Odporność wcześniaka – jak o nią zadbać?

Odporność wcześniaka to ważna kwestia, której należy poświęcić maksimum uwagi. Niedojrzały układ odpornościowy i słabo wykształcone przewody oddechowe maluchów sprawiają, że są one podatne na infekcje, które mogą zagrażać zdrowiu, a czasem nawet życiu. Im wcześniej urodzi się dziecko, tym bardziej niedojrzałe są poszczególne elementy układu odpornościowego.

Według definicji WHO "wcześniak" to dziecko urodzone między 22. a 37. tygodniem ciąży. Co dziesiąte dziecko urodzone w Polsce jest wcześniakiem.

Główną funkcją układu odpornościowego jest ochrona przed wirusami i bakteriami, które mogą wywoływać infekcje. A to u wcześniaków szwankuje. Nie bez znaczenia jest, przedwczesne narodziny oznaczają także niedostateczny poziom przeciwciał otrzymanych od mamy. Skóra wcześniaka jest jednocześnie zbyt cienka, by stanowić barierę dla drobnoustrojów, a błony śluzowe niedostatecznie wykształcone, co z kolei sprzyja namnażaniu chorobotwórczych bakterii. Co robić? O czym pamiętać? Jak wspierać?

Wzmocnienie układu odpornościowego to przede wszystkim dostarczanie dziecku wszelkich niezbędnych składników odżywczych. Najważniejsze są przeciwciała i inne czynniki chroniące przed infekcjami. Te są obecne w mleku mamy.

– Mleko mamy dla wcześniaka jest ważniejsze niż dla noworodka urodzonego o czasie. Pokarm kobiecy zawiera bardzo dużo składników aktywnych immunologicznie, dlatego ważne jest, aby dziecko urodzone przedwcześnie było karmione mlekiem mamy tak szybko, jak to jest możliwe. Początkowo może to być trudne, ponieważ wcześniaki nie posiadają umiejętności jednoczesnego ssania, przełykania i oddychania. – podkreśla dr n. med. Krystyna Bober-Olesińska, kierownik Oddziału Neonatologicznego Międzyleskiego Szpitala Specjalistycznego w Warszawie.

Agnieszka, mama bliźniaków Jasia i Stasia, urodzonych w 31. tygodniu ciąży: Dziś chłopcy mają 5, 5 roku. Z perspektywy czasu stwierdzam, że mieliśmy dużo szczęścia. Chłopcy urodzili się, ważąc po 2 kilogramy, byli też całkiem sprawni oddechowo (wspomagani byli przez pierwsze 8-8 godzin życia, później oddychali samodzielnie).

Jeśli chodzi o budowanie odporności, to ja się naprawdę zawzięłam i udało mi się karmić chłopaków piersią do prawie 3. roku życia. Oprócz tego za radą bardzo fajnej położnej podawałam im probiotyki od wyjścia ze szpitala. Przed pierwsze 2 lata życia nie zmagaliśmy się z jakimiś poważnymi chorobami i zaburzeniami odporności. Tak naprawdę lawina chorób pojawiła się wraz z pójściem do żłobka. Jasiek był antybiotykowym weteranem. Miał antybiotyk co dwa tygodnie - przerwa i następny. Zabrałam ich ze żłobka po 3 miesiącach. Tak naprawdę dopiero w styczniu tego roku, po usunięciu trzeciego migdała, udało uspokoić choroby. Stać trzymał się troszkę dłużej, bo pierwszy antybiotyk otrzymał około 4. roku życia.

Chłopcy nie mieli podawanych przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi RS. (uczestniczka konferencji „Jak budować odporność wcześniaków?” zorganizowanej przez Koalicję dla wcześniaka).

Niezwykle istotne we wspieraniu odporności wcześniaka jest hartowanie organizmu. Bardzo ważne są codzienne spacery, prawidłowe ubieranie malucha, czyli unikanie wyziębiania i przegrzewania.

Bardzo ważna jest ochrona dziecka przed niekorzystnymi czynnikami, które mogą zaburzyć jego naturalną odporność. Trzeba pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji cieniutkiej skóry, ponieważ bardzo łatwo przenikają przez nią zarówno substancje chemiczne, jak i patogeny chorobotwórcze. Należy tym samym zwracać uwagę na kosmetyki, które powinny być szczególnie łagodne, jak i delikatny sposób wykonywania różnych czynności pielęgnacyjnych. Koniecznością jest dbanie o odpowiednie nawilżenie skóry malucha.

W kontakcie z wcześniakiem bardzo ważne jest, by przestrzegać zasad higieny. Należy pamiętać o:

• dezynfekcji rąk przed każdym kontaktem z dzieckiem,
• zmianie ubrania tak rodziców, jak i starszego rodzeństwa po powrocie z pracy, z podwórka, ze sklepu, ze szkoły czy przedszkola,
• unikaniu miejsc, w których wcześniak może mieć kontakt z osobami zakażonymi,
• wyeliminowaniu dymu papierosowego z otoczenia dziecka.

Ania, mama Stasia urodzonego w 26. tygodniu ciąży: Dwa tygodnie po wyjściu ze szpitala Staś był raz hospitalizowany z uwagi na ostre zapalenie oskrzeli. Później, przez pierwsze pół roku po narodzinach, raz w miesiącu, odwiedzali nas tylko dziadkowie. Mieszkanie było dezynfekowane i sterylne. Ręce z mężem myliśmy co 10 minut, dziadkowie nie mogli dotykać i całować wnuka. Baliśmy się. Nie bywaliśmy w miejscach publicznych, choć chodziliśmy na spacery. Starałam się synka hartować, nie przegrzewałam go.

Po pół roku stopniowo zaczęliśmy wychodzić do ludzi. Dziś Staś ma dziś 17 miesięcy i ani razu nie był przeziębiony, chociaż bywamy w salach zabaw czy w restauracjach. Wydaje mi się, że dużą rolę odegrała jego masa - Staś przybierał na wadze dużo i szybko. Poza tym synek miał podawane przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi RS. (uczestniczka konferencji „Jak budować odporność wcześniaków?” zorganizowanej przez Koalicję dla wcześniaka).

Opiekując się wcześniakiem należy mieć na uwadze, że wiele drobnoustrojów, które u starszych dzieci i dorosłych mogą wywołać co najwyżej katar czy kaszel, dla maluchów urodzonych przedwcześnie mogą być bardzo groźne.

– Szczególnie zagrożone są najmniejsze wcześniaki, urodzone przez 33. tygodniem ciąży oraz dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną. Niemowlęta urodzone w 29.-32. tygodniu ciąży 3-krotnie częściej wymagają leczenia w oddziale intensywnej terapii oraz stosowania wentylacji mechanicznej niż te urodzone w 35. tygodniu ciąży – powiedziała dr Krystyna Bober-Olesińska.

Jednym z najgroźniejszych dla wcześniaków patogenów jest wirus RS, czyli syncytialny wirus nabłonka oddechowego. To najczęstsza przyczyna zakażeń dróg oddechowych u dzieci do 2. roku życia. Ponieważ nie opracowano jeszcze skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi RS, sposobem zabezpieczenia wcześniaka przed nim jest tzw. profilaktyka bierna.

Profilaktyka bierna polega na podawaniu dzieciom z grupy zwiększonego ryzyka przeciwciała skierowanego przeciwko wirusowi RS. To pozwala na zmniejszenie liczby i złagodzenie przebiegu zakażeń dolnych dróg oddechowych u wcześniaków.

Od 2018 roku większa grupa dzieci może skorzystać z bezpłatnej immunoprofilaktyki. Pierwszą dawkę leku najlepiej podać w październiku, a więc już dziś rodzice wcześniaków powinni pomyśleć o zabezpieczeniu ich dzieci.

W Polsce do programu profilaktyki zakażeń RSV kwalifikowane są dzieci, które w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1. roku życia i spełniają następujące kryteria:

• wiek ciążowy do 28. tygodnia ciąży (28 tygodni i 6 dni), lub
• lekarz rozpoznał u nich tzw. dysplazję oskrzelowo-płucną;

w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 6. miesiąca życia i spełniają kryterium

• wiek ciążowy między 29. a 32. tygodniem ciąży (32 tygodnie i 6 dni).

Program polega na podaniu maksymalnie 5 dawek leku w miesięcznych odstępach w sezonie zakażeń wirusem RS, który trwa od 1 października do 30 kwietnia. Podawanie leku należy powtarzać, ponieważ przeciwciała zanikają po około 30 dniach.

Najskuteczniejszą bronią w walce z infekcjami są szczepienia ochronne. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami wielu towarzystw naukowych wiek ciążowy i urodzeniowa masa ciała nie powinny stanowić decydujących kryteriów przy kwalifikacji do szczepienia.

Wcześniaki, których stan ogólny jest stabilny, powinny zostać zaszczepione zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych licząc tygodnie od dnia porodu, a nie zgodnie z wiekiem korygowanym.
W związku z długą hospitalizacją wcześniaków korzystne jest, zarówno dla dziecka, jego rodziców, jak i lekarza rodzinnego, podanie pierwszych dawek szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i pneumokokom podczas hospitalizacji, przed wypisem z oddziału noworodkowego.

Jeśli jesteś rodzicem wcześniaka, nie jesteś sam. Wspiera Cię „Koalicja dla wcześniaka”, która powstała w marcu 2012 roku z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego we współpracy z Krajowym Konsultantem ds. neonatologii, Krajowym Funduszem na Rzecz Dzieci i Fundacją Watch Health Care (WHC).

Głównym celem Koalicji jest poprawa sytuacji zdrowotnej dzieci urodzonych przedwcześnie poprzez stworzenie Programu Kompleksowej Opieki nad wcześniakami, który zapewni im zdrowy start w dorosłe życie. Więcej informacj znajdziesz na stronie organizacji: www.koalicjadlawczesniaka.pl