Rozwój wcześniaka - metody obserwacji, powody do niepokoju

Dzieci urodzone przedwcześnie. Zobacz, czego możesz się spodziewać w zależności od tygodnia ciąży

Wcześniak urodzony w 26 tygodniu ciąży

W 26 tygodniu maleństwo mierzy około 35 cm długości i waży około 760 gm . Jeśli w tym tygodniu pojawi się na świecie, to od czasu do czasu może otwierać oczy, ale światło i inne bodźce są dla niego trudne do zniesienia. Oczywiście będzie leżało w inkubatorze na oddziale intensywnej terapii i potrzebowało nieustającej opieki. Jego ruchy będą niezborne. Będa pojawiać się bezdechy, bo część mózgu odpowiedzialna za oddychanie nie jest jeszcze rozwinięta.

Uszy maluszka są już w pełni ukształtowane, ale nadwrażliwe na zewnętrzne dźwięki. Jego skóra jest bardzo delikatna, a głaskanie może sprawiać mu ból, więc jeśli za jakiś czas dostaniesz maluszka do kangurowania, to pielęgniarki zachęcą cię do przytulania, ale nie głaskania.

Wcześniak urodzony pomiędzy 26-28 tygodniem

W wieku 26-28 tygodni wcześniaczek może ważyć koło 800 gram (ale to indywidualne dla każdego dziecka). Maleństwo ma obniżone napięcie mięśniowe, więc możesz zauważać drżenia. W tym wieku dzieci zaczynają mrugać. Pojawiają się też rzęsy i brwi. Na tym etapie reakcje noworodka na dźwięki  mogą zmieniać się z godziny na godzinę lub z dnia na dzień. Może reagować na twój głos. Może zacząć mieć odruch ssania, ale nadal nie może ssać twojej piersi. Najpierw musi się nauczyć ssać, połykać oddychać w odpowiedniej kolejności. Jego skóra nadal jest delikatna i wrażliwa. Być może dostaniesz maleństwo do kangurowania, ale nadal będzie potrzebowało intensywnej terapii.

Wcześniak urodzony pomiędzy 28-30 tygodniem

Maluszek waży koło kilograma. W miarę poprawy napięcia mięśniowego może bardziej aktywnie   poruszać i rozciągać bardziej aktywnie w  miarę poprawy napięcia mięśniowego.

Zaczniesz obserwować krótkie okresy czuwania i otwierania oczu. Kiedy jest jasno może mocno zamykać powieki, bo nadal ma nadwrażliwość na światło. Nadal ma też nadwrażliwość słuchową, więc twojemu dziecku potrzebne są ciche, przyjemne, otulające dźwięki, np. brzmienie twojego głosu.

Mniej więcej w tym czasie może zacząć się odruch szukania, kiedy dotkniesz policzek u maleństwa pojawi się odruch ssania. Oznacza to, że przygotowuje się do karmienia piersią.

Wcześniak urodzony pomiędzy 30-33 tygodniem

Maluszki ważą nawet około 1,5 kg. Ich ruchy są bardziej skoordynowane i płynne. Okresy czuwania pojawiają się częściej, zwłaszcza jeśli w pokoju jest ciemno. Jasne światło nadal prowokuje je do zamykania oczu. Może już reagować na twój głos i dotyk. Może mieć już gotowość do ssania.

Wcześniak urodzony pomiędzy 33-36 tygodniem

Waga maleństwa może przekroczyć 2 kg, ale w tym wieku rodzą się też dzieci z wagą poniżej 1,5 kg. Jego ruchy są coraz bardziej skoordynowane, potrafi   zginać ręce i nóżki, jak również przekręcać główkę. Urodzone w tym okresie dzieci są mniej narażone na bezdechy. Stan czuwania jest coraz dłuższy, częściej reaguje na dźwięki. Możesz nawet obserwować reakcje na twój głos. Nadal rzadko płacze i jest wrażliwy na dotyk. Zwykle masz szansę zacząć karmić piersią.

Czasami jest tak, że wcześniak może być gotowe do powrotu do domu przed przewidywaną datą porodu. Jewdnak wszystko zależy od rozwoju dziecka, ot tego w jakim jest stanie, czy potrzebowało dodatkowych operacji lub przeszło Ale może to potrwać dłużej, jeśli Twoje dziecko przeszło operację, urodziło się z wadami lub zachorowało na oddziale, musiało więcej czasu spędzić w inkubatorze.

Szpital musi zadbać o wiele aspektów zanim będziesz mogła zabrać je do domu. Każde dziecko urodzone przedwcześnie musi ważyć powyżej 2 kg, a waga stale przyrastać, opanować ssanie piersi lub butelki, skoordynować umiejętność ssania z oddychaniem i oczywiście samodzielnie oddychać.

Wiek korygowany dzieci przedwcześnie urodzonych

Pewnym ułatwieniem dla oceny rozwoju dziecka wcześniaka może być pojęcie wieku korygowanego. Od wieku dziecka odejmuje się czas, jaki dzielił poród rzeczywisty od wyznaczonego terminu.

I tak na sześciomiesięcznego malucha, urodzonego dwa miesiące przed terminem, trzeba raczej patrzeć jak na czteromiesięcznego szkraba i oczekiwać stosownych do tego wieku umiejętności - tak kolejności, jak i adekwatności do wieku. (np. może zacząć chodzić nie w dwunastym, a trzynastym miesiącu życia.

Pamiętaj, że tak naprawdę trudno jest przewidzieć kalendarz postępów wcześniaka, każdy bowiem maluch ma inny start, inne warunki, a i tempo, w którym się rozwija. Na szczęście owe różnice pomiędzy wcześniakami a dziećmi urodzonymi w terminie wyrównują się z biegiem czasu – i najczęściej są widoczne tylko w pierwszych miesiącach życia.

Rozwój wcześniaka - ocena

Rozwój psychoruchowy wcześniaka jest trudny do oceny. Ani lekarze, ani poradniki nie są w pełni zgodne – zdarza się, że podany czas nabywania danej umiejętności różni się nawet o dwa miesiące między poszczególnymi źródłami. 

Wiadomo też, że nawet dzieci urodzone podręcznikowo, rozwijają się w różnym tempie, które często jest powiązane z genetyką, a nie tylko środowiskiem.

Absolutnie nie powinno się więc porównywać wcześniaków do dziecka urodzonego o czasie, ponieważ jest on od początku narażony na uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a pierwsze miesiące życia spędza w bardzo niekorzystnych dla siebie warunkach życia.

Ze względu na to, że jest w grupie ryzyka, należy uważnie obserwować jego rozwój psychoruchowy i w razie potrzeby – stymulować lub rehabilitować. Także i w ocenie rozwoju psychoruchowego należy posługiwać się wiekiem skorygowanym (do mniej więcej 18 miesiąca życia) i zaleca się też aby systematycznie sprawdzać rozwój dziecka do 5, a nawet 8 roku życia.

Rozwój somatyczny wcześniaków ocenia się, porównując wyniki pomiarów ze specjalnie opracowanymi normami. Umożliwia to stwierdzenie, czy stan zdrowia wcześniaczka, jego sposób żywienia, stopień rozwoju, są prawidłowe, czy też odbiegają od normy, a zatem wymagają szczegółowych badań zmierzających do odnalezienia przyczyny zbyt niskiej/zbyt wysokiej wagi lub wzrostu.

Takim porównaniom służą siatki centylowe. Dlatego opracowano siatki centylowe dla przedwcześnie urodzonych. Zaleca się stosowanie tych siatek do 3 roku życia.

Siatkami centylowymi dla wcześniaków posługujemy się w taki sam sposób, jak normami dla dzieci  urodzonych o czasie, to znaczy:

• wybieramy siatkę opracowaną dla danej płci i wieku,
• na poziomej osi odszukujemy punkt odpowiadający wiekowi dziecka,
• na osi pionowej zaznaczamy punkt odpowiadający wartości interesującej nas cechy (pomiarowi),
• wyprowadzamy linie prostopadłe i odszukujemy punkt ich przecięcia.

Najczęściej punkt ten wypada na jednej z zaznaczonych linii. Przyjmuje się, że pasmo pomiędzy 25. a 75. linią centyla wyznacza tzw. wąską normę, pomiędzy 10. a 90. centylem - tzw. szeroką normę. Jeżeli wynik dziecka znajduje się poniżej 3 lub powyżej 97 centyla, jest niepokojący i wymaga konsultacji z lekarzem, szczególnie jeśli dziecko gwałtownie zmieniło pozycję centylową.

Pomiary te mogą być niezwykle pożytecznym narzędziem śledzenia przebiegu wzrastania każdego z dzieci w ciągu wielu lat. Nanosząc kolejne wyniki pomiarów jakiejś cechy, otrzymujemy indywidualną krzywą rozwoju. Dzięki temu możemy obserwować, czy nie zostało zahamowane tempo wzrostu, czy nie spadła nadmiernie waga, czy nie zostały zaburzone proporcje między wzrostem a wagą.

W grupie największego ryzyka znajdują się wcześniaki:

• o masie ciała poniżej 1500 g,
• urodzone przed 32. tygodniem ciąży,
• poniżej 3 punktów w skali Apgar w 5 minucie życia,
• po przebytych w okresie noworodkowym krwawieniach dokomorowych i okołokomorowych,
• ze zmianami niedotlenieniowo-niedokrwiennymi w mózgu (leukomalacja),
• z odchyleniami neurologicznymi podczas badań w okresie noworodkowym,
• po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych,
• z hiperbilirubinemią w okresie noworodkowym.

Wczesne interwencje i wspomaganie rozwoju dzieci przedwcześnie urodzonych

Neonatolodzy i inni specjaliści zwracają uwagę na to, jak ważne jest wczesne oraz systematyczne usprawnianie psychoruchowe. Dzięki temu 
wiele lżejszych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego może nie pozostawić żadnych śladów. Dlatego tak ważne, żeby wcześniaki były pod opieką specjalistów, jak również zostały objęte programem WWR, czyli wczesnego wspomagania rozwoju. 

Dzięki temu będzie monitorowany ich rozwój morfometryczny, między innymi: długość, masa ciała, obwód głowy i klatki piersiowej, ocena 
wzroku, słuchu czy badanie motoryki. Również obserwowane będą procesy poznawcze oraz relacje społeczne. W ośrodku rodzice mogą skorzystać z pomocy surdologopedów, fizjoterapeutów, psychologów czy terapeutów SI. Wczesne Wspomaganie Rozwoju przysługuje dzieciom od narodzin do 6 r.ż.

Dokumentem niezbędnym, żeby dziecko zostało zakwalifikowane na tego typu zajęcia jest stosowna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Skale i metody diagnozowania zaburzeń

Jak diagnozuje się rozwój wcześniaków? Stosuje się różne metody i skale, poniżej opisujemy najpopularniejsze z nich. Warto podkreślić, że badania diagnostyczne i wczesna rehabilitacja nie naraża dziecka na żadne ryzyko, a wczesna i systematyczna rehabilitacja uszkodzonych struktur mózgowych daje możliwość całkowitego zniwelowania niewielkich uszkodzeń bądź poprawy jakości życia w przypadku uszkodzeń większych.

Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa

Pozwala na wczesną diagnostykę najważniejszych funkcji psychomotorycznych: raczkowania, siadania, chodzenia, chwytania, percepcji, rozumienia mowy, mówienia oraz kontaktów społecznych. Ocenia rozwój psychoruchowy. Służy do wykrywania opóźnień i deficytów . Każdemu miesiącowi życia przyporządkowano takie zachowania, jakie pojawiają się u 90% badanych dzieci.

Bayley-Scales of Infant Development

obejmuje okres od 0 do 42. miesiąca życia. Na podstawie wyników można określić poziom rozwojowy. Składaj się z trzech części:

• skala oceny umysłowej (Mental Scale) diagnozuje możliwości
• intelektualne: rozwój mowy, uczenia się, pamięci, komunikacji słownej,
• umiejętności rozwiązywania problemów,
• skala rozwoju fizycznego (Motor Scale) ocenia aktywność i koordynację ruchową;
• skala oceny społecznej (Infant Behavior Record) ocenia zachowania społeczne i stan emocjonalny dziecka).

Skala rozwoju psychomotorycznego dziecka według Brunet-Lézine

Pokazuje, w jakich sferach i maluch robi szybsze postępy, a w których wolniejsze. Stosowana do 36 miesiaca. Ocenia wiek rozwojowy w zakresie:

• postaw i lokomocji,
• koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• mowy,
• kontaktów społecznych

Neurokinezjologiczna diagnostyka i terapia metodą V. Vojty

najczęściej stosowana w Polsce metoda, która pozwala nie tylko na wczesną diagnostykę rozwoju neurologicznego, nie tylko wcześniaków, ale także pozwala na zaplanowanie terapii. Dzięki diagnostyce można wychwycić zaburzenia i problemy już w pierwszych tygodniach i rozpocząć rehabilitację.

Skala Brazeltona (NBAS)

opracowana przez amerykańskiego pediatrę Brazeltona. Opisuje funkcjonowanie noworodka. Pozwala zauważyć problemy i uczy rodziców obserwacji rozwoju dziecka.

Konsekwencje uszkodzeń mózgu u wcześniaka

• zaburzenia rozwoju psychoruchowego: rozwój dysharmonijny (pewne
• umiejętności dziecko osiąga zgodnie z normami, inne zbyt późno), rozwój
• opóźniony (ważne te etapy rozwoju dziecko osiąga znacznie później niż
• przewidują normy),
• mózgowe porażenie dziecięce (zespół różnorodnych zaburzeń napięcia mięśni, czynności ruchowych, postawy),
• uszkodzenie wzroku lub słuchu,
• zaburzenia emocjonalne (nadmierna aktywność, ADHD, zaburzenia uwagi i koncentracji),
• deficyty powodujące trudności w nauce (dysleksja, dysgrafia).

Dlatego też ocena neurologiczna wcześniaków jest tak ważna i choć nawet największym specjalistom trudno w przypadku wcześniaka cokolwiek rokować, to warto zadbać, aby został on przebadany przez neurologa w kolejnych miesiącach życia, a szczególnie w 40 tygodniu od poczęcia (czyli w momencie narodzin według wieku skorygowanego) oraz w 12 miesiącu wieku skorygowanego.

Co powinno niepokoić rodziców wcześniaka?

W rozpoznaniu zaburzeń niezwykle istotne są obserwacje rodziców, którzy wszystkie swoje obawy, wątpliwości i niepokoje związane z rozwojem pociechy powinni zgłaszać lekarzowi. Oczywiście nie należy na siłę doszukiwać się nieprawidłowości. Co jest sygnałem, który powinien być skonsultowany przez lekarza. Jeśli twoje dziecko:

• jest często niepokojne, źle sypia, ciągle płacze,
• jest zbyt spokojne, senne, nie sygnalizuje głodu lub niewygody,
• nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie reaguje na widok najbliższych,
• nie wodzi wzrokiem za zabawkami,
• nie reaguje na głośne dźwięki,
• wygina się do tyłu, mocno odgina głowę, pręży się,
• cały czas ma dłonie zaciśnięte w pięści,
• jest wiotkie, nie podejmuje prób trzymania głowy,
• jego ciało układa się niesymetrycznie, wygląda jak “rogalik”,
• nie chce jeść, nie przybiera na wadze, często ma biegunki,
• bardzo męczy się podczas jedzenia,

to zdecydowanie należy poinformować o tym lekarza. Takie objawy mogą (ale nie muszą!) sygnalizować, że trzeba dziecko poddać uważnej obserwacji lub dodatkowym badaniom.