Wielokrotnie mówiła: „Boję się, że się zabiję”. Myślałam, że histeryzuje, że to taka pokazówka. Gdybym okazała zrozumienie, być może ta historia miałaby inne zakończenie – mówi S., której 15-letnia córka popełniła samobójstwo.   

Trudno się dziwić rodzicom, którzy nie wiedzą, jak reagować, bo zakładają, że nastolatki są labilne emocjonalnie. Uważają tym samym, że ich zachowania po prostu są wpisane w ten etap rozwoju. Tymczasem nigdy nie wiemy, kto popełni samobójstwo, a kto nie. Dlatego tak istotne jest, żeby brać pod uwagę różne scenariusze i reagować w przemyślany sposób.

Co 3 uczeń zarówno w Stanach Zjednoczonych i w Polsce ma myśli samobójcze, ale nie są bezpośrednim zagrożeniem wystąpienia samobójstwa dokonanego, bo u niektórych osób są to myśli w zakresie egzystencjalnych rozważań wpisanych w proces rozwojowy.

Ale na pewno taka osobę trzeba wysłać na konsultację do psychologa. Próby samobójcze częściej podejmują dziewczęta, ale częściej umierają chłopcy z powodu drastycznych metod. Co 5 nastolatek ponawia w ciągu roku próbę.*

Masz przekonanie, że nastolatki, które mówią, że się zabiją, po prostu chcą zwrócić na siebie uwagę?

To prawda, jeśli potrafisz dostrzec, że robią to, bo nie potrafią sobie poradzić ze swoim cierpieniem, samotnością, emocjami, a nie po to by, zostać „drama queen”. 

Dlatego ich deklaracji nie należy lekceważyć. Chociaż często słyszymy, że nic nie zapowiadało tragedii, to jednak potem się okazuje, że były znaki ostrzegawcze, tylko nie potrafiliśmy ich zinterpretować.

Uważasz, że twojego dziecka problem samobójstwa nie dotyczy?

Możesz mieć rację, ale mimo wszystko po prostu staraj się być uważną. Według Lucyny Kicińskiej z Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego około 7 proc. nastolatków przyznaje się do podjęcia przynajmniej jednej próby samobójczej.

W Polsce co roku kilkaset nastolatków odbiera sobie życie. Ponad 50 % młodzieży poniżej 18. roku życia ma myśli samobójcze. Zdaniem specjalistów na każde samobójstwo w grupie adolescentów przypada około 100 prób samobójczych.

Masz pewność, że samobójstwo popełniają tylko dzieci z zaburzeniami psychicznymi?

Choroby psychiczne, takie jak np. depresja kliniczna, zwiększają ryzyko popełnienia samobójstwa, jednak większość osób, które odbierają sobie życie jest zdrowa psychicznie.

Samobójstwo najczęściej jest próbą poradzenia sobie z przytłaczającym bólem emocjonalnym, poczuciem pustki i nieumiejętnością znalezienia innego rozwiązania. Wielu nastolatków po próbach samobójczych mówi, że postrzegała siebie jako ciężar dla bliskich i uważała, że „znikając” uwolni wszystkich od problemów, które generuje.

Trzeba pamiętać, że w okresie dojrzewania przeciętny nastolatek nie potrafi podejmować logicznych decyzji - bo nie ma do tego gotowości neurologicznej. Jako ostatnia w mózgu dojrzewa kora czołowa, która odpowiada właśnie za umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji i zarządzanie emocjami. Kiedy dodamy do tego burzę hormonów, zmiany fizyczne, zaburzony obraz samego siebie, to naprawdę czasami rzeczywistość może stać się dla takiego młodego człowieka niesamowicie przytłaczająca.

Przeraża cię przekonanie, że jeśli dziecko chce popełnić samobójstwo to znajdzie sposób?

Wiedz, że suicolodzy uważają, że decyzja o samobójstwie pojawia się, kiedy twoje dziecko nie potrafi znaleźć innego rozwiązania, żeby pozbyć się bólu. Czy to oznacza, że chce umrzeć? Nie, ono jest zagubione i chce przestać cierpieć. Co więcej, ponad 90% osób, które próbują popełnić samobójstwo, ostatecznie nie umiera. A odpowiednia diagnoza i opieka pozwalają im poradzić sobie ze swoimi emocjami.

Jeżeli podejrzewasz, że twoje dziecko ma myśli samobójcze, poszukaj specjalistycznej pomocy. I chociaż obiegowa opinia mówi, że jak ktoś szuka okazji, to znajdzie sposób, to badania pokazują, że w czasie kryzysu emocjonalnego, ograniczenie dostępu do niebezpiecznych środków, np.  leków, sznurów, pasków, ostrych narzędzi jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi zapobiegania samobójstwom.

Uważasz, że pytanie wprost o zamiar samobójstwa może dziecku podsunąć takie rozwiązanie?

Jeśli twoje dziecko myśli o samobójstwie, prawdopodobnie poczuje ulgę, kiedy poruszysz ten temat. Oczywiście ogromnie ważna jest zarówno treść, jak i forma komunikatu.

Nie ironizuj, nie umniejszaj, nie unieważniaj.  Przyjmij, że twoje dziecko cierpi, a ty jesteś z nim w jednej drużynie. I chociaż jego problemy mogą ci się wydawać błahe, a nawet idiotyczne, to od twojej postawy wiele zależy.

Najlepszą rzeczą, jaką możesz zrobić jako rodzic, to dawać wsparcie i wysłuchać swoje dziecko. Być empatycznym, uważnym i uznać, że ten młody człowiek ma prawo do własnych emocji i przeżyć.

Jakie oznaki zachowania nastolatka jest sygnałem, że dziecko może chcieć się zabić?

Wiele sygnałów wskazujących na to, że dziecko chce się zabić, to również objawy depresji. 

• Pojawiają się zmiany w nawykach jedzenia i snu. Np. dziecko zaczyna spać zbyć długo lub cierpi na bezsenność.
• Utrata zainteresowania normalnymi czynnościami.
• Używanie alkoholu i narkotyków.
• Samookaleczanie.
• Zaniedbanie własnego wyglądu.
• Odcinanie się od przyjaciół i znajomych.
• Zachowania ryzykowne.
• Dolegliwości fizyczne często związanych z cierpieniem emocjonalnym, np.  bóle brzucha, bóle głowy i skrajne zmęczenie (zmęczenie).
• Problemy z koncentracją.
• Rozmawianie z innymi lub publikowanie w mediach społecznościowych wpisów z deklaracją samobójstwa lub chęci śmierci.
• Mówienie o bólu psychicznym, beznadziejnym samopoczuciu, uwięzieniu, chęci zniknięcia i byciu „ciężarem” dla innych.
• Zbieranie leków, ostrych przedmiotów.
• Szukanie w internecie sposobów na zakończenie życia.
• Rozdawanie rzeczy, które dotychczas były cenne i ważne.
• Pożegnania z przyjaciółmi.
• Nagły okres wesołości i energii następujący po czasie spadku samopoczucia.
• Niezwykłe wyciszenie po okresie depresji.

Ludzie, którzy rozważają samobójstwo, często wykazują jeden lub więcej z następujących nastrojów: niepokój, utrata zainteresowań, drażliwość, poczucie wstydu, agresja, pobudzenie, nagła poprawa samopoczucia.

Jakie czynniki mogą zwiększać ryzyko targnięcia sie na własne życie?

• Depresja
• Problemy z używaniem substancji psychoaktywnych
• Zaburzenie afektywne dwubiegunowe
• Schizofrenia
• Zaburzenia lękowe
• Zaburzenia rozwojowe
• Poważne problemy zdrowotne, w tym chroniczny ból
• Poważny uraz mózgu
• Dostęp do śmiercionośnych środków, np. leków, narkotyków, itp.
• Długotrwały stres
• Stresujące wydarzenia życiowe, np. odrzucenie, rozwód rodziców, problemy szkolne
• Poprzednie próby samobójcze
• Historia samobójstw w rodzinie
• Doświadczanie zaniedbania lub traumy
• Problemy z tożsamością płciową
• Presja rówieśnicza lub społeczna
• kontakt z samobójstwami w mediach lub grupie społecznej
• Brak wsparcia społecznego. Dziecko, które nie odczuwa w swoim życiu wsparcia ze strony znaczących dorosłych, a także przyjaciół, może stać się tak odizolowane, że samobójstwo wydaje się jedyną drogą wyjścia z problemów.

Co możesz zrobić, żeby pomóc dziecku?

Nie unikaj rozmów i nie udawaj sam przed sobą, że problem nie istnieje. Wielu lekarzy sygnalizuje, że rodzice nie potrafią rozmawiać z dziećmi. Rozmawiają o nich, przy nich, ale swoje wywody kierują w przestrzeń. Zamiast budować prawidłową komunikację i dbać o relacje unieważniają, bagatelizują lub uciekają przed rozmową.

„Rodzic, który unika rozmów ze swym dzieckiem, może podświadomie obawiać się, że usłyszy coś, co będzie wskazywało na to, że jest złym rodzicem. Tymczasem dzieci wyczuwają lęki rodziców i ukrywają przed nimi swoje kłopoty, żeby ich dodatkowo nie obciążać” – mówi dr Katarzyna Szaulińska z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

W efekcie nastolatek, który nie może porozmawiać o swoich problemach, ma wrażenie odrzucenia, bezradności, poczucia winy, osamotnienia, a nierozwiązane problemy piętrzą się i narastają. W końcu może nadejść dzień, kiedy jedynym sposobem uporania się z narastającymi emocjami stanie się według niego samookaleczenie bądź próba samobójcza. 

Pamiętaj, że naturalną potrzebą twojego dziecka jest potrzeba opieki i akceptacji. Większość nastolatków, którzy usiłowali odebrać sobie życie, jako przyczynę wskazują samopoczucie: czuli się samotni, nieakceptowani, nierozumiani i uważali, że są porażką dla swoich rodziców.

Staraj się rozmawiać z nastolatkiem o umiejętności rozwiązywania problemów. Jeśli nauczy się, jak wymyślać skuteczne sposoby zarządzania i rozwiązywania problemów, będzie mu łatwiej funkcjonować.

Staraj się zbudować silne, zdrowe relacje. Młodzi ludzie, którzy mają silną więź z rodziną czy grupę przyjaciół, są mniej zagrożeni zachowaniami autodestrukcyjnymi, ponieważ czują oparcie i wiedzą, że mogą zwrócić się o pomoc, kiedy będą tego potrzebować, bez lęku o odrzucenie czy brak zrozumienia.

Może być też tak, że przez te kilkanaście lat nie rozmawialiście na istotne dla dziecka tematy. Skupialiście się na wyszukiwaniu dobrych szkół, dodatkowych zajęć i rozwoju własnej kariery. Chcąc, żeby wasze dziecko miało dobry start, staraliście się je w nim wspierać, ale zgubiliście po drodze czas na wspólne rozmowy. Tak bywa.  W takiej sytuacji trudno będzie nagle odbudować relację opartą na zaufaniu. Co robić? Na początku po prostu bądźcie uważni i obserwujcie zachowania swojego dziecka, żeby nie przegapić sygnałów ostrzegawczych.

Jeśli jakieś zachowanie was niepokoi, umówcie się na wizytę ze specjalistą. To może być psycholog lub/i psychoterapeuta pracujący z dziećmi i młodzieżą. To pozwoli ocenić sytuację i wdrożyć ewentualne leczenie. Jeśli widzisz sygnały ostrzegawcze (m. in. deklarowanie chęci zabicia się, samookaleczanie, wycofanie się z życia), zawieź dziecko na oddział ratunkowy.

Na co dzień staraj się być uważnym i empatycznym rodzicem. Rozmawiaj, ale bez ocen, rozwiązań i dobrych rad, za to z ciekawością i wrażliwością. Uznaj, że twoje dziecko przeżywa trudne chwile i zaakceptuj, że nie jest twoją kopią i ma prawo do własnych doświadczeń oraz związanych z nimi interpretacji i emocji.

Jeśli Twoje dziecko zacznie mówić, że czuje się puste, że nie ma po co żyć, zawsze bierz jego słowa na poważnie. Nie zaprzeczaj, że jest inaczej; nie oceniaj, jak powinno się czuć, bo przecież ma wszystko; nie wyśmiewaj, że „co ono wie na temat problemów”.

Zapytaj:

• Co się dzieje? Jak mogę ci pomóc?
• Czy myślisz o samobójstwie?
• Czy chcesz mi o czymś powiedzieć?
• Słyszę, że jest ci bardzo ciężko. Czy rzeczy stają się tak przytłaczające, że chcesz zniknąć?”.
• Nie miałem pojęcia, że ​​wszystko jest dla ciebie takie trudne, opowiedz mi o tym, co się dzieje.
• Troszczę się o ciebie i nie chcę, żebyś się skrzywdził/a. Zrobię wszystko, co możliwe, żeby ci pomóc.
• Zawsze jestem obok i możesz ze mną porozmawiać o wszystkim. Poradzimy sobie z tym razem.

Czy dziecko po próbie samobójczej zawsze wymaga hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym?

W przypadku próby samobójczej w szpitalu odbywa się konsultacja specjalisty psychologa lub/i psychiatry. Ich zadaniem jest ocena stanu psychicznego dziecka oraz ewentualnej możliwości powtórzenia zachowania zagrażającego życiu.

Jeśli lekarze uważają, że dziecko jest niestabilne mają prawo (bez zgody rodzica) zatrzymać je na 48 godzin na obserwacji. Czasami lekarze orzekają, że nastolatek potrzebuje dłuższej obserwacji, diagnozowania lub/i terapii na oddziale szpitala psychiatrycznego, a później w poradni zdrowia psychicznego, gdzie prowadzi się m.in. psychoedukację rodziny, terapię rodzinną i grupową.

Co możesz zrobić rodzic, żeby pomóc samemu sobie?

Jeśli jesteś rodzicem dziecka, które ma depresję, samookalecza się, cierpi z powodu dysregulacji emocjonalnej lub/i próbowało targnąć się na swoje życiepotrzebujesz zadbać również o siebie.

W skrajnych emocjonalnie sytuacjach w 100% naszą uwagę przekierowujemy na dziecko, zapominając o własnych emocjach i potrzebach, co może doprowadzić do wypalenia, jak również do spadku nastroju, itd. Dlatego tak ważne jest, żebyśmy poszukali pomocy -psychologicznej, czasem psychiatrycznej. Być może terapii rodzinnej albo grupy wsparcia dla osób w podobnej sytuacji.

Jestem liderką Programu Family Connections, który dedykowany jest bliskim osób z silną dysregulacją emocjonalną (BPD). Postanowiłam się skupić na rodzicach nastolatków i młodych dorosłych. Widzę, jak bardzo walczą o swoje dzieci i jak bardzo sami potrzebują wsparcia oraz poczucia, że są dobrymi rodzicami.  Dlatego poszukaj pomocy dla siebie.

I najważniejsze - Pamiętaj, że tworzycie z dzieckiem jedną drużynę. Najważniejsze co możecie dać to swoją miłość, uwagę, akceptację i zrozumienie.  Słuchaj nawet, kiedy dziecko nie mówi. Bądź blisko

Przydatne kontakty:

Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci
tel. 800 100 100
(poniedziałek-piątek, od 12.00-15.00)

POMARAŃCZOWA LINIA – program informacyjno-konsultacyjny dla rodziców dzieci pijących alkohol i zażywających narkotyki
tel. 801 140 068
(poniedziałek – piątek od 14:00 do 20:00)

 Dziecięcy Telefon Zaufania - Rzecznika Praw Dziecka
tel. 800 12 12 12
(poniedziałek-piątek od 8.15 do 20.00)

Bezpłatny kryzysowy telefon zaufania dla dzieci i młodzieży:
tel. 116 111
(codziennie w godzinach 12.00-2.00)

Młodzieżowy Telefon Zaufania
tel. 19288
(poniedziałek-piątek od 15:00- 19:00)

Telefon dla dzieci i nastolatków zaniedbanych, seksualnie wykorzystywanych, których rodzice piją – Telefon Stowarzyszenia Opta
tel. 22 27 61 72
(poniedziałek-piątek od 15:00 do 18:00)

źrodło: Forum Przeciw Depresji