Zapalenie jamy ustnej - przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie jamy ustnej u dziecka może mieć bardzo różne przyczyny. Najczęściej wskazuje się na wirusy, grzyby czy bakterie (czynniki odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego). Jednak to nie wszystko. Często za zapalenie odpowiada alergia.

Zapalenie jamy ustnej może również pojawić się w wyniku niewłaściwej higieny, ale także urazów mechanicznych, chemicznych czy fizycznych (bodźców termicznych). To sprzyja powstawaniu stanu zapalnego w błonie śluzowej jamy ustnej, nadżerek i owrzodzeń.

Najczęstsze postacie zapalenia jamy ustnej to kandydoza (grzybicze zapalenie jamy ustnej w przebiegu którego obserwuje się pojawianie się na śluzówkach pleśniawek) oraz wirusowe zapalenie jamy ustnej (wywołane na przykład przez wirus opryszczki).

W przypadku zapalenia jamy ustnej u dzieci, ale i dorosłych, najważniejsze jest ustalenie podłoża problemu, ponieważ od tego zależy terapia i postępowanie. Kluczem jest rozpoznanie objawów, na co pozwala uważna obserwacja dziecka.

Niezależnie od przyczyny, zapaleniu jamy ustnej towarzyszą dokuczliwe dolegliwości, takie jak ból, stan podgorączkowy lub gorączka, dyskomfort. Typowa jest niechęć do jedzenia i picia. Co jest charakterystyczne dla każdego rodzaju choroby?

Wysiękowe zapalenie jamy ustnej

Wysiękowe zapalenie jamy ustnej jest nazywane chorobą brudnych rąk, ponieważ wywołujące ją wirusy przenoszą się najczęściej przez kontakt z niedokładnie umytymi rękami.

Objawy wysiękowego zapalenia jamy ustnej u małych dzieci to:

• niewielka gorączka,
• utrata apetytu,
• ból gardła i jamy ustnej,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• niespokojny sen,
• dziecko staje się marudne.

Po 2-3 dniach następuje uszkodzenie śluzówki w ustach, pojawiają się czerwone plamy, czasem nawet krwawiące. Można je także dostrzec na palcach, stopach, pośladkach, ramionach, twarzy. Wylęganie się choroby trwa 3 do 6 dni, a sama choroba trwa mniej więcej tydzień.

Opryszczkowe (wirusowe) zapalenie jamy ustnej dziecka

Opryszczka jamy ustnej u dzieci jest wywołana przez wirusy. Opryszczka, potocznie nazywana „zimnem”, to dość powszechne schorzenie skóry i błon śluzowych o nawracającym przebiegu. Wywołuje ją wirus Herpes Simplex. Wyróżnia się dwa typy. To typ 1 (HSV-1) i typ 2 (HSV-2).

Może być to zakażenie pierwotne, gdy wirus atakuje po raz pierwszy, ale i wtórne, gdy patogen obecny w organizmie uaktywnia się ponownie. Często dzieje się tak pod wpływem jakiegoś czynnika dodatkowego: słońca, gorączki, silnego stresu. Ma to związek z tym, że wirus opryszczki pospolitej po zakażeniu pierwotnym ma zdolność przetrwania (w komórkach nabłonka) i przechodzą w zakażenie latentne.

Do zakażenia wirusem opryszczki dochodzi drogą kropelkową, najczęściej już we wczesnym dzieciństwie. Dzieci zakażają się także od matki podczas porodu. To zakażenia wrodzone, okołoporodowe.

Pierwsze zakażenie Herpes Simplex zaczyna się od podwyższonej temperatury (u małych dzieci może ona szybko i gwałtownie wzrosnąć), ogólnego rozbicia, bólu szyjnych węzłów chłonnych. W jamie ustnej pojawiają się pęcherzyki, które szybko pękają i tworzą bolesne nadżerki.

Dziecko mocno się ślini, brzydko pachnie mu z ust. Zmiany takie mogą się utrzymywać nawet 2 tygodnie. W zakażeniu wtórnym pęcherzyki zwykle tworzą się na wargach i utrzymują przez tydzień, nie pozostawiają blizn.

Grzybicze zapalenie jamy ustnej dziecka

Grzybicze zapalenie jamy ustnej u dzieckajest wywołany przez drożdżaki Candida albicans. Pojawienie się objawów kandydozy sprzyja spadek odporności, niedobory witamin z grupy B oraz witaminy C oraz spożywanie dużych ilości produktów zasobnych w węglowodany proste. Zakażenie może być pierwotne, do którego dochodzi już podczas porodu lub późniejsze.

Objawem zakażenia drożdżami są tak zwane pleśniawki. Widoczny jest biały, grudkowaty nalot na śluzówce, którego nie da się zetrzeć gazikiem (w przeciwieństwie do nalotu, który tworzy się od mleka). Przy nasileniu objawów dziecko traci apetyt, jest niespokojne, marudne.

Aftowe zapalenie jamy ustnej u dziecka

Dlaczego w jamie ustnej pojawiają się afty, pojedyncze blade lub żółte wrzody z czerwoną otoczką, które mogą również występować w grupach? Przyczyny nie zostały dotychczas ustalone. Sprzyja im uraz (uszkodzenie śluzówki spowodowane ugryzieniem czy uderzeniem), stres, obniżona odporność, niedobory witamin i minerałów czy infekcja.

Nadżerki (afty) występują na błonie śluzowej policzków, warg, podstawy języka, czasem także na języku czy podniebieniu. Mogą występować w grupach.

Kontaktowe zapalenie jamy ustnej

Za kontaktowe zapalenie jamy ustnej odpowiadają alergie. Zmiany wywołuje kontakt z alergenem. Jest to reakcja późna (12-48 godzin po ekspozycji na alergen) i czasem trudno rozpoznać jej przyczynę.

Choroba manifestuje się bolesną plamą, której towarzyszą wrzodziejące nadżerki na błonie śluzowej policzków i języka. Wargi są lekko obrzmiałe, a potem stają się suche, spękane.

Bakteryjne zapalenie jamy ustnej dziecka

Bakteryjne zapalenie jamy ustnej u dziecka zwykle rozwija się na tle wtórnego nadkażenia stanu wywołanego infekcją wirusową. Jego objawem jest obrzęk oraz zaczerwienienie błony śluzowej. Dziecko odczuwa pieczenie i ból. Widoczne są zmiany owrzodzeniowe na błonie śluzowej jamy ustnej.

Leczenie zapalenia jamy ustnej u dzieci nie zawsze jest konieczne. Wiele zależy od przyczyny, ale i przebiegu choroby.

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej powinno minąć samoistnie w ciągu 10 dni. Czasami lekarz decyduje się na podanie leku antywirusowego. Podczas choroby należy stosować płynną dietę i ewentualnie miejscowe leki przeciwbólowe. Pomocne są preparaty na opryszczkę dostępne w aptece bez recepty. Ważne, by były przeznaczone do stosowania przez dzieci.

Leczenie pleśniawek nie jest łatwe. Jeśli karmisz dziecko piersią, nanieś przed karmieniem na brodawkę lek. Kilka razy dziennie należy robić tzw. pędzlowanie jamy ustnej za pomocą preparatu, najlepiej w postaci żelu. Najwygodniej nałożyć na palec wyjałowiony gazik zamoczony w leku i przetrzeć jamę ustną maluszka. Jeśli zmiany występują na tylnej ścianie gardła, warto sięgnąć po specjalny spray.

Afty goją się same w ciągu 10-14 dni, ale ponieważ są bardzo bolesne, leczenie może być konieczne, by dziecko mogło pić i jeść. Podczas leczenia należy płukać gardło wodą z solą lub rozcieńczonymi wyciągami z szałwii czy łopianu lekarskiego. Lekarz może przepisać przeciwzapalny płyn do płukania u jamy ustnej.

Kontaktowe zapalenie jamy ustnej czasem wymaga włączenia leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Najważniejsze są jednak domowe sposoby na zapalenie jamy ustnej, czyli stosowanie preparatów odkażających (do płukania, smarowania, pędzlowania), które przyspieszają gojenie się śluzówki. Po ustaleniu, co jest alergenem, konieczne jest unikanie go. Alergolodzy twierdzą, że częsta przyczyną jest alergia na jajaialergia na orzeszki.

W przypadku zakażeń bakteryjnych potrzebny jest antybiotyk (czasami lekarz przepisuje go w przypadku infekcji wirusowych, gdy zmiany są liczne, a ryzyko nadkażenia bakteriami duże).  

Wysiękowe zapalenie jamy ustnej leczy się objawowo. Celem terapii jest zmniejszanie bólu i zapobieganie zakażeniom bakteryjnym. Powinien prowadzić je lekarz.

Niezależnie od przyczyny choroby ważna jest higiena jamy ustnej. Codzienne delikatne usuwanie resztek pokarmowych oraz flory bakteryjnej pozwala na zmniejszenie rozwoju stanu zapalnego. By łagodzić objawy, pod ręką warto mieć preparaty znieczulające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, działające odkażająco i ściągająco.

Wybierając środek dla dzieci należy upewnić się, że nie zawiera alkoholu, nie wywołuje podrażnień oraz nadmiernej suchości w jamie ustnej.

Największym problemem, z jakim borykają się rodzice dzieci chorych na zapalenie jamy ustnej jest brak apetytu dziecka. Jest to spowodowane dużym bólem, jaki towarzyszy chorobie: dziecko nie chce gryźć i połykać jedzenia. Co robić?

Przede wszystkim podawać potrawy o półpłynnej, gładkiej konsystencji. Może to być zmiksowana zupa, kisiel, kaszka. Jedzenie powinno mieć temperaturę ciała (nie może być ani zimne, ani gorące). Należy też unikać potraw kwaśnych, ostrych, o wyrazistym smaku.

Zamiast soku jabłkowego, który zadziała na uszkodzoną śluzówkę jak kwas, lepiej podać chłodny kompot z jabłek. Najlepiej jednak sprawdza się woda.

W przypadku niemowląt trzeba zaniechać wprowadzania nowych pokarmów i rozszerzania diety – do czasu wyleczenia.

Ważne jest też dbanie o to, aby nie doszło do odwodnienia, co jest możliwe, gdy dziecko nie chce pić i gorączkuje. 

Po chorobie koniecznie trzeba wymienić szczoteczkę do zębów. Warto też zmienić smoczek/ustnik do picia lub bardzo starannie je wysterylizować.