Depresja u dzieci i młodzieży

Depresja jest chorobą przewlekłą, która negatywnie wpływa na samopoczucie, sposób myślenia i działania. Chory traci energię, nie widzi sensu życia, jest przygnębiony, apatyczny i drażliwy. Choroba powoduje również smutek i/lub utratę zainteresowania czynnościami, które wcześniej były źródłem przyjemności. Chory napotyka na szereg trudności w codziennym funkcjonowaniu.

Depresję mogą powodować zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe. Przyczyny depresji:

• czynniki biochemiczne – nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników i związane z nim zakłócenia równowagi biochemicznej mózgu.

• uwarunkowania genetyczne – istnieje większe ryzyko zachorowania w rodzinach, w których rodzice mają skłonności do depresji. Badania też pokazały, że wśród bliźniąt jednojajowych, jeśli jeden z bliźniaków ma depresję, drugi ma 70% szans na rozwój depresji w trakcie życia.

• czynniki środowiskowe - wszelkie trudne sytuacje, z którymi dziecko ma do czynienia. Przyczyny depresji to mogą być wydarzenia traumatyczne, które są niezwykle intensywne, ale trwają krótko (śmierć bliskiej osoby, rozłąka, rozwód rodziców, wypadek, napaść, bycie świadkiem jakiejś tragedii), lub sytuacje torujące drogę depresji, które działają z mniejszą siłą, za to długo (przemoc w rodzinie, trudności w szkole, konflikty, choroba w rodzinie, nadużywanie alkoholu w rodzinie, poczucie odrzucenia, molestowanie).

• osobowość - obserwuje się, że osoby o niskim poczuciu własnej wartości, mające większą podatność na dysregulację emocjonalną, pesymistyczne, wydają się być bardziej narażone na depresję.

Warto pamiętać, że wymienione czynniki nie muszą być przyczyną depresji, ale zawsze zwiększają ryzyko jej wystąpienia. 

W przypadku nastolatków podatność na depresję wzrasta, ponieważ okres dojrzewania jest wyjątkowo trudny. Czasami dziecko musi dojrzeć zbyt szybko i nie jest gotowe do zmierzenia się z czekającymi je problemami, które je przerastają, uświadamia sobie też, że podejmowane teraz decyzje będą miały wpływ na całe jego życie. Dodatkowo sytuację nastolatka utrudnia burza hormonalna, która działa destabilizująco na sferę emocjonalną.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 depresja jest oznaczona, jako epizod depresyjny - F32 oraz zaburzenia depresyjne nawracające - F33. W typowych łagodnych, umiarkowanych lub ciężkich epizodach depresyjnych pacjent odczuwa obniżenie nastroju i energii oraz zmniejszenie aktywności. Objawy depresji to również utrata zainteresowań, odczuwania przyjemności i problemy z koncentracją, przewlekłe zmęczenie nawet po minimalnym wysiłku.

Pojawiają się zakłócenia rytmu dobowego, zaburzenia snu i zaburzenia łaknienia. Często pojawia się poczucie winy, brak pewności siebie i niska samoocena. Obniżony nastrój jest właściwie czymś stałym. Nie ulega zmianie pod wpływem okoliczności zewnętrznych i mogą mu towarzyszyć dolegliwości somatyczne.

W zależności od liczby i nasilenia objawów depresji, epizod depresyjny można określić jako łagodny, umiarkowany lub ciężki. Dla rozpoznania choroby niezbędne jest stwierdzenie kilku z objawów depresji, na podstawie wytycznych z ICD-10. Objawy depresji nie muszą osiągać maksymalnego nasilenia, natomiast epizod powinien trwać nie krócej niż 2 tygodnie.

Diagnoza depresji wśród dzieci nie jest łatwa. Osoba, która może wystawić diagnozę oraz przepisać leki (jeśli będzie potrzeba farmakologii) to lekarz psychiatra. Jednak również psycholog ma testy, które mogą wykazać, czy zmagamy się z depresją. Z tego względu, często psychiatrzy współpracują z psychologami.

Diagnoza i leczenie depresji u dzieci i młodzieży jest wyzwaniem. W przypadku dzieci objawy choroby w dużej mierze zależą od wieku dziecka. W wieku dorastania obserwuje się najczęściej zaburzenia zachowania, a u młodszych dzieci dominują objawy somatyczne.

W przypadku maluchów diagnoza często sprawia kłopot, ponieważ dzieci nie umieją powiedzieć, co im dolega, w dodatku objawy depresji mogą być nietypowe. Można zaobserwować cofanie się w rozwoju, nocne moczenie się. Pojawiają się też objawy somatyczne, które rodzic może wziąć za symptomy innych chorób, np: bóle głowy i bóle brzucha, biegunki.

U małych dzieci (3-5 lat) zaburzenia depresyjne często manifestują się w postaci zaburzeń nastroju i zmian w zachowaniu:

Możesz zauważyć, że Twoje dziecko jest często smutne i przygnębione. Możesz odnosić wrażenie, że jest czymś przestraszone lub się martwi. Jednocześnie, u niektórych maluchów można zaobserwować zachowania agresywne i wycofanie.

Dziecko może też sygnalizować lęk przed rozłąką z bliskimi osobami. Mówi o sobie negatywne rzeczy: „jestem głupia", nikt mnie nie lubi” lub się ciągle obwinia.

Często wybucha płaczem i od razu rezygnuje z działania, bo uważa, że „i tak mi się nie uda tego zrobić”.

W przedszkolu może stać się nieśmiałe lub wycofane. Rezygnować z udziału w zajęciach i zabawach z innymi. Może się pojawić pobudzenie psychoruchowe i zachowania agresywne wobec rówieśników.

Ponieważ małe dzieci nie umieją jeszcze dobrze wyrażać swoich uczuć, depresja często przybiera objawy somatyczne: bóle brzucha, głowy, wymioty, moczenie nocne, problemy z zasypianiem. Koszmary nocne. Takie niewyjaśnione objawy fizyczne powinny zawsze niepokoić. Podobnie zachowania autoagresywne (uderzanie głową, kaleczenie się) czy agresywność w stosunku do otoczenia.

Mogą też występować zaburzenia apetytu: dziecko staje się niejadkiem lub objada się. Małe dziecko w depresji zachowuje się tak, jak na początku choroby: jest rozdrażnione, płaczliwe, niewyraźne, ale dodatkowe objawy (gorączka czy ból gardła) się nie pojawiają i taki stan  utrzymuje się tygodniami. 

Objawami depresji, które zaobserwujesz u starszych dzieci (6-12 lat) będą:

• częsty smutek i płaczliwość,
• poczucie beznadziei,
• zmienne nastroje,
• zmniejszone zainteresowanie zajęciami,

• brak energii,

• niska samoocena i poczucie winy,
• nadmierna wrażliwość na odrzucenie lub porażkę,
• zwiększona drażliwość, złość lub wrogość,

• dolegliwości somatyczne,

• problemy z koncentracja,
• ograniczenie kontaktu z rówieśnikami,
• zmiana nawyków żywieniowych i/lub spania,
• próby ucieczki z domu,
• myśli samobójcze, zachowania autodestrukcyjne, próby samobójcze.

Utrzymywanie się takich objawów przez ponad 2 tygodnie powinno być sygnałem, że z dzieckiem dzieje się coś niedobrego. Do wzmożonej obserwacji dziecka powinno też skłonić pogorszenie się  wyników w nauce, unikanie aktywności (dającej do tej pory radość), trudności z koncentracją uwagi, wydłużenie czasu odrabiania lekcji, samooskarżanie się dziecka (jestem głupi, nic nie potrafię), nawracające myśli o śmierci.

Pamiętaj, że dziecko które sprawia kłopot w domu lub w szkole, również może cierpieć na zaburzenia depresyjne. Natomiast jego zachowania mogą być odbierane opacznie przez otoczenie. Dlatego warto zapytać dziecko, jak się czuje i czy możemy jakoś pomóc? Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zapytane wprost otworzy się przed nami.

Depresja u młodzieży – najczęstsze objawy depresji

U młodzieży depresja jest szczególnie trudna do rozpoznania, ponieważ wiele jej objawów jest podobnych do typowego zachowania nastolatków. Jednocześnie, badania pokazują, że niektóre z dzieci mają wyższe ryzyko wystąpienia depresji.

Do tej grupy należą nastolatki, które mają inne zaburzenia psychiczne, np: zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania i używanie substancji psychoaktywnych, choroby przewlekłe. Ich rodzina jest dysfunkcyjna a relacje z rówieśnikami nie układają się dobrze. Mają trudności w uczeniu się lub zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) lub są zdiagnozowane w spektrum autyzmu. Są członkami społeczności LGBTQIA+, a zwłaszcza w sytuacji, kiedy nie mogą liczyć na wsparcie bliskich.

Objawy depresji u nastolatków 

Oznakami, że nastolatek może cierpieć na depresję - poza obniżeniem nastroju - może być smutek lub drażliwość, utrata zainteresowań rzeczami, które sprawiały mu przyjemność. Zmiana nawyków żywieniowych lub/i zaburzenia snu. Spadek energii. Poczucie pustki. Problemy z koncentracją w szkole, drażliwość, łamanie reguł, zachowania agresywne i autoagresywne, nadużywanie alkoholu.

Eksperymenty z używkami, wycofanie, niedbanie o wygląd. Myśli samobójcze lub podjęcie próby samobójczej. Jeśli twój nastolatek wykazuje więcej niż kilka z tych objawów i nie znikają one po kilku tygodniach, może mieć depresję.

Ważne jest, aby zrozumieć, że nastolatek z depresją może również rozwinąć zaburzenia lękowe i być może będzie wymagać leczenia z powodu dwóch oddzielnych zaburzeń. Bardzo ważna jest jak najszybsza interwencja, ponieważ wraz z depresją i lękiem u nastolatków pojawiają się myśli samobójcze lub zachowania oraz nadużywanie substancji.

Szczególnie zagrożeni są nastolatkowie, którzy ukrywają swoją depresję i niepokój przed rodzicami i przyjaciółmi. Dlatego tak ważne, żeby dzieci w ty, wieku nie pozostawiać samych ze swymi problemami, bo mogą je faktycznie przerosnąć. 

Zamaskowana depresja

Bardzo ważne: Większości z nas się wydaje, że depresja objawia się smutkiem, przygnębieniem i rezygnacją. Tymczasem bardzo wiele osób, w tym nastolatkowie i dzieci, nakładają maskę. Może nam się wydawać, że są szczęśliwi i uśmiechnięci, tymczasem cierpią.

Zamaskowana depresja nie jest łatwa do zrozumienia i dlatego rodzice często nie są w stanie jej zauważyć. Mogą obserwować u dziecka problemy z nauką. Młody człowiek może uskarżać na bóle niewiadomego pochodzenia, problemy żołądkowo-jelitowe,  skórne, chroniczne zmęczenie, problemy ze snem. Obserwuje się palenie i korzystanie z używek. Zachowania te są w rzeczywistości są maskami depresji, a zaprzeczanie i somatyzacja najczęstszymi mechanizmami obronnymi.

Dlatego bądźmy czujni, bo zaburzenia zachowania i samopoczucia mogą być objawami depresji u młodzieży. Tymczasem wielu rodziców może je bagatelizować, nazywając rozpieszczeniem, nastoletnim buntem czy złym zachowaniem. Depresja maskowana jest powszechnie obserwowana u dzieci, których rodzice mają cechy narcystyczne lub/i są perfekcjonistami.

Leczenie depresji jest zawsze indywidualnie dopasowane do dziecka, a strategie leczenia będą inne w przypadku 4-latka i nastolatka.

Jeśli u Twojego dziecka zostanie zaobserwowana łagodna depresja, lekarz zaproponuje kilka spotkań, żeby postawić prawidłową diagnozę. Jeśli zauważy, że objawy nie ustępują po 6 tygodniach, prawdopodobnie skieruje dziecko na psychoterapię.

Jeśli u dziecka zdiagnozowano występowanie depresji umiarkowanej lub ciężkiej, natychmiast zostanie wdrożone leczenie - terapia i w razie potrzeby leczenie farmakologiczne. W skrajnych przypadkach depresja wymaga hospitalizacji.

Zazwyczaj najlepszym podejściem jest psychoterapia i tutaj większość specjalistów rekomenduje nurt terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która uczy stosowania nowych, skuteczniejszych strategii regulowania emocji, myśli i zachowań, przełamując depresyjne schematy myślenia. W przypadku młodszych dzieci w psychoterapii mogą uczestniczyć rodzice. Dla wielu dzieci i nastolatków dobrą forma okazuje się terapia grupowa lub/i trening umiejętności.

Włączenie leków jest domeną lekarza psychiatry, pamiętaj, że psycholog dziecięcy nie ma do tego uprawnień.

Ważne: Depresja jest uleczalna. Wczesna diagnoza i leczenie są niezbędne dla wyzdrowienia dzieci.

Kiedy występuje nasilenie objawów i prawidłowe funkcjonowanie jest zaburzone, a sama psychoterapia wydaje się być niewystarczająca, wtedy lekarz psychiatra może wdrożyć leki. Czasami leczenie farmakologiczne jest stosowane zanim zostanie wdrożona psychoterapia. Dotyczy to sytuacji ciężkiej depresji, choroby afektywnej - dwubiegunowej połączonej z depresją, jak również depresji, w której pojawiają się objawy psychotyczne.

Stosowanie leków u dzieci i młodzieży w leczeniu depresji jest trochę mniej efektywne niż u dorosłych. Ważne, żeby rodzice mieli świadomość, że efekty leczenia nie będą widoczne od razu, a pojawienie się w krótkim czasie bardzo dobrego samopoczucia a wręcz zachowań euforycznych jest sygnałem, żeby jak najszybciej skontaktować się ze specjalistą.

Dlatego tak istotne jest uważne obserwowanie dziecka, zwłaszcza na początku wprowadzania leku lub zmiany dawki. W razie zauważenia zaburzenia nastroju, pojawienia się myśli samobójczych należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Może się okazać, że lekarz będzie musiał zmienić lek, ponieważ nie działa on w oczekiwany sposób. Trzeba pamiętać, że dobranie odpowiedniego leku lub dawki dla nastolatka bywa wyzwaniem. Na pozytywne efekty często trzeba czekać kilka tygodni a czasem dłużej. Najczęściej stosowane leki przeciwdepresyjnymi są leki z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Są one stosunkowo dobrze tolerowane.

Jednak rodzice, ze względu na bezpieczeństwo dzieci, muszą dostać ostrzeżenie o zwiększonym ryzyku zachowań samobójczych i myśli samobójczych u dzieci i młodzieży. Oprócz tego skutkami ubocznymi może być zwiększone ryzyko drgawek, zespół serotoninowy i ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca. Natomiast wszystkie te objawy dotyczą niewielkiego odsetka osób. 


Do najczęstszych objawów niepożądanych należą: zmęczenie, nudności, bezsenność, biegunka, ból głowy, nadmierna senność, drżenia czy nadmierne pocenie się, uczucie niepokoju.

Dla większości nastolatków, które potrzebują farmakoterapii, korzyści płynące z przyjmowania leków przewyższają wszelkie ryzyko. Nieleczona depresja u dzieci niesie ze sobą poważne konsekwencje. I warto pamiętać, że w większości przypadków leki przeciwdepresyjne zmniejszają ryzyko samobójstwa, dlatego w przypadku, kiedy pojawia się diagnoza depresji i zalecenie wprowadzenia leków, nie należy się tego obawiać.

Jeśli zaważacie u dziecka uciążliwe skutki uboczne skonsultujcie się z lekarzem. Niektóre leki przeciwdepresyjne mogą powodować objawy odstawienne, dlatego należy powoli zmniejszać dawkę. Nagłe odstawienie może spowodować pogorszenie depresji.


Jednocześnie pamiętajmy, że to rodzice powinni monitorować stosowanie leków przez dzieci - zarówno dawkowanie, jak i częstotliwość. Leki powinny być wydzielane przez dorosłych, zwłaszcza, kiedy istnieje ryzyko podjęcia próby samobójczej.

Obserwowanie walki dziecka z depresją jest trudne. Rodzice często czują się bezradni, pojawia się poczucie winy, lęk, złość, smutek. Niestety nie ma konkretnego sposobu, w jaki sposób wspierać dzieci i nastolatki z depresją, ponieważ każde dziecko jest wyjątkowe.

Istnieją jednak potwierdzane przez terapeutów sposoby, które są pomocne. Po pierwsze dawanie poczucia dziecku, że jest ważne i otoczone miłością. Pomocne jest budowanie poczucia własnej wartości, poprzez zauważanie starań dziecka, chwalenie za wykonanie jakiś działań (pamiętajcie, że dla osoby z depresją wyzwaniem bywa wstanie z łóżka). Pozwól też dziecku popełniać błędy. Nadmierna ochrona lub podejmowanie decyzji za nastolatka może być postrzegane jako brak wiary w ich własne możliwości. To może sprawić, że poczują się mniej pewni siebie.

Pomóż dziecku rozpoznawać, rozumieć i zarządzać emocjami. Jeśli sam/a masz z tym kłopot zapisz się na trening dla rodziców.

Jeśli dziecko chce ci opowiedzieć o swoim samopoczuciu, wysłuchaj je bez oceny, krytyki. Bez dawania dobrych rad. Słuchaj uważnie, a być może dowiesz się więcej o przyczynach jego złego samopoczucia. Nie unikaj rozmów i nie udawaj sam przed sobą, że problem nie istnieje.

Zamiast budować prawidłową komunikację i dbać o relacje często unieważniamy, bagatelizujemy lub uciekajmy przed rozmową. Tymczasem naturalną potrzebą dziecka jest potrzeba opieki i akceptacji.

Większość nastolatków, które usiłowały odebrać sobie życie mówi, że czuły, że są samotne, nieakceptowane, nierozumiane i uważały, że są porażką dla swoich rodziców. 

Jeśli Twoje dziecko zacznie mówić, że czuje się puste, że nie ma po co żyć, zawsze bierz jego słowa na poważnie. Nie zaprzeczaj, że jest inaczej; nie oceniaj, jak powinno się czuć, bo “przecież ma wszystko”. Nie wyśmiewaj, że „co ono wie na temat problemów”.

Zapytaj:

• Co się dzieje? Jak mogę ci pomóc?
• Czy myślisz o samobójstwie?
• Czy chcesz mi o czymś powiedzieć?

Powiedz:

• Słyszę, że jest ci bardzo ciężko. Czy rzeczy stają się tak przytłaczające, że chcesz zniknąć?”.
• Nie miałem pojęcia, że wszystko jest dla ciebie takie trudne, opowiedz mi o tym, co się dzieje.
• Troszczę się o ciebie i nie chcę, żebyś się skrzywdził/a. Zrobię wszystko, co możliwe, żeby ci pomóc.
• Zawsze jestem obok i możesz ze mną porozmawiać o wszystkim. Poradzimy sobie z tym razem.


Dawaj nadzieję, że nadejdzie czas, kiedy poczuje się lepiej. Zaburzenia depresyjne powodują, że dziecko może mieć przekonanie, że już nigdy nie będzie czuło się inaczej. Dlatego, jeśli obserwujesz objawy depresji u dziecka idź po pomoc, bo już wiesz, że należy leczyć depresję.

Pamiętaj też, że nierzadko występowanie depresji oraz innych problemów psychicznych obserwuje się również u rodziców. Dlatego upewnij się, że dbasz o siebie. Bycie rodzicem dziecka, które zmaga się z depresją może być wyczerpujące emocjonalnie i fizycznie.

Znajdź dla siebie wsparcie. Może masz przyjaciół, którzy ci pomogą bez osądzania. Szukaj grup wsparcia dla rodziców dzieci z depresją. Dobrze mieć świadomość, że nie jest się samotnym i że można uzyskać dla siebie pomoc. Upewnij się, że masz czas na robienie rzeczy, które lubisz. Twój dobry stan psychiczny jest ogromnie ważny dla zdrowienia twojego dziecka.