Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom na błonicę, tężec i krztusiec są szczepienia, realizowane według kalendarza szczepień ochronnych. Dlaczego tak ważne jest przestrzeganie terminów oraz podawanie odpowiednich dawek szczepień? Jak objawiają się i czym grożą te niebezpieczne choroby o ciężkim przebiegu i groźnych powikłaniach? Co warto wiedzieć o szczepieniach na błonicę, tężec i krztusiec?

Błonica

Błonicę, dawniej nazywana dyfterytem, wywołuje bakteria o nazwie maczugowiec błonicy. To choroba o ciężkim przebiegu, która prowadzi do zapalenia krtani, problemów z oddychaniem, uszkodzenia serca i nerwów. Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z chorym lub nosicielem bakterii. Mimo leczenia 10–20% chorych dzieci umiera.

Tężec

Tężec wywołuje bakteria - laseczka tężca, która produkuje toksynę uznawaną za jedną z najsilniejszych trucizn. Jej przetrwalniki obecne są w glebie i kurzu, w mule zbiorników wodnych, jak również na zardzewiałych przedmiotach. Patogeny wnikają do organizmu człowieka przez zabrudzenie uszkodzonej skóry.

Tężec jest ciężką chorobą, podczas której występują bardzo silne i długotrwałe skurcze mięśni, zaburzenia oddychania, uszkodzenie nerwów, drgawki i zaburzenia przytomności. Aż 10–50% chorych umiera, nawet w przypadku prawidłowego leczenia.

Krztusiec

Krztusiec, niegdyś określany jako koklusz, jest poważną chorobą wywoływaną przez bakterię - pałeczkę krztuśca. Patogen wywołuje przewlekły, napadowy, męczący kaszel. U najmłodszych dzieci może wystąpić bezdech, drgawki i wyczerpanie. Możliwe są także poważne powikłania, takie jak zapalenie płuc i uszkodzenie mózgu z powodu niedotlenienia lub krwotoku. Choroba u niemowląt może doprowadzić do śmierci.

Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi

Pełny cykl szczepień przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi jest bardzo skuteczny, a szczepienie  jest realizowane z wykorzystaniem szczepionki skojarzonej (tzw. DTP), która chroni jednocześnie przed wszystkimi trzema chorobami. Należy ona do grupy szczepionek „nieżywych” – zawiera nieaktywne toksyny błonicy i tężca oraz całe, zabite pałeczki krztuśca lub tylko kilka oczyszczonych białek tej bakterii.

W zależności od składnika skierowanego przeciwko krztuścowi wyróżnia się dwa typy tych szczepionek:

• szczepionkę całokomórkową (DTPw), która zawiera całe, zabite bakterie krztuśca. Jest bezpłatna w ramach programu szczepień, przeznaczona dla dzieci w pierwszych 2 latach życia,

• szczepionki bezkomórkowe (DTPa), które zamiast całych komórek bakteryjnych zawierają kilka oczyszczonych białek bakterii krztuśca. Wchodzą one w skład dostępnych w Polsce szczepionek wieloskładnikowych (Hexacima, Infanrix hexa, Infanrix-IPV + Hib, PENTAXIM).

Szczepionka całokomórkowa (DTPw) jest oferowana bezpłatnie w ramach obowiązującego programu szczepień ochronnych. Szczepionki bezkomórkowe (DTPa) są bezpłatne dla dzieci, u których występują trwałe przeciwwskazania do szczepienia DTPw, wcześniaków (dzieci urodzonych przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży lub z masą ciała mniejszą niż 2500 g) oraz dla wszystkich dzieci w 6. roku życia. Odpłatne są natomiast szczepionki szczepionki wieloskładnikowe, które zawierają DTPa.

Dostępne są także szczepionki bezkomórkowe przeciwko krztuścowi dla dzieci powyżej 4. r.ż., młodzieży i dorosłych (Adacel, Boostrix), stosowane w szczepieniach przypominających w ramach PSO. W szczególnych sytuacjach, tzn. u dzieci, które nie mogą być szczepione przeciwko krztuścowi z powodu trwałych przeciwwskazań, a także w niektórych przypadkach profilaktyki tężca stosuje się szczepionki zawierające tylko antygeny błonicy i tężca (DT).

Ponieważ odporność po szczepieniu stopniowo się zmniejsza, w przypadku błonicy i tężca po 8–10 latach, a krztuśca nieco szybciej, utrzymanie odporności wymaga powtarzania szczepienia co kilka lat (tzw. dawki przypominające).

Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi

Szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) są przeznaczone dla dzieci do ukończenia 3. (całokomórkowa) lub 7. roku życia (bezkomórkowa). Szczepienia przypominające u starszych dzieci w wieku szkolnym, młodzieży i dorosłych wykonuje się szczepionkami przeznaczonymi dla tych grup wiekowych (Adacel, Boostrix). Szczepionki te zawierają bezkomórkowy komponent krztuścowy.

Kompletne szczepienie podstawowe składa się z 4 dawek szczepionki. Pierwszą dawkę dziecko otrzymuje między 6. a 8. tygodniem życia, kolejne dwie co 6–8 tygodni (w 3.–4. i 5.–6. mż.), a czwartą między 16. a 18. miesiącem życia. Szczepionkę podaje się w zastrzyku domięśniowym.

Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi - NOP

Szczepionka DTP może wywoływać niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), za co głównie odpowiada składnik „krztuścowy”, zwłaszcza w szczepionce całokomórkowej (DTPw). Większość NOP występuje w ciągu 48 godzin po szczepieniu. Są to najczęściej objawy w miejscu wstrzyknięcia, takie jak zaczerwienienie, ból i obrzęk, które mogą wystąpić nawet u połowy dzieci oraz niewysoka gorączka i senność.

Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi - przeciwwskazania

Szczepionki całokomórkowej przeciwko krztuścowi (DTPw) nie wolno podawać dzieciom:

• po ukończeniu 3. roku życia,
• chorym na choroby neurologiczne o postępującym charakterze,
• dzieciom, u których wystąpiły poważne odczyny po podaniu poprzedniej dawki DTPw.

Szczepionki bezkomórkowej przeciwko krztuścowi (DTPa) nie wolno podawać dzieciom:

• po ukończeniu 7. roku życia,
• chorym na postępujące choroby neurologiczne,
• dzieciom, u których po poprzednim szczepieniu przeciwko krztuścowi wystąpiły poważne zaburzenia neurologiczne, których nie można wyjaśnić innymi przyczynami.

Błonica, tężec, krztusiec – ryzyko zachorowania

Ryzyko zachorowania na błonicę i tężec jest w Polsce niewielkie - dzięki powszechnym szczepieniom, które nie tylko uodparniają dziecko, ale także ograniczają liczbę nosicieli bakterii. Błonica praktycznie nie występuje w Polsce, jednak istnieje możliwość jej pojawienia się wraz z nieszczepionymi gośćmi zza wschodniej granicy.

Z kolei ryzyko zachorowania na krztusiec jest znacznie większe, gdyż choroba ta występuje w Polsce u nastolatków i osób dorosłych, które nie mają odporności poszczepiennej. Na krztusiec chorują głównie ci, u których zmniejszył się poziom odporności po szczepieniu lub zachorowaniu na krztusiec.