Jak budować i wspierać odporność małego dziecka?

Odporność dziecka, a raczej jej brak, spędza sen z powiek wielu rodzicom. Co zrobić, by katar, kaszel i gorączka nie były tematem przewodnim sezonu jesienno-zimowego czy wiosennego? Jak wzmocnić odporność dziecka? Co robić, by ją budować?

Jak rozwija się układ odpornościowy dziecka?

Dzieci chorują często - z różnych powodów. Naturalnie winę za to ponoszą wszechobecne drobnoustroje: wirusy, bakterie czy grzyby, które bardzo szybko się rozprzestrzeniają w żłobkach, przedszkolach i szkołach.

Kolejna, nie mniej ważna przyczyna, to niedojrzały układ immunologiczny. To on rozpoznaje zagrożenia i uruchamia mechanizmy obronne. Niestety u dzieci nie działa tak skutecznie, jak u dorosłych. Nim to się zmieni, dziecko może chorować nawet 10 razy w roku. Badania naukowe dowodzą, że układ odpornościowy osiąga pełne zdolności obronne dopiero w wieku 12 lat.

Dzieci rodzą się z odpornością wrodzoną (nieswoista), z czasem zyskują odporność nabytą (swoista). Dobra wiadomość jest taka, że odporność swoista w dużej mierze zależy od naszych działań. Można o nią dbać, budować ją i wspierać.

Sposoby na wzmocnienie odporności dziecka

Gdy układ odpornościowy dziecka jest silny, może skutecznie bronić się przed atakiem drobnoustrojów i chorobami. Aby tak było, należy go wspierać. Co robić?

Aby wspierać odporność dzieci, należy pamiętać, by:

• dbać o dietę bogatą w warzywa i owoce,
• spożywać naturalne produkty wzmacniające odporność,
• uprawiać sport i prowadzić higieniczny tryb życia,
• hartować organizm i przestrzegać zasad higieny,
• zażywać zalecone przez lekarza witaminy i mikroelementy,
• dbać o florę bakteryjną jelit.

Odporność dziecka zaczyna się w jelitach. Dieta na odporność

Aby układ odpornościowy dziecka działał właściwie, niezbędna jest racjonalna, dobrze zbilansowana dieta, która dostarcza wszelkich substancji odżywczych i wzmacniających odporność.

Gdy dziecko jest niedożywione, brak mu składników odżywczych i mineralnych, mechanizmy obronne zawodzą. Organizm nie ma siły się bronić, stąd atak bakterii czy wirusów są skuteczne - tworzą się ogniska zapalne i rozwijają się infekcje.

Dieta wspierająca odporność dziecka powinna być bogata w antyoksydanty oraz witaminy. Oznacza to, że maluch powinien jeść: chude mięso, ryby, warzywa, owoce, nabiał, mleko oraz soki, a także fermentowane napoje mleczne, np. jogurty i kefiry.

- Odporności służy dieta z przewagą produktów roślinnych, zwłaszcza kwaśne owoce i świeże warzywa oraz wszelkiego rodzaju kiszonki i inne produkty fermentowane.

Chodzi nie tylko o dostarczanie organizmowi niezbędnych substancji budulcowych, energetycznych, witamin i mikroelementów, ale także o spożywanie produktów i składników probiotycznych (np. jogurty) i prebiotycznych (np. cykoria, szparagi), wzmacniających florę bakteryjną w jelitach, która ma ogromne znaczenie w utrzymywaniu i stymulowaniu odporności. – dr Paweł Grzesiowski, lekarz, immunolog, specjalista profilaktyki zakażeń z Centrum Medycyny Zapobiegawczej.

Wzmacnianie odporności dziecka - karmienie piersią

Pamiętajmy, że odporność dziecka zaczyna się w jelitach. Jak budować układ odpornościowy dziecka od najmłodszych lat?

Ogromny wpływ na odporność ma karmienie piersią. Najlepszym pokarmem dla niemowlaka i małego dziecka jest właśnie mleko matki. To dzięki niemu maluch jest chroniony przed różnymi chorobami. W mleku matki znajdują się przeciwciała odpowiadające za obronę dziecka przed bakteriami, wirusami i grzybami. Zaleca się, aby każde dziecko było karmione piersią przez pierwsze pół roku swojego życia.

Zdrowy tryb życia – dla lepszej odporności

Na odporność wpływa również tryb życia, aktywność fizyczna, hartowanie i higiena. To kolejne elementy układanki. Co jest ważne?

Myśląc o higienicznym sposobie życia mamy na uwadze unikanie stresów, prowadzenie regularnego trybu życia, a także zdrowy i regenerujący sen. Czy wiesz, że niedobór snu negatywnie wpływa nie tylko na samopoczucie, ale i zdolności obronne organizmu? Warto również pamiętać o zapewnieniu dziecku czasu na odpoczynek, zabawę, ruch na świeżym powietrzu i realizowanie pasji.

Bardzo ważna jest aktywność fizyczna, która powinna być umiarkowana, regularna, prowadzona najlepiej na świeżym powietrzu i na słońcu. Spacery, bieganie po podwórku, uczestniczenie w ruchowych zajęciach dodatkowych, a także wycieczki za miasto – to wszystko wspaniale wspiera zdolności obronne organizmu.

Nie mniej ważne jest unikanie zatłoczonych pomieszczeń, takich jak centra handlowe czy sale zabaw oraz higiena, zwłaszcza mycie rąk: obowiązkowo po przyjściu do domu, przed jedzeniem, po skorzystaniu z toalety. Nawyk częstego mycia rąk należy zaszczepiać już najmłodszym dzieciom. To inwestycja w ich zdrowie. Dla wzmacniania odporności dziecka ważne jest również unikanie sterylnych warunków.

Warto też pamiętać, by dbając o higienę i pielęgnację maluchów kupować kosmetyki przeznaczone dla dzieci, a w przypadku najmłodszych stosować wyłącznie łagodne żele, szampony i ochronne kremy - tak do twarzy, jak i pupy. Dzięki nim skóra jest nie tylko zadbana, ale i chroniona, ponieważ utrzymane jest jej prawidłowe pH. W ten sposób tworzy się bariera uniemożliwiająca rozwój drobnoustrojów. Źle dobrane kosmetyki to zagrożenie dla ochronnej warstwy lipidowej - powodują nadmierne wysuszenie skóry i w konsekwencji uszkodzenie bariery naskórka.

Wzmacnianie odporności dziecka - hartowanie

Dla odporności, tak dzieci, jak i dorosłych, bardzo duże znaczenie ma hartowanie organizmu, czyli stopniowe przyzwyczajanie ciała do niskich temperatur. Uznaje się je za jedną ze skutecznych metod zwiększania odporności. Jego celem jest zmniejszenie wrażliwości termicznej i usprawnienie mechanizmu termoregulacji, czyli przyzwyczajenie organizmu do zmian temperatur.

Wystawianie organizmu na działanie niekorzystnych czynników, takich jak zimno, wiatr, ale i ciepło, zwiększa na nie tolerancję. Pomaga to lepiej znosić spadki temperatury i wspiera obronę przed atakującymi bakteriami i wirusami. Gdy organizm nie jest przygotowany do radzenia sobie z zimnem, broni się przed chłodem, a nie przed drobnoustrojami.

Jak hartować organizm? Spacerując, niezależnie od pogody, często wietrząc mieszkanie i utrzymując w nim optymalną temperaturę. Bardzo ważne jest, aby dzieci nie przegrzewać, nie ubierać za ciepło, a także brać chłodne prysznice (stosuj hydroterapię: pobudzaj przemianę materii naprzemiennym prysznicem ciepłą i zimną wodą).

- Ekspozycja na niskie temperatury ma korzystne konsekwencje dla metabolizmu. Podczas przebywania w chłodzie odkłada się tak zwany brązowy tłuszcz, czyli zdrowa tkanka tłuszczowa, która pomaga regulować temperaturę ciała. - mówi dr Paweł Grzesiowski, pediatra.

Hartowanie w punktach - to warto wiedzieć!

1. Nie przegrzewaj dziecka! Jeśli chce zdjąć sweter, bo mu gorąco, pozwól na to (choć ty szczękasz zębami). Dbaj o to, żeby w domu nie było zbyt gorąco (szczególnie nocą). Wietrz mieszkanie bez względu na warunki pogodowe.
2. Ubieraj dziecko "na cebulkę", żeby łatwo było zdjąć jakąś warstwę. Maluszek w wózku powinien mieć o warstwę ubrań więcej niż ty, a dziecko biegające o warstwę mniej,
3. Staraj się, żeby dziecko spędzało na dworze jak najwięcej czasu, nawet jeśli jest wietrznie. deszczowo czy mroźnie. Wystarczy ubrać kalosze, pelerynę czy ciepły kombinezon. Jeśli jest naprawdę paskudnie, zastąp spacer werandowaniem (zabawą na balkonie lub przy otwartym oknie).
4. Latem pozwól jak najczęściej chodzić boso (nawet gdy jest mokro czy chłodno), pozwól na kąpiel w baseniku nawet w chłodnej wodzie (o ile tylko jest słońce).
5. Przed kąpielą nalej do wanny zimnej wody i pozwól dziecku w niej podreptać chwilkę, można też masować nogi strumieniem wody: zimnym i ciepłym na przemian lub rękawicą frotte zmoczoną w zimnej wodzie.
6. Nie pal i nie pozwól palić innym przy dziecku.
7. Jeśli to możliwe, raz w roku zmieńcie klimat.
8. Pogódź się z tym, że dziecko często choruje. Każda przebyta infekcja sprawi, że w tak zwanych komórkach pamięci immunologicznej zostanie zapisana informacja o tym, które przeciwciała były skuteczne; w przyszłości organizm łatwiej sobie poradzi.

To normalne, że małe dzieci chorują częściej. Ich układ odpornościowy jest słabszy, a i bariery anatomiczne są jeszcze niezbyt szczelne. Chorowanie to też hartowanie.

Domowe sposoby na poprawę odporności dziecka

W okresie jesienno-zimowym warto wsłuchać się w mądrości naszych babć i podawać dzieciom naturalne produkty wzmacniające odporność, takie jak czosnek, czarny bez czy aronia, a także sięgać po krople z jeżówki czy szczepy bakterii.

- Dobroczynne działanie ma między innymi echinacea (jeżówka), nazywana strażnikiem odporności: wzmaga produkcję białych krwinek walczących z zarazkami (warto sięgać po preparaty przygotowywane na bazie ziela jeżówki wąskolistnej, jeżówki bladej i jeżówki purpurowej), czosnek - zawiera allicynę, działającą zabójczo na różne bakterie i wirusy, chrzan - spożywanie surowego utartego chrzanu leczy drogi oddechowe, cebula i miód.

Miód zawiera enzym, oksydazę glukozową - rozkłada cukier do nadtlenku wodoru, niszczącego bakterie. Cennym immunostymulantem jest także aloes, który przyspiesza regenerację układu odpornościowego. - podpowiada prof. Lucyna Mastaler, specjalista alergologii, chorób płuc i chorób wewnętrznych.

Jeśli dziecko nie jest otwarte na różne smaki, warto porozmawiać z lekarzem na temat innych sposobów dostarczania organizmowi dobroczynnych substancji. W stanach wyższej konieczności można sięgać po żelki, kapsułki, krople dostępne w aptekach.

Witaminy i minerały na poprawę odporności dziecka

Witaminy i minerały to niezbędny składnik codziennego pożywienia. Warunkują prawidłowe funkcjonowanie narządów i przebieg wielu ważnych procesów przemiany materii.

Jakie witaminy i minerały są ważne dla lepszej odporności? To witamina C, która zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych włosowatych i wzmacnia ich ściany, przez co zwiększa się odporność błon śluzowych na zakażenia. To także witaminy A, D i E, które pobudzają tworzenie śluzu chroniącego nabłonek dróg oddechowych. Istotny jest także cynk, który uczestniczy w produkcji przeciwciał odpornościowych, a także żelazo, które zapobiega niedokrwistości, zwiększającej podatność na infekcje.

Niestety eksperci alarmują, że w diecie dzieci zwykle jest za mało nie tylko pełnowartościowego białka i tłuszczów nienasyconych, ale również witamin i składników mineralnych: D3, A i C, witamin z grupy B, żelaza i kwasu foliowego. Z tego względu, choć uznaje się, że wystarczającym źródłem jest prawidłowa i urozmaicona dieta, a profilaktyczne stosowanie preparatów witaminowych nie jest potrzebne (z wyjątkiem np. witaminy D), czasem niezbędne jest ich uzupełnianie i sięganie po preparaty witaminowe, zalecone przez lekarza.

Kiedy podawać dziecku witaminy? Gdy pojawią się objawy ich niedoboru, podczas niektórych chorób, a także w okresie wzmożonych infekcji. Decyzja o potrzebie uzupełniania witamin oraz wybór preparatu należy do lekarza.

Witamina D a odporność

W kontekście witamin i odporności szczególną uwagę warto zwrócić na witaminę D, która jest niezbędna do aktywacji komórek układu odpornościowego - limfocytów T, odgrywających w walce z wirusami i bakteriami odgrywają kluczową rolę. Głównym źródłem witaminy D u człowieka jest synteza skórna, w mniejszym stopniu dieta. W Polsce, ze względu na położenie geograficzne, istnieje ograniczona możliwość jej uzyskania, co stwarza konieczność uzupełniania jej niedoborów.

Niedobory witaminy D są bardzo rozpowszechnione i dotyczą nawet 80% populacji. Stanowią poważny problem epidemiologiczny. Jeśli przypuszczasz, ze twoje dziecko jest zagrożone niedoborem, warto to sprawdzić. Stopień zaopatrzenia organizmu w witaminę D określa się na podstawie stężenia 25-hydroksy witaminy D (25OHD) w surowicy krwi.

Wytyczne lekarzy podkreślają potrzebę podawania dzieciom witaminy D. Uznaje się, że dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD w surowicy krwi w przypadku noworodków donoszonych oraz niemowląt rekomendowana, doustna, dawka witaminy D3 wynosi 400 j.m./dobę. U dzieci karmionych wyłącznie piersią zalecane jest podawanie całej dawki, zaś u dzieci karmionych sztucznymi mieszankami należy uwzględnić ilość witaminy D zawartej w pożywieniu. Dzieciom urodzonym przedwcześnie zaleca się 800 j.m. witaminy dziennie do czasu osiągnięcia skorygowanego wieku 40 tygodni.

Dzieci i młodzież od 1. do 18. roku życia powinny przyjmować od 600 do 1000 j.m./dobę (czasem nawet 2000), zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca.

Gdzie szukać witamin i minerałów?

Witamina A występuje w warzywach i owocach o intensywnym żółtym lub pomarańczowym zabarwieniu lub ciemno-zielonych liściach: szczaw, marchew, dynia, pietruszka, szpinak, brokuł, groszek zielony, morela, brzoskwinia, melon, mango, ale także jagody, wiśnie, porzeczki, ryby morskie, tran, wątroba wołowa, wątroba wieprzowa, węgorz, żółtko jaj, masło, oleje roślinne.

Witamina B1: ekstrakt drożdżowy, zarodki pszenne, orzechy, otręby, mąka sojowa, proso, mąka owsiana, płatki owsiane, mąka pszenno-razowa, mąka żytnia, pieczywo pełnoziarniste, ziemniaki, groch, fasola, chude mięso, podroby, jaja, mleko, mięso wieprzowe, wątroba wieprzowa, wątroba cielęca.

Witamina B2: migdały, zarodki pszenne, płatki owsiane, całe ziarno pszenicy, pieczarki, proso, otręby, mąka sojowa, pietruszka, mlecz, mąka żytnia, brokuły, mleko, sery, jajka, wątroba, mięso, ryby.

Witamina B3 (inaczej PP): drożdże, otręby, orzeszki ziemne, zarodki pszenne, mąka pszenna razowa, brzoskwinie suszone, pieczarki, chleb pszenny razowy, morele suszone, jabłka, bób, proso, mąka sojowa, daktyle, kapusta, pomarańcze, ziemniaki, wątroba wieprzowa, wątroba cielęca, mięso wołowe, mięso wieprzowe.

Witamina B6: otręby, drożdże, zarodki pszenne, orzechy, mąka sojowa, banany, mąka pszenna razowa, awokado, mąka żytnia, rodzynki, brukselka, śliwki suszone, kalafior, mięso wołowe, mięso wieprzowe, ryby.

Witamina B12: drożdże, mleko sojowe, kiełki pszenicy, kiełki ciecierzycy, wątroba wołowa, wątroba wieprzowa, śledź, makrela, łosoś, pstrąg, flądra, dorsz, żółtko jaja kurzego, sery żółte.

Witamina C: owoce róży, czerwona papryka, czarne porzeczki, natka pietruszki, szczaw, cytryny, rzeżucha wodna, truskawki, pomarańcze, grejpfruty, brokuły, rzodkiewki, maliny, szpinak, wszelkie odmiany kapusty, rabarbar, bób, kalafior, szczypior, pory, cebula, groszek zielony, ziemniaki, pomidory, rzepa, jarmuż, chrzan, brukselka.

Witamina D: ryby, wątroba, mleko, sery, jajka, tran, masło, mleko i duuuużo słońca ;-)

Żelazo: otręby, zarodki pszenne, pietruszka, mąka sojowa, brzoskwinie suszone, proso, drożdże, orzechy, mleko, warzywa strączkowe, brokuły, szpinak, figi suszone, mąka owsiana, morele suszone, szpinak, mąka pszenna razowa, mięso, wątroba, ryby, żółtko jaj, twaróg, krewetki.

Magnez: otręby, orzechy, zarodki pszenne, migdały, mąka sojowa, proso, mąka pszenna razowa, mąka owsiana, pszenny chleb razowy, kasza jęczmienna, kasza gryczana,groch włoski, czekolada, kakao, pestki dyni, fasola, groch.

Cynk: otręby, orzechy, migdały, pszenna mąka razowa, mąka owsiana i żytnia, płatki owsiane, chude mięso, chude mleko, żółtko jaj, żywność pochodzenia morskiego.

Selen: kiełki pszenicy, otręby, kukurydza, czosnek, cebula, pomidory, grzyby, żywność pochodzenia morskiego, mięso, warzywa strączkowe.

Jak widać z powyższego zestawienia – nie można przecenić moreli, orzechów i płatków owsianych. Warto zatem codziennie zaproponować dziecku płatki owsiane z dodatkami. Płatki powinno się jednak gotować na wodzie, nie na mleku, gdyż mleko utrudnia wchłanianie cynku. Do gorących płatków wkrawamy bakalie i już mamy pyszny i wartościowy posiłek. A w przyszłym roku może warto pokusić się o zrobienie konfitury z moreli? Jest naprawdę pyszna.

O czym pamiętać?

Na odporność wpływ mają przede wszystkim witaminy z grupy A, B, C, D oraz mikro i makro elementy (żelazo, cynk, magnez, selen). Szukając ich w jedzeniu pamiętajmy o tym, że bardzo ważna jest odpowiednia obróbka warzyw i owoców. O czym pamiętać?

• Witaminy A i D rozpuszczają się w tłuszczu, dlatego przygotowując sałatkę czy surówkę dodaj łyżkę oliwy, śmietany czy innego tłuszczu.
• Najwięcej witamin tkwi pod skórką, więc zamiast obierania lepiej wyszoruj marchewkę szczoteczką. Jeśli musisz jednak owoc czy warzywo obrać, zrób to jak najcieniej. Nigdy nie używaj zardzewiałego noża - to zabija witaminę C.
• Nie mocz jarzyn w wodzie , to powoduje wypłukanie witamin, lepiej szybko opłucz je pod kranem. Jeśli tylko możesz -nie gotuj lecz podaj surowe. Jeśli musisz ugotować, gotuj jak najkrócej (na parze lub wrzucając do wrzątku).
• Przygotowuj surówki tuż przed podaniem, nie przechowuj zbyt długo.
• Wykorzystuj wodę, w której gotowały się warzywa - w niej też są witaminy.

Probiotyki – na zdrowie i odporność dziecka

Zdaniem immunologów odporność organizmu w 70% zależy od stanu jelit, dlatego należy o nie dbać. Pomagają w tym probiotyki, czyli żywe drobnoustroje, pojedyncze szczepy lub ich kombinacje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. Ich źródłem mogą być suplementy diety, preparaty farmaceutyczne lub produkty spożywcze.

Do drobnoustrojów o działaniu probiotycznym należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus) i Bifidobacterium. Inne drobnoustroje tradycyjnie zaliczane do probiotyków to między innymi drożdżaki Saccharomyces boulardii.

Dla niemowląt najlepsze jest mleko mamy, ale już starszemu dziecku możesz zaproponować: jogurt (koniecznie zawierający „żywe kultury bakterii"), kefir, kiszonki czy produkty zawierające błonnik. Prebiotyki, które pobudzają i stymulują wzrost dobrych dla organizmu bakterii znajdziesz m.in. w jagodach, cykorii, bananach, pszenicy, topinamburze, szparagach, owsie, brokułach, czosnku, jarmużu, porze i roślinach strączkowych.

Odporność a kwasy Omega-3

Eksperci żywieniowi nie bez powodu zalecają, by dzieci i dorośli jedli ryby: co najmniej dwa razy w tygodniu. Dzięki nim organizm otrzymuje nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), do których zalicza się kwasy omega-3, omega-6 i omega-9. Szczególnie cenne są kwasy Omega-3. Zasobne w nie są nie tylko ryby (łosoś, śledź, makrela, pstrąg, sardela, sardynki), ale również skorupiaki (krewetki czy małże), a także orzechy włoskie, siemię lniane, migdały, pestki dyni oraz oleje (lniany, arachidowy i rzepakowy).

Kwasy omega-3 są ważne dla rozwoju i dobrostanu dziecka (są niezbędne do prawidłowej pracy mózgu i odpowiedniego funkcjonowania układu nerwowego), korzysta na nim również układ immunologiczny dziecka. Pomagają walczyć z patogenami. NNKT, ze względu na udowodnione w badaniach klinicznych pozytywne działanie na ludzki organizm, zostały uwzględnione w zaleceniach dietetycznych konstruowanych przez różne światowe organizacje np. EFSA (European Food Safety Authority czy ISSFAL (International Society for the Study of Fatty Acids and Lipids) czy AHA (American Heart Association).

Z kwasami Omega 3 jest pewien problem. Organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie ich wyprodukować. To dlatego muszą być dostarczane wraz z pożywieniem, a nie wszystkie dzieci lubią spożywać ryby czy orzechy. Jeśli źródła Omega 3 w diecie nie są wystarczające, wskazana jest ich dodatkowa podaż. W takiej sytuacji warto porozmawiać z lekarzem o innych sposobach ich dostarczania.

Wzmacnianie odporności dziecka - szczepienia

Szczepionki to preparaty, które potrafią imitować prawdziwą infekcję. Ich podanie sprawia, że organizm wytwarza przeciwciała potrzebne do walki z optymalnym natężeniem, z tą samą infekcją w przyszłości. Dzięki temu szczepienia chronią przed ciężkim przebiegiem i ewentualnymi powikłaniami wielu chorób. To dlatego tak ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza i terminów w opracowanym przez specjalistów kalendarzu szczepień.

Babcine sposoby na infekcje

Gdy już zacznie się infekcja, skorzystaj ze starych babcinych sposobów. Postaw na naturę. Co pić?

Herbata z kwiatów oraz sok czy syrop z owoców czarnego bzu ma właściwości napotne, wykrztuśne i przeciwbólowe, obniża gorączkę.

Warto pić herbatę z lipy lub z dodatkiem imbiru. Przydać się mogą domowe syropy i inne "magiczne" napoje:

Syrop z cebuli (nie tylko na kaszel, podnosi też odporność). Jak go zrobić? Cebulę pokrój w talarki, zasyp cukrem lub miodem, odstaw na dwie godziny. Można też dodać czosnek pokrojony w plasterki. Syrop należy podawać 2-3 razy dziennie, codziennie świeży.

Mleko z czosnkiem można podawać profilaktycznie lub przeciwko kaszlowi. Zmiażdżony ząbek czosnku zmieszaj z 50 ml gotowanego mleka. Podawaj 3 razy dziennie. Obydwa preparaty można podawać powyżej 1. roku życia. Należy bardzo uważać, jeśli dziecko jest alergikiem.