Rozszerzanie diety niemowlaka

Rozszerzaniu diety małych dzieci zawsze towarzyszą obawy, wątpliwości i wiele pytań. Od jakiego produktu i kiedy zacząć? Czy trzeba trzymać się sztywnego schematu? Sprawę ułatwiają proste zasady i zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Zobacz, co warto wiedzieć o rozszerzaniu diety niemowlaka i wprowadzaniu nowych pokarmów.

Na czym polega rozszerzanie diety niemowlaka?

Rozszerzanie diety to proces stopniowego wprowadzania pokarmów stałych do jadłospisu niemowlaka, który odżywia się pokarmem mamy bądź mlekiem modyfikowanym. Podawanie mu nowych produktów z czasem prowadzi do rezygnacji z posiłków mlecznych na rzecz pokarmów stałych.

Rozszerzanie diety to etap przejściowy pomiędzy karmieniem wyłącznie mlekiem a spożywaniem przez dziecko wyłącznie posiłków stałych. To dlatego na początkowym etapie rozszerzania menu posiłki dodatkowe powinny stopniowo zastępować podaż mleka. Szacuje się, że pod koniec 12 miesiąca w jadłospisie dziecka powinny być już tylko jego 2-3 porcje.

Czy istnieje schemat żywienia niemowląt?

Zalecenia dotyczące tak rozszerzania diety, jak i żywienia dzieci, znajdują się w kręgu zainteresowań wielu specjalistów. Aby pomóc rodzicom, eksperci stworzyli schemat żywienia niemowląt, który mówi co, kiedy i w jakiej ilości należy wprowadzać do diety maluszka.

Nie jest on jednak precyzyjny i sztywny. Oznacza to, że rodzic decyduje, co i kiedy dziecko zje oraz jak jedzenie będzie podane, a niemowlę decyduje, czy zje dany posiłek i jak dużo. Zdrowe dziecko powinno samo móc regulować odczucie głodu i sytości, a karmienie na siłę zaburza ten proces.

Tym samym najnowszy schemat rozszerzania diety jest bardzo elastyczny: nie ma w nim konkretnych zaleceń, w którym miesiącu należy podać dany produkt. Wszystkie kalendarze wprowadzania produktów do diety dziecka można więc uznać za nieaktualne.

Schematy rozszerzania diety niemowlaka są wskazówkami i zaleceniami, które uwzględniają:

• orientacyjną wielkość porcji i ilość posiłków, które zjada dziecko w danym wieku w ciągu doby,
• umiejętności i nawyki żywieniowe, jakich nabiera w danym okresie życia,
• rodzaj, konsystencję i kolejność wprowadzania pokarmów.

Zalecenia zostały opracowane Sekcję Żywieniową Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci w 2014 roku. Aktualny schemat rozszerzania diety można znaleźć w Zasadach żywienie zdrowych niemowląt wydanych przez Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci w 2021 roku.

Zasady rozszerzania diety dziecka

Rozszerzając dietę dziecka pamiętaj o kilku zasadach:

• wpro­wa­dzaj po­kar­my stop­nio­wo, nie wię­cej niż jeden dzien­nie, aby móc ob­ser­wo­wać re­ak­cję malucha na nowy pokarm,
• wszystkie nowości wprowadzaj do menu pojedynczo i z kilkudniową przerwą pomiędzy nimi,
• za­czy­naj od ma­łych ilo­ści – kil­ku ły­że­czek,
• rodzic decyduje, co dziecko zje oraz kiedy oraz jak jedzenie będzie podane. Dziecko decyduje, czy posiłek zje i ile zje,

• aby ułatwić akceptację nowości przez maluszka, dobrze jest zacząć podawać nowe produkty tuż po zakończeniu karmienia piersią lub jeśli maluch odmawia, próbowania podać przed karmieniem dodając odrobinę mleka mamy dla złagodzenia smaku.

Dla­cze­go roz­sze­rza­nie die­ty nie­mow­la­ka jest waż­ne?

Rozszerzanie diety niemowlaka to spo­sób na dostarczanie mu skład­ni­ków od­żyw­czych. To istotne, ponieważ na pewnym etapie życia niemowlęcia ich zasoby zaczynają się wyczerpywać, a kobiecy pokarm nie nie za­wie­ra ich w wy­star­cza­ją­cej ilo­ści.

Nie mniej ważne jest zapoznanie dziecka z nowymi smakami, a także teksturami, konsystencjami, zapachami. Rozszerzanie diety to także nauka jedzenia: gryzienia, połykania, żucia.

Dzięki sukcesywnie wzbogacanemu jadłospisowi niemowlak powoli i stopniowo uczy się zaspokajać głód za pomocą posiłków stałych. Co ważne, pierw­sze 2 lata ży­cia dziec­ka są klu­czo­we dla roz­wo­ju pre­fe­ren­cji sma­ko­wych dziecka. Kształtuje też jego nawyki żywieniowe.

Różnorodna dieta to źródło nowych smaków i składników odżywczych.

Według specjalistów rozszerzania diety, razem z prawidłowym odżywianiem się kobiety w czasie ciąży i karmienia piersią, wchodzi w skład tzw. programowania metabolicznego. Ma ono wpływ na zapobieganie rozwojowi chorób cywilizacyjnych (między innymi otyłości, cukrzycy typu 2, chorób serowo-naczyniowych) i alergii.

Kiedy rozpocząć rozszerzenie diety?

Specjaliści są zgodni, że do 6 miesiąca życia włącznie niemowlęta powinny być karmione wyłącznie mlekiem, najlepiej pokarmem naturalnym. Po tym czasie zapotrzebowanie organizmu zmienia się na tyle, że nie może być zapewnione jedynie poprzez mleko.

Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie tego chciała mama i dziecko. Jeśli z jakiegoś powodu mama nie może karmić piersią, należy niemowlakowi podawać mleko modyfikowane początkowe.

Większość niemowląt wymaga wprowadzania dodatkowego pokarmu, oprócz mleka matki i/lub mleka modyfikowanego, od około 6 miesiąca życia ze względów żywieniowych. Jest to podyktowane koniecznością zaspokojenia zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki odżywcze)

Nie ma jednego właściwego wieku, w którym u wszystkich niemowląt należy wprowadzić pokarmy uzupełniające. Zależy to od cech i rozwoju osobniczego każdego niemowlęcia. Tak mówią zasady żywienia zdrowych niemowląt i Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci.

Polskie zalecenia dotyczące wprowadzania pokarmów stałych do diety niemowlaka głoszą, że rozszerzanie diety można rozpocząć pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia dziecka. Jednocześnie zachęcają do zwracania uwagi na oznaki gotowości niemowlaka do rozszerzania diety.

Jeśli są wskazania do wcześniejszego rozszerzania diety, nowe pokarmy można wprowadzić po skończonym 17 tygodniu życia. Od tego czasu niemowlę może być gotowe do rozdrabniania pokarmów językiem.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca wyłączne karmienie piersią w pierwszy półroczu życia, jeśli jednak mamy chcą aby maluch wcześniej zaczął próbować nowości, mogą ją wprowadzić nie wcześniej niż w 5 miesiącu życia, czyli w tym samym okresie w którym zaczyna się rozszerzanie diety dziecka karmionego mlekiem modyfikowanym.

Rozszerzanie diety niemowlaka należy rozpocząć w odpowiednim czasie. Poza tym dziecko musi być do tego gotowe: fizycznie, rozwojowo, poznawczo. Co to znaczy?

Dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety, gdy:

• siedzi z podparciem trzymając stabilnie głowę, siedząc nie kołysze się na boki, nie pochyla w przód (warto zadbać o odpowiednie krzesełko do karmienia dziecka),
• jest zainteresowane jedzeniem, sięga po nie, dotyka goie przechyla się na boki, w przód i w tył,
• nie wypycha językiem łyżeczki i stałych pokarmów,
• samodzielnie chwyta jedzenie rączką i celnie trafia nim do buzi,

• próbuje żuć pokarm, nie wypluwa/wypycha go od razu po włożeniu do ust.

Kolejność wprowadzania posiłków uzupełniających

Jak rozszerzać dietę niemowlęcia krok po kroku? Obecnie to rodzic decyduje o tym, od czego zacznie rozszerzanie diety maluszka. Zazwyczaj na początek podaje się lokalne, sezonowe warzywa w formie purée (tradycyjne rozszerzanie diety) lub miękkich kawałków (BLW).

Warzywa i owoce

Rozszerzanie diety warto rozpocząć od podania dziecku warzyw (np. marchew, ziemniak), następnie można wprowadzać lokalne, sezonowe owoce (najlepiej zacząć od jabłka).

Mięso

Kiedy dziecko ma już w diecie pierwsze warzywa, owoce czy zboża, warto wprowadzić do niej mięso, ryby i jajko (żółtko i białko). Najłatwiej podać je w puree warzywnym.

Z mięs można wybierać drób bez skóry (kura, indyk, gęś, kaczka), wołowinę, jagnięcinę czy królika. Mięso może być gotowane razem z warzywami, nie ma konieczności gotowania go osobno i wylewania wywaru. Zalecana początkowa ilość to 15 g mięsa (10 g po ugotowaniu) do 25 g (20 g po ugotowaniu) w 12 miesiącu życia. Podaż podrobów nie jest wskazana.

Pamiętaj, że mięso jest bo­ga­tym źró­dłem że­la­za, któ­re­go za­pa­sy zgro­ma­dzo­ne jesz­cze przed na­ro­dze­niem koń­czą się u dzie­ci kar­mio­nych pier­sią oko­ło 4 miesiąca życia.

Ryby

Ryby początkowo można podawać raz w tygodniu, a jeśli nie wystąpi reakcja alergiczna, dwa razy. Zaleca się podaż tłustych ryb morskich, unikając ryb drapieżnych, u których ryzyko kumulacji substancji toksycznych jest wysokie (miecznik, rekin, makrela królewska, tuńczyk, płytecznik). Ga­tun­ki ryb po­le­ca­ne dzie­ciom to przede wszyst­kim śledź, ło­soś, szprot (sar­dyn­ka), ha­li­but.

Pamiętaj, że ryby bo­ga­te źró­dło war­to­ścio­we­go biał­ka oraz nie­zbęd­nych nie­na­sy­co­nych kwa­sów tłusz­czo­wych. Ryby muszą być go­to­wa­ne, pie­czo­ne lub du­szo­ne.

Jajko

Jajko przed dodaniem do warzyw należy ugotować. Wcześniejsze schematy i modele radziły podawać najpierw połowę żółtka co drugi dzień, później – całe żółtko, a dopiero pod koniec 1. roku życia całe jajko. Obecnie podaje się zarówno białko, jak i żółtko.

Pamiętaj, że jajka są war­to­ścio­wym źró­dłem tłusz­czu, ka­lo­rii, wi­ta­min z gru­py B i że­la­za.

Nabiał

Dla zwiększenia wartości odżywczej posiłków można dodawać do nich masło lub oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy). Przetwory mleczne, typu jogurt naturalny, kefir, twaróg mogą być wprowadzone do diety po zapoznaniu niemowlęcia z powyższymi źródłami białka.

Kaszki w diecie dziecka

A co z glutenem? Glu­ten wpro­wa­dza­ się w do­wol­nym mo­men­cie od ukoń­cze­nia 4. mie­sią­ca ży­cia do 12. miesiąca życia. Kasz­ki z glu­te­nem naj­le­piej po­dać około 2 ty­go­dni po wpro­wa­dze­niu kaszek bez­glu­te­no­wych.

Konsystencja posiłków

Z czasem zmianie ulega nie tylko menu, ale i konsystencja posiłków, co ma swoje uzasadnienie:

• do 4-6 miesiąca życia: picie mleka wpływa na udoskonalanie odruchu ssania i połykania,
• po 4 do 7 miesiąca: jedzenie gładkiego puree łyżeczką uczy pobierania pokarmu z łyżeczki i mielenia go językiem,
• po 7 miesiącu wprowadza się produkty rozgniecione widelcem oraz drobno posiekane, dziecko może jeść także miękkie cząstki produktów spożywczych rączką rozwija umiejętność oczyszczania łyżeczki wargami, gryzienia, żucia, ruchów języka na boki oraz drobnej motoryki pozwalającej na samodzielne jedzenie,

• po 12 miesiącu - usprawnia się żucie i stabilizuje żuchwa.

Podczas rozszerzania diety bardzo ważne jest karmienie łyżeczką, która powinna być twarda i płaska (co ułatwi dziecku jedzenie).

Do rodziców też należy decyzja, czy będą karmić dziecko przecierami, czy od początku zastosują metodę BLW (Baby Led We­aning) „Bo­bas lubi wy­bór”. To al­ter­na­tyw­na me­to­da roz­sze­rza­nia die­ty dziec­ka. Jej istota jest to, że to dziecko samo wy­bie­ra, co zje. Po­le­ga na pomi­nię­ciu lub uzu­peł­nie­niu eta­pu kar­mie­nia ły­żecz­ką po­kar­ma­mi o kon­sy­sten­cji pap­ki. Dziec­ku po­da­je się ka­wał­ki mięk­kich po­kar­mów sta­łych, któ­re może sa­mo­dziel­nie wziąć do rącz­ki, a na­stęp­nie do buzi.

A co lepsze: słoiczki czy domowe posiłki? Obydwa sposoby żywienia mają swoje plusy i minusy. Wybór zawsze stoi po stronie rodziców.

Rozszerzanie diety a alergia

Po­kar­my po­ten­cjal­nie aler­gi­zu­ją­ce (jaj­ko, ryby, orzesz­ki, białko mleka krowiego) wpro­wa­dza­ się tak samo jak wszyst­kie po­zo­sta­łe pro­duk­ty. Badania dowiodły, że uni­ka­nie lub od­ra­cza­nie ich wpro­wa­dze­nia nie zmniej­sza ry­zy­ka aler­gii.

Nie potwierdzono profilaktycznego wpływu unikania pokarmów potencjalnie alergizujących w diecie, dlatego schemat żywienia uwzględnia wprowadzanie do jadłospisu glutenu, jaj, ryb czy produktów mlecznych.

Od czego zacząć rozszerzanie diety?

Niemowlęta, których mamy karmią piersią, powinny dostawać mleko na żądanie przez pierwszych 6 miesięcy życia. Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym mają określone ilości mieszanki mleczne, która powinna być spożyta w ciągu dnia.

Posiłki stałe są tylko uzupełnieniem diety (posiłki uzupełniające). Wplata się je między karmienia mlekiem. Najlepiej podawać je w odstępie 30-60 min po karmienie piersią czy mlekiem modyfikowanym.

Pierwszą nowością w diecie niemowlaka jest zupa-przecier jarzynowy jednoskładnikowy, najczęściej jest to gotowana marchewka, podawana na początku w ilości kilku łyżeczek. W przecierach może znajdować się tłuszcz, ale tylko i wyłącznie masło, oliwa z oliwek lub olej rzepakowy. W następnej kolejności można podawać owoce (lokalne, sezonowe, najlepiej jabłka).

Najłatwiej rozpocząć rozszerzanie diety wybierając gotowe produkty, które są przeznaczone dla niemowląt, a ich skład jest dopasowany do wieku dziecka.

Około 6 miesiąca życia należałoby także rozpocząć naukę picia z otwartego kubka (początkowo mogą być to małe kubeczki wielkości kieliszka lub dużej nakrętki, nie powinno się stosować kubków niekapków), dążąc do całkowitego wycofania butelki po ukończeniu 1. roku życia. Od początku rozszerzania diety warto również do każdego posiłku dawać dziecku wodę źródlaną.

Rozszerzanie diety - niemowlę w wieku 7-9 miesiąc życia

Nieco starsze niemowlę nadal jest karmione piersią na żądanie, a dzieci karmione mieszankami mlecznymi jedzą określone ilości posiłków dziennie: są to 4 posiłki mleczne i posiłek dodatkowy.

Można wprowadzać tak zwane posiłki dodatkowe: zupy jarzynowe z niewielką ilości (10g) gotowanego mięsa oraz z kleikiem zbożowym glutenowym.

Ważne, aby  już w 8 miesiącu dziecko zaczęło jadać posiłki o zmienionej konsystencji, najlepiej z wyczuwalnymi grudkami, co przygotowuje je do nauki gryzienia.

Dziecko może i powinno zacząć jeść kaszki-kleiki zbożowe ryżowe, kukurydziane, ale również glutenowe np. kaszki pszenne mleczne lub bezmleczne. Wprowadzenie do diety dziecka kaszek jest bardzo ważne ze względu na zwiększoną w nich zawartość żelaza.

Dziecko karmione piersią może też pić sok owocowy lub jeść przecier z owoców w ilości nie większej niż 150 ml dziennie. Najbardziej neutralnymi owocami, które najczęściej są wprowadzane jako pierwsze w diecie malucha są: jabłko, jagody, gruszka, morele.

Rozszerzanie diety starszego niemowlaka

Starsze niemowlę może już zacząć jeść obiad złożony z dwóch dań. To na przykład zupa z kleikiem lub kaszą plus mięso z ryżem czy ziemniakami oraz warzywami. Oprócz soków owocowych maluch może zacząć pić kompoty, może również dostawać do rączki między posiłkami niewielkie ilości biszkoptów czy sucharków.

Dziecko może już jeść kilka razy w tygodniu produkty mleczne, takie jak jogurty, serki, maślanki czy kefir. Te powinny być pozbawione konserwantów oraz zawierać ograniczoną ilość cukru. Można również łączyć produkty mleczne ze zbożowymi, czyli podawać kaszki na mleku modyfikowanym lub w połączeniu z jogurtem czy kefirem.

Po ukończeniu przez dziecko 1 roku życia jego dieta staje się coraz bardziej podobna do diety osób dorosłych zarówno w ilości jedzonych posiłków (5) oraz ich konsystencji. Sposób przyrządzania potraw powinien być nadal dopasowany do małych brzuszków więc posiłki powinny być lekkostrawne, nie doprawiane ostro oraz słono.

Uwaga! Schemat dopuszcza na życzenie matki wprowadzenie mleka modyfikowanego do diety niemowlęcia mówimy wówczas o karmieniu mieszanym, dzieci te mogą wówczas od 6 m. ż. dostawać kaszki w tym glutenowe  na mleku modyfikowanym.

Rozszerzanie diety niemowlaka - jakie napoje?

Napoje, które należy wprowadzać do diety niemowląt to przede wszystkim woda źródlana lub woda mineralna niskozmineralizowana (poniżej 500 mg składników mineralnych w 1 litrze), ewentualnie słaby napar herbaty (z torebki lub suszu, nie należy podawać herbaty granulowanej) czy ziołowy (np. koperek).

Nie zaleca się podawania mleka krowiego, koziego i owczego jako zastępnika dla pokarmu naturalnego lub mieszanki mlecznej dzieciom poniżej 1. roku życia.

Rozszerzanie diety - czego unikać?

Podczas rozszerzania diety niemowlęcia należy unikać:

• dosalania posiłków(solą, gotowymi przyprawami z glutaminianem sodu, kostkami rosołowymi, bulionetkami),
• dosładzania posiłków i napojów zarówno cukrem i miodem, jak i syropami, słodzikami). Miód jest zabroniony z uwagi na kaloryczność, ale i ryzyko zatrucia przetrwalnikami bakterii Clostridium botulinum, co grozi botulizmem dziecięcym,
• smażenia.

Należy także pamiętać, że niemowlę zdecydowanie nie może jeść produktów, które mogą zagrażać jego życiu lub zdrowiu. to na przykład surowe mięso, ryby surowe, wędzone i w occie, niepasteryzowane mleko krowie czy miód, grzyby leśne. Niewskazane są również potrawy i produkty ciężkostrawne.

Do przygotowywania posiłków można używać naturalnych ziół (świeżych lub suszonych) i przypraw. Dzieci mają bardziej niż dorośli wyczulony smak, dlatego nadmierne doprawianie nie jest wskazane.

Rozszerzenie diety niemowlaka a suplementy

W okre­sie nie­mow­lę­cym do­dat­ko­wej su­ple­men­ta­cji wymaga:

• wi­ta­mi­na D3 – 400 j/dobę w pierw­szym pół­ro­czu i 400-600j/dobę w dru­gim pół­ro­czu w za­leż­no­ści od ilo­ści spo­ży­wa­ne­go mle­ka mo­dy­fi­ko­wa­ne­go.

• DHA – więk­szość mie­sza­nek ma w swo­im skła­dzie nie­zbęd­ne nie­na­sy­co­ne kwa­sy tłusz­czo­we. Je­śli kar­misz pier­sią, po­win­ny zna­leźć się one w Two­jej die­cie w po­sta­ci bo­ga­tych w DHA pro­duk­tów spo­żyw­czych lub su­ple­men­tów die­ty. Za­le­ca­ne spo­ży­cie to 400-600 mg DHA/dobę.

Suplementacja że­la­za jest wskazana wyłącznie w przy­pad­ku dzie­ci z grup ry­zy­ka roz­wo­ju ane­mii (np. wcze­śnia­ków, bliź­nia­ków, dzie­ci ma­tek, któ­re w cią­ży mia­ły nie­do­krwi­stość, dzie­ci z ni­ską masą uro­dze­nio­wą).