Wirus RSV. Czy jest groźny? Objawy, przebieg choroby, leczenie

Wirus RSV (takżej RS, syncytialny wirus nabłonka oddechowego, RSV - Respiratory Syncytial Virus) to wirus z rodziny Paramyxoviridae. Zaczyna się uaktywniać w październiku, a sezon na wywołane przez niego infekcje trwa do kwietnia. Największa zachorowalność z powodu zakażeń wirusem RSV przypada na listopad-marzec.

Wirus RS to powszechny wirus, który w okresie jesienno-zimowym powoduje infekcje układu oddechowego. Choć u dorosłych zakażenie objawia się jedynie katarem czy kaszlem oraz innymi typowymi objawami przeziębienia, w przypadku dzieci może się to skończyć poważnymi powikłaniami.

Wirus RSV jest wirusem układu oddechowego. Zarażając małe dzieci, zwłaszcza poniżej 2 roku życia, powoduje stan zapalny dróg oddechowych. Jest najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzelików, zapalenia małych dróg oddechowych w płucach, a najczęstszą częstą przyczyną zapalenia płuc u małych dzieci

Patogen może wywołać zapalenie błony śluzowej nosa, krtani, tchawicy, ucha środkowego, zatok, oskrzeli czy płuc. Wirus RSV wywołuje wiele chorób dróg oddechowych u dzieci. Należą do nich zapalenie tchawicy, zapalenie oskrzelików, zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc. Bardzo często infekcja prowadzi do niewydolności oddechowej wymagającej leczenia na oddziale intensywnej terapii.

Wirus RSV jest wirusem układu oddechowego. Zarażając małe dzieci, zwłaszcza poniżej 2 roku życia, powoduje stan zapalny dróg oddechowych. Jest najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzelików, zapalenia małych dróg oddechowych w płucach, a najczęstszą częstą przyczyną zapalenia płuc u małych dzieci. [3]

Jak dochodzi do zakażenia wirusem RSV? Drobnoustrój rozprzestrzenia się drogą kropelkową, a także przez kontakt z zakażonymi przedmiotami czy dłońmi. Wystarczy obniżona odporność, by rozwinęła się choroba.

Okres inkubacji wirusa (od zakażenia do wystąpienia objawów) trwa około 5 dni. Patogen namnaża się w komórkach nabłonka oddechowego nosogardła, a następnie migruje do dolnych dróg oddechowych. Zainfekowane komórki ulegają fuzji i tworzą charakterystyczne syncytia.

Specjaliści ustalili czynniki zwiększające podatność na zakażenie. To:

• astma, także występująca w rodzinie,
• płeć - wirus częściej atakuje chłopców,
• skupiska ludzkie (żłobki, szpitale, szkoły i przedszkola),
• starsze rodzeństwo (dzieci przynoszą infekcje ze szkół i przedszkoli),
• kontakt z dymem tytoniowym,
• wcześniactwo,
• wady serca oraz choroby neurologiczne i przewlekłe choroby układu oddechowego.

Drobnoustroje są najgroźniejsze dla dzieci urodzonych przedwcześnie, ale i maluchów urodzonych o czasie. Znacznie częściej zarażają się wirusem dzieci, które nie są szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień. Wirus może u nich wywoływać choroby układu oddechowego o gwałtownym przebiegu.

Choroba zazwyczaj ma łagodny przebieg. Pojawiają się objawy ze strony układu oddechowego oraz umiarkowane stany zapalne. U maluchów infekcja rozpoczyna się katarem, kaszlem i gorączką. Może jednak pojawić się duszność, świszczący oddech, przyspieszone tętno.

U noworodków i niemowląt występują problemy z karmieniem i ssaniem, a także senność lub nadmierna płaczliwość. Objawy mijają w okresie do 2 tygodni, choć RSV może wykazywać właściwości zakażające nawet do 4 tygodni. Co więcej przebyciu choroby istnieje możliwość ponownego zarażenia.

W cięższej formie zakażenia rozwija się zapalenie oskrzelików lub płuc, którym towarzyszy gęsta wydzielina z nosa, suchy kaszel, ślinotok i obniżony apetyt. Kiedy pojawia się duszność, jej objawami są: trudności przy pobieraniu powietrza, zwiększona częstotliwość oddechów, charakterystyczny świszczący oddech, ruch skrzydełkami nozdrzy, siność z powodu niedotlenienia, bezdech.

W niektórych przypadkach u dzieci z wadami serca, z dysplazją oskrzelowo-płucną, chorych na mukowiscydozę, a także wcześniaków, czyli dzieci z obniżoną odpornością, może dojść do ciężkiego zapalenia płuc z towarzyszącymi mu dusznościami, bezdechem i zmianami w tkance płucnej.

Objawy kliniczne różnią się w zależności od wieku, ogólnego stanu zdrowia pacjenta i tego, czy infekcja jest pierwotna czy wtórna. Szacuje się, że około 95% dzieci do 2. roku życia nabiera przeciwciała świadczące o przebytym zakażeniu. Jednak reinfekcja wirusa, czyli ponowne zakażenie, może wydarzyć się w każdym wieku. 

Pierwotna infekcja (pierwszorazowa) u dzieci od 6. tygodnia życia do 2. roku życia jest zwykle objawowa i obejmuje dolne drogi oddechowe pod postacią zapalenia oskrzelików i zapalenia płuc.

Wtórne zakażenia (kolejne) u starszych dzieci cechują się zwykle łagodniejszym przebiegiem i zróżnicowaną manifestacją, od łagodnych objawów nieżytowych górnych dróg oddechowych, zapalenia ucha środkowego i ostrego zapalenia krtani aż po zapalenie oskrzeli.

Dorośli zakażeni wirusem mają objawy infekcji górnych dróg oddechowych (katar, ból gardła, kaszel). Rzadko, bo jedynie u osób starszych lub z zaburzeniami odporności, może dojść do rozwoju zapalenia płuc.

Niemal każde dziecko ma kontakt z wirusem RS. Choć u większości z nich choroba się nie rozwija, to i tak zakażenie wirusem RSV jest jedną z głównych przyczyn zgonów wśród małych dzieci.

Patogen może być bardzo niebezpieczny dla małych dzieci, ponieważ w ich przypadku układ odpornościowy nie jest w pełni funkcjonalny. Niemowlęta do 2. miesiąca życia posiadają matczyne przeciwciała IgG anty-RSV, dlatego zakażeniu RSV ulegają głównie starsze dzieci.

Zakażenia wywołane wirusem RSV są bardzo niebezpieczne dla dzieci z obniżoną odpornością . W szczególnej sytuacji są wcześniaki – infekcja z udziałem wirusa RS w pierwszych miesiącach życia jest niebezpieczna i wpływa na ich dalszy rozwój. U dzieci urodzonych przed 33. tygodniem ciąży zarażonych wirusem RSV dochodzi do zahamowania prawidłowego rozwoju płuc.

- Na wirusa RS narażone są skrajne wcześniaki – urodzone przed 28. tygodniem ciąży, ale także te urodzone do 33. tygodnia ciąży. - mówi prof. dr hab. n. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Prezes Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego.

Co roku wirus RSV atakuje około 70% niemowląt i prawie 90% wcześniaków. U maluchów urodzonych przed 32. tygodniem ciąży zakażenia dolnych dróg oddechowych występują 10 razy częściej niż u dzieci urodzonych o czasie.

Rozpoznanie przyczyny infekcji, czyli wirusa RSV, bywa trudne, ponieważ symptomy infekcji są typowe dla przeziębienia. W diagnostyce wykorzystuje się wywiad (kluczowe są objawy kliniczne) i badanie lekarskie, w tym osłuchiwanie. Bierze się pod uwagę czas wystąpienia choroby i wiek dziecka.

Istnieją również testy diagnostyczne wykrywające obecność wirusa w wydzielinie z górnych dróg oddechowych, np. test immunoenzymatyczny Abbot TestPack RSV. Czasem wykonuje się badanie RTG klatki piersiowej.

Nie ma skutecznego leku przeciwko wirusowi RSV, dlatego stosuje się leczenie objawowe. Większość łagodnych przypadków RSV ustępuje w ciągu tygodnia lub dwóch, jednak u maluchów niemal zawsze konieczna jest hospitalizacja i leczenie w warunkach intensywnej terapii.

Podawane są leki rozszerzające oskrzela, prowadzone jest nawadnianie i tlenoterapia oraz odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych. W czasie leczenia niemowlętom podaje się glikokokortykosteroidy oraz antybiotyki.

Infekcje wywołane wirusem RS mogą doprowadzić do niewydolności oddechowej. Bywa, że konieczna jest intubacja i stosowanie respiratora (prowadzenie oddechu wspomaganego). Leczenie może trwać kilka tygodni.

Wskazania do hospitalizacji u dzieci to zapalenie oskrzelików, występowanie bezdechów i niepokoju, wiek poniżej 12. miesiąca życia, wcześniactwo, występowanie innych chorób, np. mukowiscydozy.

Wezwij pogotowie ratunkowe, jeśli twoje dziecko ma trudności z oddychaniem, wysoką gorączkę lub niebieski kolor skóry, zwłaszcza na ustach i paznokciach.

- Obserwuje się niepokojacy wzrost zakażeń wirusem RSV, w tym także ciężkich przypadków. W niektórych polskich szpitalach oddziały dziecięce są przepełnione do tego stopnia, że nie przyjmują już nowych pacjentów. Lekarze przypuszczają, że może mieć to związek z pandemią koronawirusa. W ubiegłym roku lockdowny spowodowały, że dzieci miały ze sobą rzadszy kontakt, przez co wirusy nie rozprzestrzeniały się w sposób typowy. Stąd skala zachorowań na RSV jest więc dużo wyższa. [ź]

Dzieci, które nie zostały zabezpieczone, a przechodziły infekcje wywołane wirusem RS często zmagają się z szeregiem powikłań wynikających z zakażenia.

Zakażenie wirusem RSV jest zwykle samoograniczającym się procesem, który może jednak powodować utrzymujące się upośledzenie czynności płuc i przewlekłą obturacyjną chorobą płuc w wieku dorosłym. Zakażenie RSV w okresie niemowlęcym może wiązać się z nawracającymi świszczącym oddechem u niektórych pacjentów.

- U dzieci, które przeszły infekcję wywołaną wirusem RS ryzyko wystąpienia w późniejszym życiu astmy oskrzelowej jest 4-krotnie wyższe niż u dzieci, które takiej infekcji nie przechodziły.- powiedziałą prof. dr hab. n. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Prezes Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego.

W przypadku wirusa RSV najważniejsza jest profilaktyka, która chroni przed ciężkimi powikłaniami. Jej brak może zakończyć się śmiercią.

Niestety nie opracowano jeszcze skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi RSV. Jedynym znanym postępowaniem profilaktycznym jest podawanie przeciwciał monoklonalnych p-RSV (paliwizumab).

Tak zwana immunizacja bierna, czyli podanie gotowych przeciwciał, które niszczą wirusa, to najskuteczniejszą metoda ochrony dzieci z grupy najwyższego ryzyka. Preparat ten zmniejsza częstość hospitalizacji z powodu infekcji RSV, nie wpływa jednak na ciężkość przebiegu zakażenia RSV.

Profilaktyka polega na podaniu maksymalnie 5 dawek leku w miesięcznych odstępach, minimalnie 3. Warto skorzystać z zabezpieczenia i w październiku podać dzieciom lek.

Do niedawna jedynie skrajne wcześniaki urodzone przed 28. tygodniem ciąży mogły otrzymać ochronę w postaci immunizacji biernej. Obecnie grupa dzieci, która będzie mogła bezpłatnie otrzymać profilaktykę, jest rozszerzona.

Przeciwciała podaje się dzieciom o zwiększonym ryzyku zakażenia. To dzieci urodzone w 35. tygodniu ciąży lub wcześniej, które nie przekroczyły 6. miesiąca życia na początku sezonu występowania zakażeń RSV, dzieci do 2. roku życia leczone z powodu dysplazji oskrzelowo-płucnej w okresie ostatnich 6 miesięcy oraz dzieci do 2. roku życia z istotną hemodynamicznie wrodzoną wadą serca.

Tego rodzaju immunoprofilaktykę prowadzi obecnie w Polsce 67 placówek neonatologicznych i jest finansowana z budżetu Ministerstwa Zdrowia. W każdym województwie istnieją ośrodki, które podają immunoprofilaktykę. O najbliższy ośrodek immunizujący najlepiej zapytać lekarza neonatologa. Listę ośrodków, które realizują program, można znaleźć np. na stronie www.koalicjadlawczesniaka.pl.

Jak chronić dziecko przed zakażeniami wirusem?

Profilaktyka i dbanie o odporność, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym są szalenie ważne. Co możesz zrobić, by uchronić dziecko przed zakażeniem wirusem RSV?

• unikać skupisk ludzkich (centrum handlowe, salon zabaw),
• ograniczać liczbę gości w domu w okresie nasilonych zachorowań,
• często myć ręce,
• wietrzyć pomieszczenia, dbać o optymalną temperaturę i wilgotność.

Komentarz specjalisty

U starszych dzieci zakażenie RSV zwykle objawia się katarem, kaszlem, podwyższoną temperaturą. Leczenie jest zwykle objawowe (obfite pojenie, leki przeciwgorączkowe, łagodzenie kaszlu i kataru).

W ciężkim przebiegu choroby często nieuniknione jest leczenie szpitalne, w razie potrzeby tlenoterapia i podawanie płynów dożylnie. Zapobieganie zakażeniom: wietrzenie pokoju, higiena rąk, unikanie miejsc publicznych.