Wczesne wykrywanie autyzmu – jak je rozpoznać?
Autyzm nie jest chorobą, a całościowym zaburzeniem rozwoju. To dlatego spektrum autyzmu jest różnorodne, a objawy mogą wyglądać nieco inaczej u każdej osoby. Jakie sygnały w zachowaniu dziecka mogą wskazywać na autyzm? Co robić, aby zweryfikować swoje podejrzenia?
Co to jest autyzm?
Autyzm nie jest chorobą, a całościowym zaburzeniem rozwoju. Oznacza to, że rozwój osoby ze spektrum autyzmu jest odmienny od standardowego, a jej układ nerwowy, w tym mózg, działa w sposób niestandardowy.
- Autyzm sprawia, że dziecko postrzega świat inaczej niż jego rówieśnicy. Wyostrza zmysły malucha lub powoduje, że są one mniej wrażliwe na bodźce płynące z zewnątrz. Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju wynikającym z nieprawidłowej pracy mózgu. Powoduje problemy w komunikacji z otoczeniem oraz trudności w budowaniu relacji z innymi. Cechuje się powtarzalnymi i streotypowymi zachowaniami.
Przyczyny zaburzeń ze spektrum autyzmu nie są dokładnie poznane, ale prawdopodobnie nie ma wiele wspólnego z genetyką (mitem jest także twierdzenie, że powodem są szczepienia). Na występowanie autyzmu mogą wpływać niektóre czynniki środowiskowe takie jak wiek rodziców czy bycie wcześniakiem.
Szacuje się, że z autyzmem zmaga się co setna osoba. Łatwo wyliczyć, że w Warszawie żyje około 20 000 osób z autyzmem, a w całym kraju aż 380 000. Niestety te liczby wciąż rosną. Najczęściej diagnozę uzyskują dzieci pomiędzy 2. a 5. rokiem życia, ale spektrum autyzmu może być diagnozowane w każdym wieku, także w dorosłości.
reklama
Objawy autyzmu
Fundamentalne i stałe objawy autyzmu są dokładnie opisane w kategoriach diagnostycznych ICD - 10. Poniżej przedstawiamy trzy obszary deficytów, na które należy zwrócić szczególną uwagę.
Zaburzenia relacji społecznych
Zaburzenie dzielenia i budowania pola uwagi
Jednym z pierwszych objawów obserwowanych - nawet u małych dzieci - są trudności w budowaniu i dzieleniu pola uwagi. Co to oznacza?
Prawidłowo rozwijające się niemowlę rozumie, że jeżeli ktoś na coś patrzy lub coś wskazuje, to jest to dla niego ważne. W efekcie - niemal odruchowo - kieruje swoje spojrzenie w to samo miejsce. Podobnie dzieje się, jeżeli chce, aby druga osoba spostrzegła coś interesującego dla niego. Wtedy maluch świadomie wskazuje lub patrzy naprzemiennie na obiekt zainteresowania i osobę, której chce go pokazać. W ten sposób sprawdza, czy uwaga drugiej osoby została skierowana na ważny dla niego element.
Zaburzenia w zdolności do budowania i dzielenia pola uwagi możemy obserwować już u bardzo małych dzieci – przed pierwszym urodzinami. Zawsze powinien być to ważny objaw, skłaniający do wizyty u specjalisty.
Zaburzenie kontaktu wzrokowego
Innym symptomem, który powinien skłonić nas do uważnej obserwacji jest fakt, że dziecko rzadko patrzy w oczy. Jest to częsty objaw zaburzeń rozwoju. Ze względu na niefunkcjonalny kontakt wzrokowy, maluch ma trudności z odczytywaniem sygnałów płynących z mimiki, przez co nie jest w stanie zrozumieć naszych intencji.
Zaburzenie odpowiedzi emocjonalnej w relacji z drugą osobą
Dzieci ze spektrum autyzmu nie są prawidłowo zainteresowane innymi ludźmi oraz wykonywanymi przez nich czynnościami. Na przykład dziecko rozwijające się właściwie jest w stanie zrozumieć fakt, że mama akurat odpoczywa i jakie ma w związku z tym potrzeby. Natomiast maluch z autyzmem niekoniecznie.
Wynika to ze wspomnianego braku rozumienia intencji, potrzeb i zainteresowań drugiej osoby. Z tego samego powodu dziecko nie pokaże interesującego obrazka w książeczce i nie przyniesie ulubionej zabawki. Nie wie bowiem, że może mieć to znaczenie dla bliskich – ucieszyć ich czy zaciekawić. Maluch z zaburzeniami ze spektrum autyzmu może mieć także poważne trudności z zainteresowaniem się tym, co mamy mu do pokazania.
Zaburzenia rozwoju komunikacji
Brak rozwoju mowy, jego zatrzymanie lub regres to bardzo częsty sygnał niepokojący rodziców i otoczenie dziecka. Dodatkowo, w przypadku autyzmu, problemy z mową nie są kompensowane prawidłową mimiką czy gestami.
Dziecko z autyzmem może także mówić, lecz ma problemy z prowadzeniem rozmowy, opowiadaniem, koncentracji na rozmówcy i konwersacji.
Zaburzenia wzorców aktywności
Nieprawidłowy rozwój zabawy
Dziecko, u którego można podejrzewać autyzm, rzadko bawi się z rówieśnikami. Zdecydowanie woli własne towarzystwo i zaprojektowany przez siebie, uporządkowany świat. Maluch ze spektrum autyzmu potrafi także bardzo długo bawić się w ten sam sposób, a próba zmiany zabawy wywołuje jego opór.
Dziecko, które ma autyzm najczęściej nie potrafi również bawić się „na niby”, czyli udawać, że karmi lalkę lub wozi samochodem niewidzialny piasek.
Zaburzenia sensoryczne
Słuch
W przypadku autyzmu ogromną rolę odgrywa nieprawidłowe odbieranie bodźców zewnętrznych. W przypadku słuchu objaw ten może przybrać postać niedowrażliwości słuchowej (dziecko bardzo hałasuje, szuka głośnych dźwięków, opukuje przedmioty, meble, a czasem także swoją głowę). Może też zachowywać się zupełnie odwrotnie – pod wpływem hałasu zasłaniać bądź zatykać uszy, lub krzyczeć. Mówimy wtedy o nadwrażliwości słuchowej.
W skrajnych postaciach dziecko zachowuje się autoagresywnie (uderza się w głowę lub w uszy). U dzieci z autyzmem można zaobserwować taką reakcję nawet na dźwięki o przeciętnym nasileniu.
Niepokój powinna budzić również obojętność na słyszane dźwięki. W tym przypadku dziecko sprawia wrażenie, jakby nic nie słyszało. Nie interesuje się z własnej woli dźwiękami i mową innych ludzi.
Wzrok
Podobnie jest ze wzrokiem. Jeśli dziecko często kiwa się lub kołysze na krześle przy jednoczesnym skupieniu wzroku na jednym punkcie (często silnym świetle, słońcu), możemy podejrzewać niedowrażliwość wzrokową.
Natomiast nadwrażliwość wzrokowa polega na koncentracji na mikroskopijnych przedmiotach. Dziecko może zbierać kawałeczki papieru czy okruchy chleba. Dzieci z nadwrażliwością wzrokową często unikają patrzenia na ludzkie twarze.
Innym symptomem zaburzeń wzroku są nieadekwatnie rozszerzone lub zwężone źrenice. Dzieci mogą też sprawiać wrażenie jakby patrzyły „w głąb siebie” lub „przez innych”.
Dotyk
Kwestia dotyku wygląda dokładnie tak, jak pozostałych zmysłów. Tutaj również mamy do czynienia z nadwrażliwością (niechęć do dotykania i bycia dotykanym) oraz niedowrażliwością (częstym zapewnianiem sobie doznań dotykowych). Symptomem, który może niepokoić są także sprzeczne zachowania dziecka, które raz pragnie dotyku, a innym razem go unika.
Równowaga
Autyzm czasem generuje trudności z utrzymaniem równowagi (mówimy wtedy o nadwrażliwości przedsionkowej). Dziecko z zaburzeniami rozwoju unika również zabaw polegających na zmianie pozycji ciała. Natomiast niedowrażliwość przejawia się skłonnością do ciągłego ruchu (np. częste huśtanie się i obracanie na krześle).
Wczesne objawy autyzmu
Pierwsze objawy autyzmu występują zazwyczaj przed 3. rokiem życia. Oznaki autyzmu widoczne są w rozwoju społecznym i w rozwoju komunikacji.
Wczesne objawy autyzmu to:
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- brak odwzajemniania uśmiechów i ekspresji twarzy rodzica,
- małe zainteresowanie ludźmi,
- brak reakcji na swoje imię w 12 miesiącu życia,
- brak gaworzenia do 12 miesiąca,
- brak patrzenia na przedmioty na które patrzy rodzic lub które wskazuje rodzic,
- brak gestów np. gestu „papa” na pożegnanie w wieku 14 miesięcy,
- brak wskazywania palcem na interesujące przedmioty lub wydarzenia w wieku 14 miesięcy,
- brak prób zainteresowania rodzica tym co je ciekawi np. wskazywanie palcem na ciekawą zjeżdżalnię na placu zabaw lub przynoszenie wykonanej wieży z klocków,
- brak zabawy "na niby” (np. udawanie, że karmi lalkę) w 18 miesiącu życia.
Inne wczesne objawy autyzmu, które możemy zaobserwować przed 3 rokiem życia dziecka to:
- stałe preferowanie samotnej zabawy,
- opóźnienie rozwoju mowy,
- protestowanie na zmiany w codziennej rutynie albo w otoczeniu,
- powtarzalne zachowania (trzepotanie dłońmi, wprawienie przedmiotów w ruch wirowy, kręcenie się),
- wąskie i intensywne zainteresowania,
- nietypowe lub intensywne reakcje na dźwięki, zapachy, faktury, światło lub inne bodźce np. zakrywanie uszu i płacz w reakcji na zwykłe dźwięki, unikanie dotyku, domaganie się jedzenia tylko jednego rodzaju pokarmów, duża niechęć do dotykania niektórych powierzchni – piasku, plasteliny, mokrych chusteczek itd.,
- hiperaktywnosć (dziecko jest bardzo aktywne),
- impulsywność,
- mniejsza koncentracja uwagi,
- nietypowe preferencje co do jedzenia i spania,
- nietypowe reakcje emocjonalne,
- nietypowe reakcje na ból.
Wymienione wyżej punkty nie zamykają listy zachowań, które mogą być wczesnymi objawami autyzmu. Nie musimy także u dziecka obserwować wszystkich, by jego rozwój budził niepokój i skłaniał do pogłębienia diagnostyki. Pamiętajmy, że nie ma dwóch takich samych osób z autyzmem.
Także nasilenie objawów jest różne np. niektóre dzieci nie nawiązują kontaktu wzrokowego, inne w mniejszym stopniu patrzą w oczy, a jeszcze inne patrzą w oczy tylko w określonych sytuacjach. Obraz autyzmu może być bardzo zróżnicowany u różnych osób.
Najważniejsza jest szybka diagnostyka i terapia
Jedno jest jednak pewne: im wcześniej pojawi się właściwa diagnoza, tym szybciej dziecko otrzyma szansę na wykorzystanie swojego potencjału w życiu. Wczesne wykrycie autyzmu umożliwia wczesną pomoc. Jest to korzystne dla dziecka, które dzięki wspomaganiu rozwoju, szybciej zaczyna uczyć się i rozwijać.
Wcześnie podjęta terapia daje szanse na satysfakcjonujące życie. Dlatego podejrzenia i pierwsze objawy autyzmu nie mogą być bagatelizowane.
reklama
Jak zbadać czy to autyzm?
Autyzm rozpoznawany jest na podstawie zachowania. Nie istnieje test czy badanie medyczne, które go potwierdza. Diagnoza autyzmu stawiana jest na podstawie obserwacji zachowania w trzech sferach: interakcji społecznych, komunikacji i sztywności zachowania.
Diagnostykę spektrum autyzmu u dzieci prowadzą zarówno poradnie psychologiczno-pedagogiczne, jak i prywatne ośrodki diagnostyczno-terapeutyczne wyspecjalizowane w zakresie spektrum autyzmu. Diagnozę stawia zespół specjalistów: psycholog, logopeda, pedagog specjalny, psychiatra.
Diagnoza składa się z:
- wywiadu z rodzicami,
- obserwacji dziecka, analizie rozwoju dziecka,
- analizy źródeł (np. opinii wychowawczy, ale i rodzinnych filmików),
- dodatkowych badań w celu wykluczenia innych przyczyn (nie zawsze).
Testy przesiewowe
Testy, które znajdujemy w internecie, są oparte na tak zwanych testach przesiewowych, które mogą sprawdzić, czy istnieje potrzeba skonsultowania się ze specjalistą. Czy warto z nich korzystać? Tak, na przykład w sytuacji, gdy pojawiają się niepokojące zachowania u dziecka, które obserwuje się u dziecka pomiędzy 18. a 36. miesiącem życia. Wówczas pierwszym krokiem może być sięgnięcie po test przesiewowy pod kątem rozwoju społecznego (np. bezpłatny M-CHAT dostępny na badabada.pl). Pomaga on rozpoznać wczesne sygnały, które mogą wskazywać na autyzm. Nie zastępuje diagnozy, niemniej gdy dziecko uzyska podwyższony lub wysoki wynik, warto skonsultować się ze specjalistą.
Autyzm jest złożonym zaburzeniem, nie da się zdiagnozować go przez internet ani podczas jednego spotkania z lekarzem. Treści przeczytane w internecie mogą jednak wskazać, na co zwrócić uwagę i co obserwować.
Kiedy iść z dzieckiem do lekarza?
Na portalach internetowych dostępne są informacje zarówno na temat autyzmu i niepokojących objawów, jak i kamieni milowych (skoki rozwojowe), czyli umiejętności, jakie dziecko powinno zdobyć w określonym wieku. Opóźnienia w ich osiągnięciu są wskazówką do niezwłocznej konsultacji ze specjalistą. Kiedy iść do lekarza?
Co powinno niepokoić?
- 6 miesiąc – dziecko nie uśmiecha się do ciebie, nie wykazuje innej radosnej ekspresji,
- 9 miesiąc – dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez ciebie dźwięki,
- 12 miesiąc – brak gaworzenia, brak reakcji na imię,
- 14 miesiąc – brak gestu wskazywania palcem, brak gestów używanych do komunikacji tj. papa,
- 16 miesiąc – brak słów lub używanie tylko kilku słów,
- 18 miesiąc – brak zabawy na niby (np. karmienie lalki),
- 24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane).
Pilny kontakt ze specjalistą jest konieczny także, kiedy obserwuje się tzw. regres w rozwoju, czyli kiedy dziecko traci umiejętności, które wcześniej miało np. mowę, gaworzenie, umiejętności społeczne.
reklama
Metody terapii autyzmu
W Polsce istnieje kilkanaście metod terapii autyzmu. Niektóre są specyficzne jedynie dla autyzmu i mają na celu całościowe wspomaganie rozwoju osoby autystycznej. Inne są metodami wspomagającymi. Oznacza to, że są pomocne w rozwijaniu konkretnej umiejętności czy sfery rozwoju.
Całościowe metody terapii autyzmu dostępne w Polsce
- metoda behawioralna
- TEACCH
- metoda ESDM (Early Start Denver Model),
- RDI,
- metoda Opcji,
- model DIR/Floortime,
- metoda 3i.
Metody wspierające terapię autyzmu
- metoda Weroniki Sherborne,
- MDS – Metoda Dobrego Startu,
- metoda Thomatisa,
- dogoterapia,
- hipoterpia,
- metoda Aktywności Knillów,
- biofeedback,
- muzykoterapia,
- logorytmika,
- integracja Sensoryczna,
- handle,
- gimnastyka mózgu P. Dennisona,
- komunikacja alternatywna AAC,
- metoda Affolter,
- metoda symultaniczno- sekwencyjna,
- terapia więzi i dialogu prof. Olechnowicz,
- arteterapia,
- metoda VIT.
Pytania o autyzm
Rodzice dzieci z autyzmem, a także ci, którzy obserwują swoje dzieci pod jego kątem, mają wiele wątpliwości i pytań. Postaramy się odpowiedzieć na niektóre z nich.
Dziecko nagle przestało nawiązywać kontakt wzrokowy - czy to autyzm?
Zdarza się, że dzieci ze spektrum autyzmu rozwijają się prawidłowo do pewnego wieku, a później wycofują się z umiejętności społecznych. Zachowanie to może mieć też wiele innych potencjalnych przyczyn. W takiej sytuacji zalecany jest kontakt ze specjalistami.
Dziecko ignoruje mnie, kiedy je wołam - co to oznacza?
Brak reagowania na głos rodziców u małego dziecka może być objawem autyzmu, ale również innych problemów, np. problemów ze słuchem. W takiej sytuacji badania słuchu są często pierwszym zalecanym działaniem.
Niepokoję się rozwojem dziecka - czy skonsultować się z lekarzem?
Wczesne podjęcie kontaktu ze specjalistami i rozpoznanie problemu umożliwia dostęp do wspomagania rozwoju, co przynosi wiele korzyści. Warto zaufać własnej intuicji i skonsultować się ze specjalistami, jeśli rozwój dziecka niepokoi.
Pediatra mówi, że nie ma się czym martwić - czy może się mylić?
W praktyce zdarza się, że pediatrzy nie mają wystarczająco czasu na badanie kontrolne dziecka i nie poświęcają uwagi rozwojowi społecznemu. Często rodzice starszych dzieci mówią o tym, że pediatra zalecał im spokój, czekanie i nie miał racji.
Sytuacja ta się zmienia i lekarze są coraz bardziej świadomi autyzmu. W razie wątpliwości najlepiej umówić się na wizytę u dobrego psychiatry, w pobliskiej poradni psychologiczno-pedagogicznej, podjąć konsultacje w fundacji/stowarzyszeniu, które na co dzień zajmuje się wspieraniem dzieci ze spektrum autyzmu.