Bolesne miesiączkowanie. Co powinnaś wiedzieć?

Bolesne miesiączkowanie (łac. dysmenorrhea) to zespół dolegliwości pojawiających się na okoliczność krwawienia miesiączkowego. Są one skutkiem nadmiernej czynności skurczowej macicy. Ich głównym objawem jest przeszywający ból w podbrzuszu.

Według specjalistów bólu w czasie menstruacji doświadcza większość miesiączkujących kobiet w różnym wieku, w tym około 90% dorastających dziewcząt. Dolegliwości mogą mieć różny stopień nasilenia, niemniej bardzo często utrudniają normalne funkcjonowanie i obniżają komfort życia.

Ze względu na nasilenie dolegliwości bolesne miesiączkowanie może mieć postać lekką, umiarkowaną oraz ciężką. Symptomy najbardziej nasilone są u kobiet między 20. a 25. rokiem życia. Bolesne miesiączki po 30. zdarzają się rzadziej (przynajmniej w teorii).

Bolesne miesiączkowanie to zespół dolegliwości, które pojawiają się u kobiet wraz z krwawieniem menstruacyjnym. Typowy jest ból, który może mieć:

• charakter pierwotny. Wówczas ból menstruacyjny towarzyszy młodym kobietom. U niektórych dolegliwości obecne są już podczas pierwszego okresu, najczęściej jednak pojawiają się do 2 – 3 lat od pierwszego krwawienia. Może mieć to związek z pojawieniem się cykli owulacyjnych (cykle miesiączkowe na początku mogą przebiegać bez owulacji). Często nie ustępują do przekwitania. Są związane ze zwiększonym wydzielaniem prostaglandyn,

• charakter wtórny. Wówczas ból jest wywołany stanami chorobowymi.

Ból miesiączkowy to ból miednicy mniejszej odczuwany w czasie krwawienia menstruacyjnego bez stwierdzonych patologii w obrębie miednicy mniejszej (bolesne miesiączki pierwotne). Ból menstruacyjny wtórny (bolesne miesiączki wtórne) współistnieje różnymi patologiami czy chorobami w obrębie miednicy.

Pierwotne bolesne miesiączki

Bezpośrednią przyczyną bolesnych miesiączek jest skurcz mięśni gładkich macicy wywołany wysokim stężeniem prostaglandyn, które naturalnie wydziela błona śluzowa macicy celem wywołania skurczów i opróżnienia macicy z krwi miesiączkowej. To substancje odpowiedzialne za wyzwalanie reakcji bólowych, które są aktywne w odpowiedzi zapalnej w błonie śluzowej macicy (która ulega złuszczeniu podczas miesiączki).

Wysoki poziom prostaglandyn może wpływać na zwężenie naczyń krwionośnych dostarczających krew do macicy, a ograniczenie przepływu krwi może powodować skurcze. Skurcz macicy powoduje ucisk naczyń i krótkie niedokrwienie narządu, co wywołuje ból.

Bolesne miesiączkowanie czynnościowe, bez uchwytnej przyczyny, jest spowodowane nie tylko nadmierną kurczliwością mięśnia macicy, ale i nieprawidłowym złuszczaniem się błony śluzowej macicy.

Dolegliwości może nasilać obfite krwawienie (zwiększona ekspozycja na prostaglandyny), ale i palenie papierosów (skurcz naczyń krwionośnych). Dokuczliwość to również kwestia indywidualna związana z progiem bólowym czy podatnością emocjonalną.

Zaobserwowano, że na pojawienie się bolesnego miesiączkowania i intensywność odczuwanych dolegliwości wpływają czynniki takie jak występowanie bolesnych miesiączek w rodzinie, brak potomstwa, wczesne dojrzewanie płciowe. Wpływ na pojawianie się dolegliwości mogą mieć także warunki życiowe, zmiana trybu życia, stres.

Bolesne miesiączki wtórne

Bolesne miesiączki mogą być spowodowane przez choroby i nieprawidłowości, takie jak:

• zaburzenia hormonalne, niedoczynność tarczycy,
• torbiele przydatków,
• zapalenie przydatków i narządów miednicy mniejszej, tak ostre stany zapalne zlokalizowane w obrębie miednicy, jak i przewlekłe stany zapalne w obrębie miednicy (w mechanizmie powstawania zrostów),
• PCOS – zespół policystycznych jajników,
• polipy endometrium,
• mięśniaki macicy,
• zrosty pozapalne,
• endometriozę (występowanie aktywnego endometrium poza jamą macicy),
• zwężenie szyjki macicy,
• nowotwory,
• wkładki wewnątrzmaciczne,
• wady anatomiczne, wady rozwojowe macicy,
• nadmierne tyło- i przodozgięcie macicy. Bywa, że pierwotne bolesne miesiączkowanie może mieć związek z nieprawidłowym położeniem macicy. Mowa zarówno o sytuacji, gdy macica znajduje się w tzw. nadmiernym przodozgięciu (kąt pomiędzy trzonem macicy a szyjką macicy jest ostry), jak i nadmierne tyłozgięcie macicy (przeciwieństwo przodozgięcia).

Typowe dolegliwości bólowe związane z miesiączką są zlokalizowane w podbrzuszu, promieniują także do części krzyżowej kręgosłupa, pachwin i nóg. Mają charakter skurczowy, może nasilać krwawienie.

Jak długo trwa ból miesiączkowy? Wiele zależy od przyczyny. Ból menstruacyjny pierwotny może poprzedzać miesiączkę lub pojawić się na początku krwawienia. Trwa średnio 1-2 dni. Z kolei ból menstruacyjny wtórny odczuwalny jest przez całą miesiączkę, a nie tylko w pierwszych dniach krwawienia.

Bolesnemu miesiączkowaniu często towarzyszą także inne objawy ze strony układu pokarmowego czy współczulnego (wynikające z ogólnoustrojowego działania prostaglandyn), takie jak:

• bóle głowy, zawroty głowy,
• wymioty i nudności,
• nudności,
• biegunka,
• gorsze samopoczucie,
• zwiększona męczliwość,
• zmęczenie,
• bóle pleców w odcinku lędźwiowo-krzyżowym,
• zaburzenia nastroju, rozbicie,
• bezsenność.
• kołatanie serca,
• drżenie rąk.

Czasami z bólem menstruacyjnym współwystępuje PMS, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego. Jego typowe symptomy to bóle i obrzęk piersi, chwiejność emocjonalna, zaburzony nastrój.

Gdy miesiączkom towarzyszy ból, należy zgłosić się na wizytę u ginekologa. Podstawą diagnostyki jest wywiad lekarski i badanie ginekologiczne z USG miednicy mniejszej (najlepiej USG dopochwowe).

Czasem niezbędne są badania dodatkowe, takie jak rozmaz cytologiczny, posiew bakteriologiczny z pochwy oraz badania laboratoryjne, które obejmują: CRP, OB, morfologię, badanie ogólne moczu z posiewem, βhCG. Niekiedy konieczne jest badanie histeroskopowe macicy (polipy, endometrioza, zmiany nowotworowe), TK lub MR miednicy mniejszej.

Na kontrolne wizyty do ginekologa warto chodzić regularnie, najlepiej co roku. Na pilną konsultację związaną z bolesnymi miesiączkami dobrze jest się udać, gdy:

• ból miesiączkowy jest silny i dokuczliwy, wymusza rezygnację z aktywności,
• miesiączce towarzyszą inne niepokojące objawy, takie jak omdlenia czy zawroty głowy,
• menstruacji towarzyszy obfite krwawienie (średnia utrata krwi podczas miesiączki wynosi 10–48 ml),
• obserwuje się inne zaburzenia miesiączkowania. Warto pamiętać, że prawidłowe krwawienie u kobiety w wieku rozrodczym pojawia się co 21–35 dni (średnio co 28) i trwa od 2 do 6 dni. U nastolatek oraz kobiet w wieku okołomenopauzalnym krwawienia są zwykle nieregularne, bardziej lub mniej obfite, co uznaje się za normalne.

Jeśli krwawienia są intensywne, a bóle silne, może być to objaw polipów, mięśniaków czy zaburzeń hormonalnych, których nie wolno bagatelizować. Szczególnie niepokojące jest wystąpienie bólu u kobiety, która dotychczas nie miała bolesnych miesiączek.

Leczenie bolesnego miesiączkowania ustala się indywidualnie, biorąc pod uwagę nasilenie objawów, obecność dolegliwości współtowarzyszących, plany posiadania potomstwa w przyszłości oraz stan zdrowia pacjentki.

W leczeniu pierwotnych bólów miesiączkowych wykorzystuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Mechanizm ich działania polega na zmniejszeniu wytwarzania prostaglandyn, których duże stężenie jest przyczyną dolegliwości bólowych.

Ibuprofen, ketoprofen, naproksen, deksetoprofen oraz inne niesteroidowe leki przeciwzapalne działają, ponieważ blokują uwalnianie prostaglandyn i minimalizują proces zwężania naczyń krwionośnych.

Uwaga! Leki z grupy NLPZ mogą działać drażniąco na śluzówkę żołądka. Nie wolno stosować ich przewlekle. Z kolei leki przeciwbólowe zawierające kwas acetylosalicylowy (potocznie nazywany aspiryną), wprawdzie łagodzą dolegliwości bólowe, jednak mogą nasilić krwawienie miesiączkowe.

W przypadku bólu menstruacyjnego można zastosować:

• drotawerynę (No-spa), która działa rozkurczająco, zmniejsza ból w obrębie miednicy mniejszej,
• hioscynę (Scopolan), która działa rozkurczająco i tym samym zmniejsza ból,
• metamizol (Pyralgina) działa rozkurczowo i silnie przeciwbólowo.

W sytuacji, gdy ból miesiączkowy jest silny i długotrwały, a leki dostępne bez recepty nie działają, można poprosić lekarza o leki na receptę. Są to zarówno niesteroidowe leki przeciwzapalne, jak i

• dwuskładnikowe pigułki antykoncepcyjne,
• leki hormonalne zawierające progesteron lub dydrogesteron;
• hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne.

Leczenie wtórnych bolesnych miesiączek jest przyczynowe. W przypadku wykrycia chorób narządu rodnego konieczne może okazać się podjęcie leczenia farmakologicznego lub zabiegowego.

Leczenie rozpoczyna się od leków dostępnych bez recepty, takich jak ibuprofen, przechodząc do preparatów przepisywanych przez lekarza m.in. nimesulidu, ketoprofenu, naproksenu i prowadzi się je przez kilka pierwszych dni cyklu, a w przypadku kobiet, u których występują objawy wyprzedzające miesiączkę – kilka dni przed jej rozpoczęciem. Należy pamiętać, że nie wolno stosować jednocześnie dwóch leków z grupy NLPZ, gdyż takie postępowanie nasila ich działania niepożądane. Kolejny etap przy niepowodzeniu leczenia to dołączenie do terapii przeciwbólowego metamizolu lub rozkurczowej drotaweryny. [5]

W rzadkich przypadkach, gdy ból brzucha jest wyjątkowo silny i nie odpowiada na żadne leczenie, konieczne może okazać się leczenie operacyjnego, które polega na przerwaniu unerwienia macicy.

Każda z nas zna sposoby na to, jak przetrwać ten trudny czas. Najczęściej sięgamy po tabletki przeciwbólowe czy ciepłe okłady na brzuch, niektóre z nas także po wolne w szkole czy pracy. Ma to związek z tym, że u co dziesiątej kobiety bóle brzucha uniemożliwiają normalne funkcjonowanie.

W łagodzeniu dolegliwości sprawdzają się także inne domowe sposoby na bolesne miesiączki. Pomóc mogą:

• picie naparu z liści malin, imbiru czy rumianku,
• suplementacja magnezu, cynku, witaminy E, witaminy B1 i B6,
• nieobciążająca aktywność fizyczna (ćwiczenia relaksacyjne, spacer, joga),
• unikanie gorących kąpieli podczas okresu,
• akupunktura,
• masaże relaksacyjne,
• aromaterapia (sprawdza się olejek lawendowy czy różany).

Okazuje się także, że by złagodzić bóle miesiączkowe, możemy zrobić coś jeszcze – zmodyfikować swoją dietę.

Badania dowodzą, że dieta bogata w czerwone mięso, olej, nabiał, cukier, sól i kawę, za to uboga w przetworzoną żywność, kwasy tłuszczowe omega-6, olej i cukier powoduje stan zapalny (a to kluczowy element przyczyniający się do bólu menstruacyjnego), przyczynia się do tego, że skurcze menstruacyjne są bardziej dokuczliwe.

Dowiedziono także, że ważne są kwasy Omega-3. Zwiększenie ich udziału w diecie przy jednoczesnej redukcji kwasów Omega-6 korzystnie wpływa na redukcję bólu poprzez działanie przeciwzapalne. Zniwelować skurcze macicy mogą także pomóc większe ilości wapnia.

Co jeść, by miesiączki były mniej bolesne?

Zaleca się przestrzeganie zasad diety o niskim indeksie glikemicznym oraz diety śródziemnomorskiej, bogatej w:

• owoce,
• warzywa (szczególnie cenne są zielone warzywa, takie jak szpinak, jarmuż, pokrzywa, brokuły, natka pietruszki oraz buraki),
• produkty pełnoziarniste (pieczywo, makaron, kasze, płatki zbożowe, brązowy ryż),
• świeże zioła i przyprawy,
• ryby i owoce morza,
• dobrej jakości nierafinowane oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, olej lniany, awokado),
• nasiona i orzechy (siemię lnianie, nasiona chia, orzechy włoskie), które są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, działających przeciwzapalnie.

Co ciekawe, podczas pomiaru wskaźnika stanu zapalnego w diecie stwierdzono, że osoby na diecie wegetariańskiej i wegańskiej (wykluczającej tłuszcz zwierzęcy) miały najniższy wskaźnik stanów zapalnych.

Jaka dieta podczas miesiączki?

Ponadto dieta podczas miesiączki powinna być lekkostrawna, żeby odciążyć wątrobę, która chroni przed nadmiarem estrogenu (jego poziom przed miesiączką jest podwyższony).

Nie można też zapomnieć o piciu odpowiedniej ilości wody – odwodnienie może przyczynić się do pogorszenia samopoczucia.

Trzeba ograniczać potrawy ciężkostrawne: tłuste mięsa, dania smażone, sery, a także słone i tłuste przekąski, słodycze, dania fast food oraz produkty wysoko przetworzone. Niewskazane są także wędliny, które zawierają nadmierne ilości sztucznych dodatków, cukru, soli (mają niekorzystny wpływ na gospodarkę hormonalną). W czasie miesiączki dobrze jest też unikać alkoholu (wzmaga krwawienia) oraz ograniczyć napoje gazowane (mogą wywoływać wzdęcia i zgagę).

Według specjalistów u wielu kobiet dolegliwości bólowe podczas okresu wyciszają się z czasem, zwykle po 20. roku życia lub po pierwszej ciąży. Pierwotne bolesne miesiączkowanie często ustępuje samoistnie.

Zdarza się, że czynnikiem, który doprowadza do stępienia bólu miesiączkowego jest poród, co spowodowane jest naturalnym rozszerzeniem się kanału szyjki macicy, umożliwiającym łatwiejsze wypływanie krwi podczas miesiączki. [5]

Wtórne bolesne miesiączkowanie ustępuje zwykle po wdrożeniu skutecznego leczenia likwidującego przyczynę.