Rozwój emocji i uczuć w wieku poniemowlęcym

W okresie poniemowlęcym (lata 1-3) procesy emocjonalne są bardziej skomplikowane. Jednocześnie zaś subtelniejsze, choć są one kontynuacją procesów zaistniałych w okresie niemowlęcym. Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka.
 
W związku z rozwojem układu nerwowego następuje doskonalenie się motoryki i procesów poznawczych, co poszerza przestrzeń poznawczą dziecka. Rozpoczyna się również proces rozwoju mowy, co umożliwia porozumiewanie się z innymi ludźmi. Charakterystyczny dla tego okresu jest wzrost pobudliwości nerwowej i emocjonalnej oraz rozdrażnienia. Jest to związane z uświadamianiem sobie sygnałów od organizmu, prawdopodobnie głównie z układu trawiennego. W związku z tym, iż dziecko w tym wieku nie kontroluje wystarczająco potrzeb biologicznych, często znajduje się pod bardzo silnym ich naciskiem, co jest przyczyną wyżej wymienionych pobudliwości. Tak, więc korzystnemu rozwojowi emocjonalnemu sprzyja troskliwa opieka nad jego zdrowiem i prawidłowe zaspokajanie elementarnych potrzeb.

1. Strach

• powiększa się liczba możliwych odmian i odcieni tej emocji,
• różnicuje się jakość przeżyć, gdyż dziecko rozpoznaje już różnorodne ich źródła oraz subtelniejsze stają się stopnie natężenia reakcji
• dziecko jest narażone na częstsze przeżywanie różnych odmian strachu, kiedy środowiska będą popełniały błędy lub dopuszczały się zaniedbań wychowawczych np. nie będą chroniły przed niepotrzebnymi sytuacjami zagrożenia, wywołującymi strach lub same powodują powstanie takich sytuacji (straszenie),
• pojawia się możliwość przewidywania sytuacji zagrożenia, które może nadejść - dziecko reaguje obawą,
• często związany jest z konkretnymi sytuacjami życia dziecka: strach przed opuszczeniem fizycznym - możliwość utraty najbliższych oraz psychicznym - brak uczuć dla dziecka, oschłość, itp.

2. Gniew

przeważnie w postaci tzw. odruchu agresywnego - zachowanie dość gwałtowne i impulsywne;
wyróżnić można trzy główne postaci reakcji agresywnej:

• łagodną: bierny opór wobec różnorodnych wymagań stawianych dziecku przez otoczenie (dąsanie, boczenie się),
• demonstracyjno-prowokacyjną: demonstrowanie protestu wobec postępowania innych osób, sprzecznego z jego zamiarami i oczekiwaniami, opór wobec wymagań; U niektórych dzieci można zauważyć element przekornej, nieco ryzykownej gry, która jest pewnego rodzaju próbą sił w walce. Dziecko oczekuje wówczas jakichś reakcji osób znajdujących się w tej "grze", ale spodziewa się, że nie będą one dla niego groźne. Można powiedzieć, że dziecko sprawdza, na co może sobie pozwolić.
• ostrą: ma gwałtowny charakter, przyjmuje postać fizycznego ataku na osoby lub rzeczy

3. Uczucie przywiązania

dalszy etap rozwoju emocjonalnej więzi, jaka łączy dziecko z najbliższymi mu osobami a także z niektórymi przedmiotami.

4. Uczucie radości

tak jak w poprzednim okresie występują tu te same źródła, tylko teraz istnieje więcej sposobności do jej przeżywania;
duże znaczenie dla radosnych nastrojów dziecka mają dobre wzajemne kontakty emocjonalne z najbliższymi.

5. Ciekawość

nadal poznawczy kontakt ze środowiskiem ma charakter sensoryczno-motoryczny, jednakże maluch jest już dużo sprawniejszy.

Rozwój emocjonalny dziecka w latach 0 - 3 ewoluuje od ogólnego podniecenia i doznań przykrości i przyjemności do przeżywania obaw i strachu, przywiązania i radości, gniewu i poznawczej ciekawości. Uczucia i sposób ich wyrażania stają się stopniowo coraz mniej żywiołowe i impulsywne, są czasem gwałtowne. Charakterystyczne jest to, iż szybko przechodzą w biegunowo przeciwstawne.

W tym okresie należy zwrócić szczególną uwagę na wychowywanie emocjonalne dziecka, gdyż rozwój emocjonalny ściśle wiąże się z rozwojem i stanem zdrowia organizmu oraz stopniowym doskonaleniem wszystkich sprawności psychicznych. Ma on szczególne znaczenie dla kształtowania się późniejszych kontaktów społecznych dziecka. Uczenie się obustronnej więzi emocjonalnej, obdarzanie dowodami akceptacji emocjonalnej przy jednoczesnym unikaniu niedosytu i przesady daje szanse na powodzenie w kształtowaniu dojrzałej osobowości dziecka. Należy przy tym dodać, że ważne jest tu również obdarzanie dziecka szacunkiem, wytwarzanie pogodnej atmosfery i stawianie wymagań na miarę możliwości dziecka.

Bibliografia
Gerstmann S. Rozwój uczuć, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986 Hurlock E.B. Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1961

Przetacznikowa M. Spionek H. Wiek niemowlęcy, w: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Żebrowska M., PWN, Warszawa 1986

Przetacznikowa M. Spionek H. Wiek poniemowlęcy, w: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Żebrowska M., PWN, Warszawa 1986