Jodek potasu - co trzeba wiedzieć?

Jodek potasu to nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu jodowodorowego. Występuje w formie bezbarwnych kryształów, które łatwo rozdrobnić i rozpuścić w wodzie. Znajduje zastosowanie w analizach chemicznych i w syntezach organicznych. Jego nieznaczne ilości dodaje się do soli kuchennej (stąd tzw. sól jodowana).

Substancja jest również stosowana zapobiegawczo, gdy pojawia się ryzyko skażenia promieniotwórczego. Ma działać prewencyjnie: chronić tarczycę przed wchłonięciem szkodliwego promieniotwórczego izotopu pierwiastka i zapobiec wystąpieniu w późniejszych latach raka tarczycy.

Przyjmowany w odpowiednim czasie jodku potasu ma wysycić tarczycę, by ta nie przyjmowała już szkodliwego jodu w momencie, gdy pojawia się zagrożenie radioaktywne. Tym samym jodek potasu blokuje tarczycę i uniemożliwia przyjmowanie przez nią szkodliwego jodu.

MSWiA kilka dni temu podjęło decyzję o dystrybucji tabletek z jodkiem potasu przez Rządową Agencję Rezerw Strategicznych do jednostek Państwowej Straży Pożarnej. Ma to związek z wojną na Ukrainie i informacjami medialnymi dotyczącymi walk w rejonie Zaporoskiej Elektrowni Atomowej.

Ponieważ działania te stanowią zagrożenie promieniowaniem (w momencie katastrofy nuklearnej może dojść do wyrzutu jodu promieniotwórczego do atmosfery), rozprowadzenie tabletek to standardowa procedura.

Ministerstwo informuje, że to działania rutynowe, przewidziane w przepisach prawa na wypadek ewentualnego wystąpienia skażenia radiacyjnego.

– Musimy być przygotowani na różne warianty wydarzeń, nawet te najmniej prawdopodobne – powiedział podsekretarz stanu w MSWiA Błażej Poboży. - Aktualnie nie ma powodów, by rozpoczynać wydawanie jodku potasu obywatelom. Państwo jest przygotowane, a obywatele mogą czuć się bezpiecznie.

W ramach działań zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, we wrześniu do jednostek Państwowej Straży Pożarnej (PSP) w całym kraju przekazano tabletki zawierające jodek potasu. Obecnie proces ich dystrybucji jest już na kolejnym etapie. Z powiatowych jednostek PSP za pośrednictwem wojewodów tabletki są przekazywane do jednostek samorządu terytorialnego.

Jeśli w Polsce wystąpi zagrożenie radiacyjne, punkty dystrybucji preparatów jodku potasu zorganizowane będą w placówkach oświatowych (w szkołach). Do tego czasu tabletki znajdują się w budynkach straży pożarnej. Tak przewiduje procedura.

Dlaczego to ważne?

Tarczyca to narząd wewnętrznego wydzielania, którego zadaniem jest wychwytywanie jodu z powietrza, wody i pokarmu, z którego następnie są wytwarzane hormony tarczycy. Ten jod kumuluje się w gruczole tarczowym, w związku z tym kumulacja jodu skażonego może spowodować z czasem w niektórych przypadkach powstanie nowotworu.

- W momencie katastrofy nuklearnej może dojść do wyrzutu jodu promieniotwórczego do atmosfery. Dochodzi wówczas do skażenia terenu. Zamieszkująca go ludność może przyjąć do swojego organizmu skażony jod, który kumulując się w tarczycy z czasem może doprowadzić do raka tego narządu - wyjaśnia prof. Wojciech Zgliczyński, kierownik kliniki Endokrynologii CMKP w Szpitalu Bielańskim, konsultant województwa mazowieckiego w zakresie endokrynologii.

Państwowa Agencja Atomistyki przeprowadziła symulacje i prognozy związane z agresją Rosji na ukraińskie obiekty jądrowe. Uwzględniają one różne scenariusze. Ważną rolę (i napawają optymizmem) odgrywa:

• odległość elektrowni w Zaporożu od granic Polski (elektrownia znajduje się 850 km od granicy z Polską),
• warunki atmosferyczne (warto pamiętać, że ze względu na przeważający kierunek wiatrów skażenie radioaktywne zagrażałoby Rosji),
• fakt, że reaktor jest wyłączony.

Dr Łukasz Młynarkiewicz, prezes Państwowej Agencji Atomistyki zapewnił, że rosyjskie działania militarne w Ukrainie oraz ataki na Zaporoską Elektrownię Jądrową nie stwarzają bezpośredniego zagrożenia dla mieszkańców Polski. (...) Nie grozi nam scenariusz Czarnobyla i Fukushimy.

- Dysponujemy bardzo czułą siecią wykrywania skażeń promieniotwórczych. Działania militarne na terenie Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej nie zagrażają mieszkańcom Polski - podkreślił dr Łukasz Młynarkiewicz.

Tabletkę zawierającą jodek potasu należy przyjąć dopiero po sygnale od odpowiednich służb, na wypadek skażenia radiacyjnego, by zabezpieczyć organizm przed przyjęciem „złego” jodu. Wytyczne te obowiązują nie tylko w Polsce, ale na całym świecie.

- Jodek potasu powinien być przyjęty kilka-kilkanaście godzin przed dotarciem skażonego powietrza po wybuchu reaktora atomowego. Jod radioaktywny, który znajduje się w chmurze radioaktywnej, w wyniku blokady tarczycy, nie jest w niej gromadzony. Naświetlanie tarczycy jest wówczas znacznie mniejsze, co oznacza, że w przyszłości ryzyko wystąpienia raka tarczycy spowodowanego napromieniowaniem ogromnie maleje - powiedział prof. Leszek Królicki, kierownik Zakładu Medycyny Nuklearnej UCK WUM.

Bardzo ważne jest, żeby tego nie przyjmować wcześniej, prewencyjnie, bo wtedy straci to sens zabezpieczenia tarczycy przed dostaniem się do niej jodu radioaktywnego.

Przyjmujemy, że ten optymalny czas to do 24 godzin przed spodziewanym narażeniem na promieniowanie – powiedział prof. Zgliczyński.

Specjaliści przestrzegają przed przyjmowaniem stabilnego jodu prewencyjnie na własną rękę (także płynu Lugola. To jod rozpuszczony w roztworze wodnym jodku potasu), ponieważ może to mieć poważne konsekwencje.

- Jego przyjmowanie w sposób niekontrolowany wpływa negatywnie na funkcjonowanie gruczołu tarczycy. Może doprowadzić do zapalenia tarczycy i jej nadczynności. Z kolei z powodu nadczynności tarczycy może dojść do bardzo poważnych powikłań kardiologicznych, takich jak migotanie przedsionków. Skutkiem migotania może być wystąpienie zatorowości będącej poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia - powiedział profesor - powiedział prof. Leszek Królicki, kierownik Zakładu Medycyny Nuklearnej UCK WUM.

Wytyczne co do dawkowania jodu stabilnego w celu blokowania jodu promieniotwórczego w tarczycy zostały przygotowane przez WHO i Międzynarodową Agencję Atomistyczną.

Co trzeba wiedzieć? Na niebezpieczeństwo najbardziej narażone są rozwijające się organizmy, a więc przede wszystkim dzieci, młodzież, ale i kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.

Ponadto im organizm młodszy, tym dawka przyjętego jodu stabilnego powinna być proporcjonalnie mniejsza. Tym samym:

• dorośli powinni przyjąć dwie tabletki (50 mg),
• dzieci od 3 do 12 roku życia 1 tabletkę,
• dzieci od 1 miesiąca do 3 roku życia - pół tabletki,
• noworodki i niemowlęta do 12 miesiąca życia ćwierć tabletki.

Kobiety w ciąży i karmiące powinny przyjąć dwie tabletki, tak jak inni dorośli.

Żeby podać tabletkę ze stabilnym jodemnoworodkowi, należy ją rozkruszyć i ¼ tabletki rozpuścić w mleku lub innym płynie.

Co ważne, Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje podawanie jodku potasu w sytuacji skażenia promieniotwórczego osobom powyżej 40. roku życia tylko jeśli przewidywana dawka ewentualnego promieniowania osiągnie 5 grejów (to bardzo wysoka dawka, która występuje blisko źródła promieniowania).

Zalecenie to wynika z tego, że skutki uboczne działania jodku potasu nasilają się wraz z wiekiem i mogą przeważyć nad skutkami dobroczynnymi (konsekwencje zażycia tabletek mogą być gorsze niż skutki ewentualnego skażenia). Poza tym im organizm starszy, tym teoretycznie mniejsze ryzyko zachorowania na raka tarczycy w przyszłości.

Ponieważ bardzo ważne jest przyjęcie odpowiedniej dawki jodku potasu w sposób kontrolowany, zgodnie z zatwierdzonymi wskazaniami, do tabletek dołączono ulotkę zawierającą informację o dystrybucji oraz dawkowaniu preparatu.