Jak dbać o pępek noworodka? Wytyczne

Kikut pępowinowy to fragment pępowiny pozostały po jej przecięciu. W okresie ciąży pępowina łączy dziecko z łożyskiem, zapewniając mu dopływ tlenu i substancji odżywczych, jednocześnie umożliwiając usuwanie produktów przemiany materii.

Moment przecięcia pępowiny nie jest bolesny ani dla mamy, ani dla dziecka, ponieważ pępowina nie jest unerwiona. Kikut pępowinowy, który powstaje po odcięciu pępowiny, także nie sprawia bólu: ani dno pępka, ani sam kikut nie są unerwione.

Po porodzie, kiedy ustaje tętnienie, po uprzednim zaciśnięciu (około 2 cm od powierzchni brzuszka), pępowinę przecina się, a kikut pępowiny zabezpiecza suchym, jałowym gazikiem. Zakłada się też plastikową klamerkę, której zadaniem jest zamknięcie i zabezpieczenie naczyń krwionośnych oraz tętnic znajdujących się w pępowinie. W ten sposób tworzy się kikut pępowinowy.

W pierwszych godzinach po urodzeniu się dziecka kikut pępowiny jest biało-niebieski (niebieskie prześwity to naczynia krwionośne znajdujące się w pępowinie) oraz wilgotny. W ciągu doby obkurcza się i wysusza. Jego kolor zmienia się na żółtobrązowy, z czasem na czarnobrązowy. Kikut pępowiny, po obkurczeniu się i wyschnięciu, odpada zwykle pomiędzy 5. a 15. dobą po urodzeniu.

Na gojenie się kikuta pępka wpływa:

• grubość pępowiny,
• długość pozostawionego kikuta po urodzeniu,
• droga porodu,
• kontakt z matką skóra do skóry (kangurowanie),
• przebieg żółtaczki fizjologicznej,
• stosowanie tuż po urodzeniu antybiotyku u noworodka,
• pielęgnacja dna pępka i kikuta pępowiny.

W procesie gojenia się i oddzieleniu kikuta pępowiny bardzo duże znaczenie ma pielęgnacja pępka noworodka. Trzeba mieć świadomość, że w przypadku zaniedbań bądź niewłaściwej higieny może dojść do zainfekowania okolic kikuta pępowinowego.

Kikut pępowiny jest najbardziej podatną na zakażenie częścią ciała noworodka. Do czasu gdy odpadnie, należy go traktować jak gojącą się ranę, która może ulec zakażeniu i stać się źródłem uogólnionej infekcji. W ciągu pierwszych 72 godzin życia noworodka na jego powierzchni osiedlają się niechorobotwórcze bakterie zasiedlające skórę, jednak w przypadku niewłaściwego postępowania i zabrudzenia kikuta mogą się na nim pojawić bakterie chorobotwórcze. źródło

Zalecenia dotyczące pielęgnacji pępka zmieniają się co jakiś czas, co ma związek z prowadzonymi obserwacjami i badaniami, a co za tym idzie - postępem medycznym.

Metody pielęgnacji kikuta pępowinowego niegdyś nie były objęte oficjalnymi zaleceniami. Do pielęgnacji pępka u noworodków stosowano różne środki, między innymi gencjanę oraz spirytus (70 % roztwór alkoholu etylowego, który często drażnił skórę wokół kikuta i powodował zaczerwienienie), a także preparaty zawierające antyseptyk.

W 2010 roku Nadzór Krajowy w Dziedzinie Neonatologii, w zgodzie z założeniami WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), opracował polskie zalecenia dotyczące pielęgnacji kikuta pępowinowego u noworodków. W myśl wytycznych u zdrowych noworodków zaleca się tzw. suchą pielęgnację.
Sucha pielęgnacja polega na czyszczeniu dna pępka czystą wodą i dokładnym osuszeniu go, a także stosowaniu antyseptyków o szerokim spektrum bakteriobójczym.

Sucha pielęgnacja pępka, czyli osuszanie, wietrzenie i zapobieganie podrażnieniom jego okolic sprawia, że kikut znacznie rzadziej ulega zakażeniom, a nawet odpada wcześniej.

Co ważne, nie zaleca się stosowania preparatów z alkoholem etylowym. Warto sięgać jedynie po preparaty z antyseptykami, które odkażają, ale nie powodują oparzeń i podrażnień delikatnej skóry brzucha noworodka). Ich użycie jest zasadne zwłaszcza w sytuacji, gdy pojawi się zaczerwienienie lub wydzielina. Preparat odkażający należy stosować raz na dobę, zwracając uwagę na dokładne jego naniesienie na całą powierzchnię kikuta, ze szczególnym uwzględnieniem nasady.

Pielęgnacja pępka noworodka nie jest trudna dla rodzica ani bolesna dziecka. O czym warto pamiętać?

Przed przystąpieniem do oczyszczania kikuta pępowinowego trzeba dokładnie umyć ręce. Pępek czyści się raz na dobę, a jeśli dojdzie do zabrudzenia kałem lub moczem, częściej. Wówczas należy przemyć go czystą wodą z mydłem, po czym dokładnie go osuszyć.

Pępek należy oczyszczać zwilżonym w wodzie gazikiem lub płatkiem kosmetycznym dla niemowląt i dzieci, które są delikatne i się nie rozdwajają (np. Cleanic Eco Baby).

Bardzo ważne jest, by nie były to produkty przypadkowe. Gazik musi być jałowy, zaś płatek  dla niemowląt nie tylko miękki, z delikatnymi brzegami, ale i wykonany z bawełny, najlepiej organicznej i pochodzącej z kontrolowanych upraw, do produkcji których nie stosuje się nawozów sztucznych oraz pestycydów.

Po umyciu pępka trzeba go dokładnie osuszyć i pozostawić nieosłonięty do wyschnięcia,

Kikut pępowinowy można moczyć podczas kąpieli (jednak niezbyt długo). Wówczas kluczowe jest dokładne osuszenie go i pozostawienie nieosłoniętego do wyschnięcia. Okolice pępka na działanie powietrza warto wystawiać jak najczęściej (np. w trakcie przewijania).

Czego nie robić?

Nie wolno podrażniać pępka. Bardzo ważne jest zakładanie dziecku delikatnej, luźnej i bawełnianej bielizny oraz zwracanie uwagi na to, by pieluszka nie zakrywała pępka. Warto kupić pieluszki ze specjalnym wycięciem lub wywinąć brzeg pieluszki jednorazowej w ten sposób, by nie podrażniała gojącego się kikuta.

Nie wolno pępka zaklejać plastrem czy szczelnym opatrunkiem.

Nie należy smarować kikuta pępowiny alkoholem, spirytusem (etanol nie wysusza kikuta pępowinowego, a wyłącznie skórę. Ma niewystarczające działanie odkażające i może wydłużać czas odpadnięcia kikuta pępowiny), jodyną czy fioletem goryczki (barwią skórę, przez co utrudniają zauważenie obrzęku lub zmian skórnych, które mogą pojawić się wokół pępka i opóźnić przez to dostrzeżenie stanu zapalnego.)

Nie należy przyspieszać oddzielania kikuta od dna, nawet jeśli ten się bardzo rusza i wydaje się, że zaraz odpadnie. Tego procesu nie należy przyspieszać.

Dopóki pępowina nie odpadnie i się nie zagoi, nie powinno się pępka zamaczać w czasie kąpieli. Do wanienki należy nalewać mniej wody (brzuszek powinien znajdować się nad powierzchnią). Jeśli się zachlapie, pępowinę należy osuszyć.

Jeśli zauważysz wokół pępka zaczerwienienie, obrzęk, wyciek ropny, krwawienie - skonsultuj się z pediatrą, prawdopodobnie są to objawy infekcji.

Do lekarza warto się udać, gdy kikut nie odpadł po 15. dobach od urodzenia lub gdy pojawiły się objawy wskazujące na rozwijające się zapalenie okołopępkowe. To:

• wydzielina ropna lub krwista,
• wyraźne zaczerwienienie wokoło kikuta,
• obrzęk skóry,
• ocieplenie okolicy pępka,
• nieprzyjemny zapach.

Zapalenie okołopępkowe wymaga natychmiastowej interwencji, czyli włączenia antybiotykoterapii. Zbagatelizowanie objawów zakażenia i stanu zapalnego może prowadzić do stanu zagrożenia życia dziecka.