Wzrastający z roku na rok procent dzieci z wadami postawy, zmusza rodziców (i nie tylko) do głębszego i szerszego zainteresowania się problematyką profilaktyki wad postawy. I nie będzie nowością informacja, iż sprawne mięśnie, między innymi brzucha i pleców, pomagają utrzymać zdrowy kręgosłup i prawidłową postawę ciała. Zaburzenie równowagi napięcia mięśni występują już u najmłodszych, a przecież to prawidłowy balans pozwala nam utrzymać pozycję pionową oraz wykonywać ruchy proste i bardzo złożone.

U dziecka mięśnie brzucha i pleców rozwijają się stopniowo, w sobie właściwym, naturalnym tempie. Postawę dziecka możemy ocenić dopiero przy pierwszych samodzielnych próbach stania. Kręgosłup posiada wtedy wykształcone tzw. przodowygięcie w odcinku szyjnym i lekkie tyłowygięcie w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Prawidłową postawę małego dziecka charakteryzują lekko zaokrąglone lub zupełnie płaskie plecy, kończyny dolne ustawione w lekkim zgięciu w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch, w związku z bardzo słabymi mięśniami wchodzącymi w skład jego ściany, jest mocno uwypuklony. Jeśli dziecko jest zdrowe, nie ma sensu w jakiś specjalny sposób ćwiczyć z nim. Zachęcajmy natomiast jak najczęściej naszego malucha do zabaw ruchowych, pozwólmy mu na swobodne, ale bezpieczne  poznawanie świata. Najlepiej, gdy zaangażujemy się w jego zabawę, co przyniesie korzyści również i naszemu kręgosłupowi.

Co powinno niepokoić rodziców?

Zmiany w postawie dziecka w wieku przedszkolnym postępują powoli , a znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrąglenie pleców, odstawanie łopatek, wysunięcie barków i głowy ku przodowi są wadliwe, dlatego należy im przeciwdziałać.

W okresie szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa krytyczne okresy rozwojowe, w których powstaje lub ujawnia się najwięcej wad postawy (M.Kutzner-Kozińska 1988).

Pierwszy okres przypada na wiek 5 - 7 lat, gdy nasz przedszkolak idzie do szkoły i zmienia dotychczasowy tryb życia. Porzuca w dużej mierze swobodny, indywidualnie regulowany rytm „wysiłek-odpoczynek” i przechodzi w narzucony, kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej.

Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka, to wiek dojrzewania, charakteryzujący się intensywnym przyrostem wysokości ciała. Na początku wydłużają się kończyny dolne, a mniej więcej w rok później rośnie tułów. Narusza to dotychczasową równowagę, zmienia proporcje ciała oraz istniejący uprzednio układ środków jego ciężkości. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe, a głowa pochylona ku przodowi.

Koniec okresu dojrzewania, to równocześnie ponowne kształtowanie się dobrej postawy. Następuje ostateczne uformowanie przodowygięcia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, brzuch znowu staje się płaski, silnie rozwija się tkanka mięśniowa. Niestety wraz ze zmianą postawy ciała w układzie mięśni antagonistycznych pojawiają się bardzo często inne zmiany fizjologiczne, które stanowią otwartą drogę dla rozwoju patologii.

Powyżej 35 roku życia może ponownie wystąpić pogorszenie. U dorosłych dominują jednak bóle związane z nieprawidłowymi zmianami zachodzącymi głównie w krążkach międzykręgowych, zmiennością w ich kształcie, czyli tzw. dyskopatia. Dzieci mają częściej problem z nieprawidłowym kształtem krzywizn kręgosłupa.

Przypomnijmy najczęstsze wady postawy:

• plecy okrągłe wrodzone lub nabyte. U dzieci w młodszym wieku szkolnym często przyczyną „pleców okrągłych” jest dystonia mięśniowa (zaburzenie równowagi napięć mięśniowych mięśni grzbietu) i zaniedbanie prawidłowej postawy
• plecy wklęsłe. Istota tej wady polega na pogłębieniu lordozy lędźwiowej, a sylwetkę charakteryzuje pogłębione wygięcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Wada ta może być wrodzona lub nabyta. Wśród wad nabytych najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej. Mięśnie brzucha, pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego są osłabione, natomiast mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego są nadmiernie napięte i często przykurczone
• plecy wklęsło-okrągłe. Wada postawy, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla pleców okrągłych i wklęsłych
• skoliozy, czyli boczne skrzywienia kręgosłupa różnego typu.
• błędy postawy. W wadach postawy często spotyka się nieodpowiednie ustawienie głowy, asymetrię barków czy wadliwe ułożenie i odstawanie łopatek. Takie odchylenia zalicza się do błędów postawy.

Zapobieganie i przeciwdziałanie wadom postawy

Skutki nie korygowanych wad, choć świetnie tolerowane latami, potrafią prowadzić do nieodwracalnych i stale pogarszających się deformacji,  zmian zwyrodnieniowych stawów, kręgów, są też początkiem bardzo bolesnych niewydolności, mających niezwykle poważne konsekwencje w wieku dorosłym, a nie rzadko już wcześniej, w okresie dojrzewania. Do tego dochodzą jeszcze względy estetyczne,  również uciążliwe.

Czy rodzice mogą zauważyć wadę postawy?

Nie zawsze. W szkołach odbywają się bilanse zdrowia, czyli okresowe badania, dzięki którym lekarz czy pielęgniarka mogą wykryć większość nieprawidłowości. Zwróćmy jednak uwagę, czy dziecko nie pochyla się nadmiernie do przodu, jak siedzi przy oglądaniu telewizji, jaką ma postawę, kiedy swobodnie stoi, jak ustawione są barki i łopatki, czy plecy i kręgosłup nie są zbyt wypukłe, czy nie ma asymetrii w postawie ciała.

Czego nie lubi kręgosłup dziecka?

Niewskazane jest podnoszenie ciężkich przedmiotów w pozycji stojącej, na wyprostowanych nogach, z pochylaniem tułowia do przodu. Zawsze należy robić to z pozycji kucznej. Ważne jest przestrzeganie prawidłowej postawy ciała przy pracy i w czasie odpoczynku, utrzymywanie prawidłowej pozycji siedzącej przy odrabianiu lekcji i przerwy. Dlatego warto parę słów poświęcić krzesłom i fotelom. Dobry fotel w części lędźwiowej będzie wygięty zgodnie z kształtem lordozy lędźwiowej, musi też być stabilny i odpowiedniej wysokości (do wysokości łopatek). Kiedy stopy pewnie dotykają podłogi, a nie wiszą w powietrzu, wtedy całe ciało jest ustawione pewnie i stabilnie, miednica i kręgosłup utrzymują prawidłową pozycję. Alternatywą dla fotela z oparciem jest tzw. klękosiad, który przez swoją konstrukcję wymusza utrzymanie prawidłowej pozycji siedzącej. Prawidłowa i stabilna pozycja siedząca wpływa też na precyzję pracy naszych rąk – im stabilniejsza pozycja, tym łatwiej np. pisać długopisem, ołówkiem  na pierze lub używając klawiatury.

Ciężkie plecaki również mają negatywny wpływ na kręgosłup. Stałe przeciążenia nie są wskazane dla młodego układu kostnego. Idealnie byłoby, gdyby uczniowie mogli zamienić kilogramy podręczników na laptopy! Noszenie torby na jednym ramieniu również może być niekorzystne dla postawy ciała, lepszy jest plecak obciążający symetrycznie oba ramiona. Pilnujmy, by dzieci unikały niewłaściwej pozycji kręgosłupa szyjnego, a więc ciągłego pochylania głowy do przodu, na przykład w czasie czytania, szkodliwej dla ciała pracy z notebookiem położonym na kolanach, gdy głowa jest cały czas pochylona, a kręgosłup nienaturalnie wygięty i sytuacja ta trwa nawet kilka godzin! Taka pozycja utrzymywana przez długi czas może w przyszłości prowadzić do dyskopatii, dlatego warto ciągle przypominać, by nasza pociecha siedziała prawidłowo. Istnieją już specjalne podstawki na biurka, pod książkę czy też specjalne biurka, z częścią blatu nachyloną pod kątem, żeby uniknąć ciągłego pochylania głowy.

Profilaktyka wad postawy

Jednym z głównych czynników zapobiegających wadom postawy jest ruch. Nasz kręgosłup stworzony został do pełnienia funkcji podporowej, nośnej i ruchowej, a my za dużo czasu w ciągu dnia spędzamy siedząc. Pozostajemy w jednej ulubionej pozycji, co może powodować powolne przeciążanie struktur kręgosłupa, bądź wadliwe ustawienia ciała, a w konsekwencji dolegliwości bólowe ze strony kręgosłupa. Zaobserwujmy budzące się ze snu zwierzęta, które przeciągają się, kulą, wyciągają i dopiero ruszają w dalszą drogę.

Spróbujmy i my! Nauczenie już we wczesnym dzieciństwie, a następnie wyrabiane nawyku utrzymania prawidłowej postawy ciała we wszystkich czynnościach życia, zwłaszcza tych, w których kręgosłup mógłby być przeciążony. Przypominajmy ciągle dzieciom o prawidłowej postawie, bowiem jest szansa, że „zakoduje się” ona w mózgu i stanie się odruchowa. Czasem zdarza się, że mięśnie przedniej powierzchni klatki piersiowej wskutek długotrwałego utrzymywania nieprawidłowej postawy są już przykurczone, do tego dołącza się osłabienie rozciągniętych mięśni grzbietu. Wtedy, niestety, samo przypominanie o prawidłowej postawie już nie wystarczy, muszą być włączone ćwiczenia mające na celu rozciągnięcie mięśni piersiowych i wzmocnienie mięśni grzbietu. Takie ćwiczenia opracowuje lekarz lub fizjoterapeuta, dla każdego pacjenta indywidualnie.

Niestety, warunki życia współczesnego człowieka oddalają go od natury i niektóre ruchy ciała bywają ograniczane. Proponując profilaktyczne programy dla kręgosłupa, powinniśmy w nich między innymi stosować ćwiczenia kompensacyjne, które naśladowałyby te brakujące ruchy i pozwalałyby na zachowanie równowagi nerwowo-mięśniowej mięśni stabilizujących nasz kręgosłup (szczególnie polecaną przez specjalistów, lekarzy i rehabilitantów techniką jest metoda Pilates, szczególnie Pilates standing i balance). Nowe badania na oddziale fizjoterapii w Queensland University (Australia) prowadzone przez Richardson i Jull wskazują, że poprzez poprawę koordynacji i siły w głębokich partiach mięśni brzucha (m.in. poprzeczny brzucha) kręgosłup lędźwiowy będzie ustabilizowany i chroniony. Mocne mięśnie grzbietu i brzucha oraz dobór ćwiczeń mających na celu kształtowanie prawidłowych krzywizn kręgosłupa pomoże w angażowaniu głęboko położonych tzw. stabilizatorów kręgosłupa, wzmacniając go i zapobiegając bólom.

Anna Czajkowska   

pedagog, logopeda, instruktor pilates  

www.logopedzi.pl

Rozwój dziecka w wieku szkolnym 

Zdrowe dziecko

Żywienie dzieci