Jak zadbać żeby dziecko nie miało płaskiej główki?

Głowa noworodka jest miękka i elastyczna. Kości czaszki są delikatne, a szwy czaszkowe bardzo elastyczne. To ważne i konieczne z dwóch powodów. Po pierwsze pozwala to dziecku na przejście przez kanał rodny podczas porodu. Po drugie trzeba pamiętać, że w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia zachodzi intensywny rozwój i wzrost mózgu. Gdyby czaszka malucha przypominała czaszkę dorosłego, nie byłoby to możliwe.

Miękka i elastyczna główka dziecka jest podatna na zmiany niefizjologiczne, w tym spłaszczenie główki. Co rozumiemy pod tym pojęciem? Spłaszczenie główki u niemowląt to deformacja kości czaszkowych, która polega na jej asymetrycznym spłaszczaniu (nie ma kształtu owalnego). Prawidłowo ukształtowana główka dziecka powinna przypominać okrąg.

Spłaszczenie główki u niemowląt to dość częste zjawisko. Występuje u około 20% niemowląt. Niektóre noworodki przychodzą na świat z odkształceniem, u innych proces ten może postępować stopniowo. Ryzyko wystąpienia deformacji główki wzrasta w przypadku wcześniaków.

Jak rozpoznać spłaszczenie główki u niemowlaka?

Jak rozpoznać spłaszczenie główki u niemowlaka? Ułóż dziecko plecach i przyjrzyj się jego głowie oraz twarzy. Zwróć uwagę, że:

• uszy dziecka powinny znajdować się na jednym poziomie,
• główka powinna być symetrycznie zaokrąglona z obu stron,
• tył główki malucha powinien być zaokrąglony,
• czoło dziecka powinno być ustawione równolegle do podłoża.

Na spłaszczenie główki wskazują różne nieprawidłowości, takie jak wyraźna asymetria (owal jest spłaszczony z tyłu lub z boku), jedna ze stron twarzy większa niż druga czy jeden z policzków wyraźnie większy od drugiego.

Jakie są przyczyny syndromu płaskiej główki u niemowląt? Specjaliści wskazują wiele czynników, które mogą prowadzić do spłaszczenia główki dziecka. Są wśród nich zarówno sytuacje zależne, jak i niezależne od postępowania rodziców.

Deformacja czaszki może zostać zainicjowana już na etapie życia płodowego, gdy pozycja dziecka jest wymuszona. Przyczyny prenatalne to:

• nieprawidłowa ilość wód płodowych (za mała lub za duża),
• nieprawidłowe ułożenie dziecka w łonie matki,
• duża masa ciała dziecka,
• ciąża mnoga,
• zaklinowanie się główki dziecka pod żebrami ciężarnej,
• wcześniactwo,
• ograniczeniami w rozciąganiu się tkanek miękkich u kobiety,
• blokada mięśniowa lub stawowa,
• zaburzenie ośrodkowej koordynacji nerwowej,
• nieprawidłowości w budowie odcinka szyjnego dziecka.

Problem zniekształcenia główki pojawia także w czasie porodu (przyczyny okołoporodowe), w sytuacji, gdy główka dziecka przeciska się przez kanał rodny, ponieważ jest poddawana dużemu ciśnieniu (co może skutkować ściśnięciem lub wydłużeniem czaszki). Może również dojść do okołoporodowego uszkodzenia splotu barkowego i deformacji ciała noworodka.

Przyczyny poporodowe:

• długotrwałe przebywanie dziecka w jednej pozycji,
• częste układanie niemowlaka na leżaczka i bujakach, co tworzy to bardzo duży nacisk na kości czaszki,
• unikanie układania dziecka w pozycji na brzuszku,
• preferencja jednej ze stron,
• układanie dziecka do snu w jednej pozycji,
• asymetria ułożeniowa, niewłaściwa dysproporcja napięcia mięśniowego, zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej
• skrócenie się mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, czyli tzw. kręcz szyi,
• pozycja wymuszona, np. blokada mięśniowa, słabe napięcie mięśniowe

Najczęściej jest tak, że dziecko rodzi się z kształtną główką, a spłaszczenie pojawia się z czasem, jako skutek nieprawidłowego układania dziecka. Ponieważ noworodki i młodsze niemowlęta większość czasu spędzają leżąc, ich miękka główka łatwo może się odkształcić.

Znane są różne typy spłaszczenia główki u niemowląt. To: plagiocefalia, brachycefalia i kraniosynostoza. Czy cechuje się każda z nich?

Plagiocefalia

O plagiocefalii (inaczej skośnogłowie) mówi się, gdy główka jest spłaszczona z jednej strony i przypomina równoległobok. Pojawia się zwykle u niemowląt zmagających się z asymetrią ułożeniową wywołaną przez spędzanie zbyt długiego czasu na plecach (dochodzi do ucisku mechanicznego na głowę dziecka). Zdarza się, że powstaje przez zbyt wczesne jednostronne zrośnięcie szwów czaszkowych, co powoduje deformacje głowy.

Cechą charakterystyczną skośnogłowia jest to, że spłaszczenie obserwuje się wyłącznie po jednej stronie główki (tej, którą dziecko preferuje). najczęściej kieruje wzrok (strona preferowana). Plagiocefalia to najczęściej występujący rodzaj spłaszczenia główki u maluchów.

Brachycefalia

Brachycefalia to spłaszczenie tylnej części główki. Powstaje wskutek przedwczesnego zarośnięcia się szwu strzałkowego. Jej cechą charakterystyczną jest nienaturalnie krótka, szeroka i płaska z tyłu czaszka, która od góry przypomina trapez (obserwuje się wyraźnie spłaszczoną potylicę).

Dolichocefalia

Dolichocefalia (inaczej długogłowość) to wada wrodzona, która występuje najczęściej u wcześniaków. Rozpoznaje się ją, gdy główka niemowlaka swoim kształtem przypomina jajko - jest wąska i spłaszczona z obu stron, a kości czaszki są wyraźnie wydłużone. Tym samym długogłowość cechuje się długą i wąską głową oraz szerokim czołem.

Kraniosynostoza

Kraniosynostoza to wada wrodzona, która może powstać zarówno przed narodzinami, jak i w pierwszych miesiącach życia dziecka, podczas zrastania kości czaszki. Oznacza przedwczesne zrośnięcie się szwów czaszkowych (może to dotyczyć zarówno jednego, jak i kilku szwów). Spłaszczenie główki nie jest spowodowane uciskiem czy asymetrią.

Co ważne, kraniosynostoza jest nie tylko defektem estetycznym obejmującym główkę dziecka. Może być groźna, ponieważ przyczynia się do zaburzenia rozwoju mózgu. Powiększający się organ powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co stanowi zagrożenie życia u dziecka.

W pierwszych miesiącach życia, ponieważ dziecka główka narażona jest na ryzyko pojawienia się zniekształceń, warto podjąć działania, by temu zapobiec. Co robić, a czego unikać? Zwróć uwagę, by:

• zapewnić dziecku swobodę ruchu zarówno podczas spania, jak i aktywności,

Pozwalaj leżeć w różnych pozycjach (syndrom płaskiej główki jest często spowodowany przez układanie noworodka w tej samej pozycji), nie krępuj ruchów, nie zawijaj ciasno kocykiem czy otulaczem w czasie gdy dziecko nie śpi,

• nie wkładać dziecka do bujaczka i nie sadzać w foteliku samochodowym bez potrzeby. To gadżety, które ograniczają możliwość ruchu, a także wymuszają ustawienie głowy.

• często zmieniać pozycje ciała dziecka podczas snu dziecka(częstym problemem jest płaska główka od leżenia na plecach), układaj malucha w łóżeczku raz z jednej, raz z drugiej strony.

• podnosić dziecka bokiem, nie z pozycji na plecach,
• starać się układać malucha na brzuszku, także na dość twardym podłożu,

• nosić dziecko na rękach w pozycji fasolki lub samolotu, zawsze naprzemiennie – raz na jednej, raz na drugiej ręce,
• unikać miękkich materacy, aby główka nie zapadała się i uniemożliwiała przekręcanie,

• zadbać o symetryczne bodźcowanie dziecka, zachęcać do odwracania główki w przeciwnym kierunku niż strona preferowana,
• zachęcać malucha je do obrotów główki w stronę przeciwną, gdy dziecko preferuje jedną ze stron,

• zadbać o odpowiednią pielęgnację dziecka podczas codziennych aktywności (ważne jest, by czynności wykonywać powoli i spokojnie, bez nerwowego pośpiechu i chaotycznych ruchów).

Ponieważ spłaszczeniu główki bardzo często towarzyszy asymetryczne ustawienie tułowia i miednicy, dysfunkcje w obrębie stawów biodrowych czy pogłębiająca się asymetria twarzy, przyjmuje się, że każde dziecko z objawami spłaszczonej główki powinno zostać zbadane przez lekarza lub fizjoterapeutę (każde zniekształcenie główki dziecka wymaga kontroli, nie każde potrzebuje leczenia).

Dobra wiadomość jest taka, że w większości przypadków problem spłaszczonej główki ustępuje samoistnie po zastosowaniu odpowiedniej pielęgnacji niemowląt, czasem terapii. Wiele zależy od stopnia spłaszczenia główki oraz przyczyny nieprawidłowości.

Jakie są zasady postępowania w przypadku asymetrycznego kształtu główki? Rodzice, którzy dostrzegają asymetrię główki dziecka, powinni zgłosić się do pediatry i rozpocząć diagnostykę.

Gdy spłaszczenie główki jest wywołane asymetrią ułożeniową lub obniżonym napięciem mięśniowym, oprócz odpowiedniej pielęgnacji należy wdrożyć ćwiczenia i zabawy, które można wykonywać w domu. Zaleca się także pozycjonowanie, czyli układanie dziecka w taki sposób, by dostarczać mu różne bodźce czuciowo-ruchowe.

Specjaliści podkreślają, że kształt główki dziecka zależy głównie od sprawowanej nad nim opieki oraz dostarczania bodźców czuciowo-sensorycznych dostarczymy

Remodelowaniu kształtu czaszki sprzyjać może specjalna poduszka (np. poduszka z dziurką w środku), która minimalizuje wymuszony nacisk głowy na podłoże. Przed jej zakupem należy jednak skonsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem.

Czasem konieczna jest tak zwana terapia kaskowa, polegająca na noszeniu przez dziecko specjalnego kasku wykonywanego na miarę (23 godziny na dobę) lub opaski formującej. Ich działanie polega na wywieraniu delikatnego nacisku na rosnące kości czaszki, co sprawia, że przyjmują one prawidłowy kształt. Należy pamiętać, by nigdy nie używać ich bez konsultacji z lekarzem. Samowola może słono kosztować, to jest przynieść więcej szkody niż pożytku. Wada, zamiast się cofnąć, może się pogłębić.

Ostatecznością w przypadku deformacji główki jest leczenie operacyjne. W niektórych przypadkach, przy sporych spłaszczeniach, niezbędne jest odbycie konsultacji neurochirurgicznych. 

Dlaczego spłaszczoną główkę trzeba leczyć?

Podjęcie działań jest ważne, ponieważ płaska główka u niemowlaka to nie tylko problem natury estetycznej, ale i różne konsekwencje.

Bagatelizowanie zniekształcenia czaszki może wywołać takie problemy jak:

• deformacja twarzy,
• skrzywienie kręgosłupa,
• wady zgryzu,
• niesymetryczny rozwój całego ciała (tzw. asymetria ułożeniowa),
• zaburzenia w integracji odruchów okresu niemowlęcego,
• ucisk mózgu.

Jak długo trwa leczenie płaskiej główki?

Fizjoterapia dziecka ze spłaszczoną główką nie jest długotrwałym procesem, przy spore znaczenie ma to, jak wcześniej zostanie rozpoczęta (im wcześniej, tym proces krótszy). Zdarza się, że już główka wraca do normalnego kształtu już po 2 tygodniach działania.

Ma to związek z tym, że głowa niemowlaka w pierwszym kwartale życie przyrasta o 2 cm na miesiąc, od 4-6 miesiąca o 1 cm, a po 6 miesiącu życia o pół centymetra na miesiąc. Wraz z wiekiem główka robi się coraz sztywniejsza, stąd rehabilitacja dzieci starszych trwa dłużej niż u najmłodszych pacjentów.