Czy moje dziecko jest opóźnione w rozwoju?

Kiedy mówi się o opóźnieniu rozwoju?

O opóźnieniu rozwoju mówi się, gdy poziom rozwoju dziecka jest niższy od przeciętnego, ustalonego przez specjalistów dla dzieci danego wieku życia (osiąga go większość dzieci w danym wieku). Oznacza to, że o opóźnionym lub nieprawidłowym rozwoju mówi się, gdy dziecko nie osiągnie spodziewanych umiejętności w określonym czasie.

Opóźnienie rozwoju może występować w zarówno w jednej, kilku, jak i we wszystkich sferach (globalne opóźnienie rozwoju). Opóźnienie najczęściej dotyczy sfer:

1. ruchowej,
2. emocjonalno-społecznej,
3. poznawczej,
4. w procesie nauki mowy (zaburzenia mowy, opóźniony rozwój mowy).

Proponuje się, aby „globalne opóźnienie rozwoju” zastąpić bardziej diagnostycznym terminem „wczesne zaburzenia rozwojowe”: przetrwałe, znaczące ograniczenia w co najmniej dwóch sferach u dzieci poniżej 5 r.ż., których aktualnie nie można lepiej wytłumaczyć innym rozpoznaniem. [2]

W przypadku małych dzieci opóźnienia w rozwoju motorycznym to często jedyny sygnał nieprawidłowości w rozwoju dziecka, a jednocześnie objaw zaburzeń także w innych sferach rozwoju: poznawczej, emocjonalnej czy społecznej.

Przyczyny opóźnienia w rozwoju

Opóźnienie rozwoju może mieć wiele przyczyn. Są to zarówno czynniki genetyczne (niezgodność grup krwi rodziców, choroby metaboliczne), choroby matki (różyczka czy grypa we wczesnej ciąży), jak i zaniedbania (np. nie zapewnianie dziecku właściwych warunków do rozwoju).

Nie bez znaczenia dla rozwoju dziecka jest stan zdrowia noworodka, hospitalizacje we wczesnym okresie życia, jak i nadopiekuńczość rodziców (którzy wyręczają i chronią dziecko, blokując jego na rozwój).

Opóźnienie może dotknąć zarówno dzieci urodzone w terminie, jak i wcześniaki czy niemowlęta oraz starsze dzieci z ciąż mnogich. Zdarza się, że winę za spowolniony rozwój ponoszą zdarzenia okołoporodowe (np. niedotlenienie).

Różnice w tempie rozwoju

To naturalne, że jedne maluchy szybciej niż inne dzieci opanują naukę siadania, mówienia czy trzymania kredki. Tak to już jest, że rozwój dziecka u każdego jest inny – każde rozwija się w swoim tempie. Prawidłowy rozwój to kwestia indywidualna. To dlatego specjaliści przestrzegają przed generalizowaniem i wrzucaniem wszystkich dzieci do jednej tabeli.

Tempo rozwoju i to, kiedy dziecko opanowuje jakąś umiejętność, to wypadkowa wielu czynników, takich jak:

• stan zdrowia (obecnie i po porodzie),

• aktywność, środowisko wychowawcze (organizacja otoczenia, gry i zabawy, doświadczenia z otoczenia stymulujące zmysły dziecka, kontakty dziecka z rodzeństwem, rówieśnikami czy rodzicem),

• kwestia dziedziczenia (tego, jak szybko rozwijali się rodzice dziecka),

• sprawność mózgu: ewentualne problemy neurologiczne, uszkodzenia mózgu.

W kontekście opóźnień rozwojowych warto wspomnieć, że poza opóźnieniem tempa rozwoju często nieprawidłowością jest nieharmonijny rozwój (dziecko pod pewnymi względami rozwija się lepiej, pod innymi gorzej).

Rozwój, niezależnie od jego tempa, może być harmonijny albo nie, przy czym nieharmonijne (nierównomierne tempo rozwoju) poszczególnych umiejętności obserwuje się często u zdrowych dzieci.

Jakie mogą być objawy opóźnienia rozwoju?

Na każdym etapie życia dziecka oczekuje się od niego nabycia pewnych umiejętności. Korzystamy z różnych wytycznych, tabel i wykresów opracowanych przez specjalistów (inaczej traktuje się dzieci urodzone w terminie i wcześniaki). Jakie objawy mogą wskazywać na opóźniony rozwój?

Niepokój może budzić nieprawidłowości:

• w obrębie sfery motorycznej: dziecko nie wchodzi na kolejne szczeble rozwoju (od trzymania główki, przez siadanie, raczkowanie i stawianie pierwszych kroków) w przewidywanym czasie (warto zachować margines kilku tygodni), gdy nie ma postępu w rozwoju motoryki. Gdy zaburzona jest kolejność występowania poszczególnych zdolności. Gdy ciało jest nadmiernie napięte bądź wiotkie,

• w procesie nauki mowy: brak wczesnej wokalizacji, dziecko nie gaworzy, nie guga, nie wypowiada pierwszych sylab i słów, przejawia inne zaburzenia mowy (opóźnionym rozwojem mowy stresuje się bardzo wielu rodziców niemowlaków i małych dzieci),

• w sferze społecznej, emocjonalnej i poznawczej: maluch nie uśmiecha się, nie interesuje się innymi ani tym, co się dzieje dookoła niego, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie wchodzi w interakcje, a także nie rozumie prostych komunikatów. Niepokojące jest, gdy niemowlę długo płacze bez przyczyny, jest nadwrażliwe na bodźce zewnętrzne, jest niespokojne i nadmiernie pobudzone bądź przeciwnie - nie zgłasza potrzeb, jest apatyczne i zbyt spokojne.

Kiedy opóźnienie w rozwoju powinno martwić?

Przede wszystkim należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie, a skala i „widełki” określające prawidłowy rozwoju jest duża. Poza tym zazwyczaj rodzic jest w stałym kontakcie z pediatrą (choćby na okoliczność szczepień i bilansów), a ten powinien zauważyć ewentualne nieprawidłowości.

- Każde dziecko ma swoje tempo rozwoju. W pierwszych dwóch latach życia dziecka jego umiejętności w każdym obszarze funkcjonowania zmieniają się na przestrzeni zaledwie kilku tygodni. Jeśli jednak przez jakiś czas nie widzimy postępu czy zmiany w zakresie umiejętności malucha, a może dochodzi do regresu, jest to powód do uzasadnionego niepokoju – mówi dr hab. Przemysław Tomalski z Wydziału Psychologii UW. [PAP]

Niewielkie opóźnienia rozwojowe nie powinny budzić niepokoju. Natomiast jeśli rodzic dostrzega nieprawidłowości, które wskazują na opóźniony rozwój, powinien zgłosić się do lekarza rodzinnego, który zleci badania i skieruje do poradni specjalistycznej.

Do oceny prawidłowości rozwoju dziecka pediatrzy posługują się tzw. kamieniami milowymi (skoki rozwojowe) w pięciu głównych obszarach: tzw. dużej motoryki (siadanie, chodzenie, unoszenie głowy), małej motoryki (chwytanie), rozwoju mowy, funkcji poznawczych i funkcji społeczno-emocjonalnych.

Dobra wiadomość jest taka, że większość występujących w okresie niemowlęcym opóźnień rozwojowych jest niegroźna – maluchy szybko doganiają rówieśników (różnice w dynamice i rozwoju szybko się wyrównują).

W każdym przypadku opóźnienia rozwoju konieczne jest leczenie objawowe lub przyczynowe, jeżeli istnieje taka możliwość. Dzieci kierowane są na rehabilitację (wczesna interwencja/program wczesnego wspomagania rozwoju). U dzieci zagrożonych zaburzenia rozwojowymi wczesna interwencja związana jest z poprawą rozwoju poznawczego w okresie niemowlęcym i przedszkolnym.