Jak postrzegają świat dzieci z autyzmem
Czy wiesz, kiedy ktoś kłamie? A kiedy Ty kłamiesz? Co może myśleć sprzedawczyni w sklepie, która podaje Ci zakupy z zaciętym wyrazem twarzy albo babcia ocierająca łzy na przedstawieniu wnuka? W rozszyfrowywaniu tych zagadek z pomocą przychodzi teoria umysłu - świadomość, że odrębne osoby mają swój wewnętrzny świat, zupełnie inny niż nasz. To ona odpowiada za wnioskowanie, co myślimy my oraz inni ludzie. Niestety nie każdy ma takie zdolności - dzieci ze spektrum autyzmu gubią się w skomplikowanym świecie. Czy wiesz, jak postrzegają świat?
Co to jest teoria umysłu?
Świat ludzi to świat społecznych interakcji, wyciągania wniosków ze skomplikowanych sytuacji społecznych, które najczęściej wykonujemy intuicyjnie i nieświadomie, właśnie dzięki prawidłowo rozwiniętej teorii umysłu. Mając umiejętność mentalizacji, czyli przypisywania stanów mentalnych innym osobom, możemy stwierdzić np., że „Kasia wie, że Basia wie, że Adam bardzo lubi grać w piłkę nożną, dlatego na prezent kupiła mu nowe korki”.
Zbadać, czy teoria umysłu rozwija się u dziecka prawidłowo, można dopiero około czwartego roku życia, ponieważ dopiero wtedy wykształcają się u przedszkolaków możliwości zrozumienia perspektywy innej osoby. Podstawami, na których wykształca się teoria umysłu jest rozumienie i umiejętność udawania.
Między 9. a 14. miesiącem życia kształtuje się u dzieci mechanizm uwspólniania uwagi czy podążania za wzrokiem lub gestem innej osoby i używanie gestów do zwrócenia uwagi na to co ciekawe. Kolejnym etapem jest rozpoznawania własnych pragnień i perspektywy wzrokowej innej osoby. Zabawy „na niby” około 2 r.ż. to wielkie osiągnięcie dziecka i wspaniały trening przed nowymi wyzwaniami, związanymi z życiem społecznym.
Kolejnym niezwykle ważnym krokiem jest przyjmowanie roli w zabawie przez dzieci. Nauka perspektywy innej osoby, zmierzenie się z odgrywaniem określonych zachowań, jest możliwa dzięki wykształceniu się teorii umysłu.
reklama
Jak postrzegają świat dzieci z autyzmem
Dzieci ze spektrum autyzmu gubią się w skomplikowanym świecie społecznych niuansów właśnie z powodu nieprawidłowo wykształconej teorii umysłu. Większości przypadków nie potrafią wyobrazić sobie, o czym inni ludzie myślą i przyjąć, że może być to całkowicie odmienne od tego, co myślą oni sami.
Na podstawie badań, S. Baron-Cohen, M. Lesly, U. Frith udowodnili, że u dzieci ze spektrum autyzmu występuje zaburzenie teorii umysłu, czyli trudności z określeniem stanów mentalnych innych osób.
Simon Baron-Cohen i John Swettenham opracowali listę trudności, jakich doświadczają dzieci ze spektrum autyzmu w wyniku deficytów w teorii umysłu:
- trudności w przyjmowaniu perspektywy innej osoby, nieumiejętność i brak zrozumienia udawania,
- dosłowne rozumienie komunikatów,
- nierozróżnienie fikcji od rzeczywistości,
- trudności z interpretacją stanu mentalnego człowieka na podstawie mimiki,
- pomijanie kanału wzrokowego, jako ważnego źródła informacji na temat stanu drugiej osoby,
- trudności z rozróżnieniem sytuacji, kiedy zachowanie było celowe, a kiedy przypadkowe,
- brak rozumienia – kłamstwa, manipulacji, zawodu, oszustwa,
- problemy z okazywaniem empatii, rozumieniem przekonań i motywacji innych,
W chwili obecnej nieustannie prowadzone są badania na temat teorii umysłu, rozwoju dzieci ze spektrum autyzmu oraz metod wspierania w lepszym funkcjonowaniu społecznym dzieci z deficytami. Badania diagnozujące rozwój teorii umysłu są ciągle udoskonalane, m.in. w 2013 roku Rubio‑Fernandez oraz Geurts skupili się na opracowaniu badania mającego na celu wykazanie, że już młodsze niż czteroletnie dzieci potrafią prawidłowo wnioskować o stanie mentalnym innych osób.
Trzeba pamiętać, że nie każda osoba doświadczająca trudności z powodu autyzm ma deficyty w teorii umysłu, wiele dzieci, dzięki wsparciu i regularnej terapii, nie ma większych kłopotów w odnalezieniu się w przedszkolu czy szkole lub może doświadczać minimalnych problemów w bardzo skomplikowanych sytuacjach społecznych.
Paulina Gaworska - psycholog
Bibliografia:
Reuter M. Rozwój teorii umysłu u dzieci – uwarunkowania neurobiologiczne i społeczno-kulturowe. (2011-2013), Neurokogniwistyka w patologii i zdrowiu. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, s. 67-75