Moje dziecko nie znosi hałasu. Czy to mizofonia? Jak rozpoznać i pomóc

Mizofonia, inaczej SSSS (selective sound sensitivity syndrome) to rodzaj obniżonej tolerancji na dźwięki. Problematyczne są określone odgłosy, takie jak mlaskanie, żucie, cmokanie czy chrząkanie, również głośny oddech czy chrapanie bądź pociąganie nosem, ale i stukanie czy klikanie długopisem. Dźwięki te u osoby zmagającej się z mizofonią wywołują silne reakcje emocjonalne, takie jak irytacja, złość czy niepokój, które są połączone z psychicznymi i somatycznymi objawami reakcji walki i ucieczki. Trzeba podkreślić, że nie wynika to z niechęci do hałasu jako takiego, ale z intensywnego odbioru konkretnych dźwięków. 

Co interesujące, najbardziej irytujące są odgłosy wydawane przez innych ludzi, zwykle najbliższych, a stopień nasilenia objawów zazwyczaj jest proporcjonalny do bliskości relacji między chorym a osobą emitującą dany dźwięk. 

Mizofonia została po raz pierwszy opisana w 2002 przez Pawła Jastreboffa, który wśród pacjentów leczących się z powodu szumów usznych zaobserwował grupę osób przejawiających zespół objawów niepasujących do żadnego ze znanych zaburzeń. Wcześniej, w latach 90. XX w. lekarz audiolog Marsha Johnson zidentyfikowała tę samą specyficzną nietolerancję wybranych dźwięków, którą nazwała 4 S (Selective Sound Sensitivity Syndrome). [1]

Czy mizofonia to nadwrażliwość słuchowa bądź sensoryczna?

Mizofonia to jeden z rodzajów nadwrażliwości na dźwięki. Nie jest jednak klasyczną nadwrażliwością słuchową, ponieważ nie dotyczy ogólnie hałasu, a konkretnych dźwięków wywołujących silne reakcje emocjonalne. W przeciwieństwie do nadwrażliwości słuchowej, gdzie wszystkie dźwięki wydają się zbyt głośne i uciążliwe, mizofonia wywołuje wybiórczą i emocjonalną nadreaktywność na specyficzne bodźce. Nadwrażliwość słuchowa odnosi się do trudności w tolerowaniu wszelkich hałasów. Mizofonia to selektywna nadwrażliwość na określone dźwięki.

Termin mizofonia pochodzi z greki od misos „nienawiść” i phone „dźwięk”, co może być mylące, ponieważ istotą zjawiska nie jest nadwrażliwość na wszystkie dźwięki, a tylko na te, które wywołują nieprzyjemne odczucia.

Czym różni się mizofonia od nadwrażliwości sensorycznej? Nadwrażliwość sensoryczna odnosi się do problemów z przetwarzaniem różnych bodźców sensorycznych, nie tylko słuchowych, ale także wzrokowych, dotykowych, słuchowych i może obejmować nadwrażliwość na światło, tekstury czy zapachy, a nie tylko na dźwięki. 

Czy dzieci mogą mieć mizofonię?

Niekiedy rodzice małych dzieci, które nie znoszą hałasu, zastanawiają się, czy maluchy mogą mieć mizofonię. Okazuje się, że tak, choć zaburzenie zwykle manifestuje się w wieku szkolnym lub nastoletnim. Małe dzieci - w odpowiedzi na określone dźwięki - mogą reagować agresją, płaczem lub chęcią ucieczki. U nich jednak trudniej jest zdiagnozować mizofonię, ponieważ układ nerwowy tak młodego człowieka wciąż się rozwija, a reakcje mogą wynikać z innych czynników, na przykład nadwrażliwości sensorycznej.

Kiedy reakcje na dźwięki powinny niepokoić? Rodzice powinni zwrócić uwagę, jeśli dziecko wykazuje skrajne reakcje na powtarzalne dźwięki, na przykład wpada w złość, unika sytuacji społecznych lub ma trudności z koncentracją. Jeśli utrudnia to codzienne funkcjonowanie, powoduje stres lub izolację, warto skonsultować się ze specjalistą, na przykład psychologiem lub terapeutą integracji sensorycznej. Wczesne zrozumienie problemu i odpowiednie strategie mogą pomóc dziecku lepiej radzić sobie z mizofonią i znacząco ułatwić życie.

Czy mizofonia mija z wiekiem?

Mizofonia zazwyczaj nie mija z wiekiem, ale jej objawy mogą się zmieniać. Z reguły reakcja emocjonalna na określone dźwięki z czasem osłabieniu ulega osłabieniu (dorośli zwykle lepiej kontrolują swoje reakcje), a przypadłość utrudnia funkcjonowanie w mniejszym stopniu, zwłaszcza jeśli zostały wdrożone skuteczne strategie radzenia sobie z problemem. 

Zdarza się również niestety tak, że pojawiają się kolejne bodźce słuchowe, które są nie do zniesienia, co oznacza, że nadwrażliwość jest coraz większym ciężarem. 

Jednym z najczęściej zgłaszanych problemów [przez mizofoników] jest brak zrozumienia wśród najbliższych – rodziców czy partnera. Osoby z mizofonią opisują doświadczanie przemocy psychicznej ze strony rodziny – obrażanie, nazywanie „psychicznie chorym”, „nienormalnym”, oskarżanie o manipulacje i wymyślanie problemu, który nie istnieje, np. w celu zwrócenia na siebie uwagi albo intencjonalnego dręczenia członków rodziny. [1]

Mizofonia to nadwrażliwość na określone dźwięki, której podłoże nie jest jeszcze w pełni poznane, a jej mechanizm wciąż jest przedmiotem badań. Według specjalistów przypadłość jest związana z zaburzeniami funkcjonowania słuchowego czy fizjologicznego (to skutek nieprawidłowej aktywności mózgu i układu nerwowego), ale także emocjonalnego oraz społecznego. Wynika z interakcji czynników neurobiologicznych, genetycznych i sensorycznych. Jednocześnie dane dotyczące uwarunkowań mizofonii nie są wystarczające, aby określić, czy jest ona wrodzona czy nabyta oraz w jakim stopniu czynniki neurobiologiczne i poznawcze wpływają na jej rozwój.

Neurobiologiczne podłoże mizofonii

Badania wykazały, że u osób z mizofonią występuje zwiększona aktywność w obszarach mózgu związanych z emocjami i reakcjami na bodźce dźwiękowe (zwłaszcza w korze przedruchowej i wyspowej). Oznacza to, że ich mózgi nadmiernie reagują na konkretne dźwięki, traktując je jako zagrożenie, co prowadzi do silnych reakcji emocjonalnych.

Mizofonia może być również związana z nadwrażliwością sensoryczną, czyli nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców dźwiękowych w układzie nerwowym. Układ nerwowy osoby z mizofonią nie filtruje dźwięków w taki sposób, jak u większości ludzi, przez co nawet ciche dźwięki mogą wywoływać silne reakcje stresowe. Jest to podobne do mechanizmów obserwowanych w zaburzeniach integracji sensorycznej.

Zaobserwowano także, że mizofonia towarzyszy takim patologiom jak migreny, bóle głowy, szumy uszne. Bywa konsekwencją urazów głowy i kręgosłupa szyjnego oraz symptomem zespół stresu pourazowego (PTSD). Zdarza się, że wywołuje ją neuroborelioza, zespół Williamsa czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Dysfunkcja centralnych dróg słuchowych

Według niektórych badaczy mizofonia jest związana z dysfunkcją centralnych dróg słuchowych (central auditory paths). W myśl hipotezy osoby cierpiące na mizofonię cechuje nasilona aktywność neuronalna w połączeniach między układem słuchowym a układem limbicznym w reakcji na określone dźwięki.

Mizofonia a zjawisko synestezji

Inni naukowcy dostrzegają podobieństwo mizofonii do zjawiska synestezj (to kojarzenie wrażeń pochodzących z różnych zmysłów, na przykład łączenie zapachów z kolorami) i zakładają, że podobnie jak możliwe jest kojarzenie dźwięku z kolorem, w wypadku mizofonii dźwięk może być kojarzony z określoną reakcją emocjonalną. 

Teorię powstawania mizofonii w procesie warunkowania klasycznego zaproponował Dozier. Autor ten sugeruje w opisach przypadków swoich pacjentów, że do powstania reakcji mogło dojść np. w czasie kłótni przy stole czy przy problemach z zaśnięciem, którym towarzyszył odgłos oddychania. [1]

Mizofonia a autyzm, ADHD, OCD i zaburzenia lękowe

Mizofonia często współwystępuje z ADHD i autyzmem, choć nie jest bezpośrednio ich objawem. Osoby z ADHD mogą mieć trudności z filtrowaniem bodźców dźwiękowych, co potęguje reakcje na niektóre dźwięki. U osób w spektrum autyzmu nadwrażliwość sensoryczna jest częsta, a dźwięki mogą wywoływać silny stres lub przeciążenie. 

Mizofonia może być także powiązana z zaburzeniami lękowymi i OCD (zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne). To sugeruje, że wynika z nadmiernej reaktywności mózgu na określone bodźce.

Czy mizofonia jest dziedziczna?

Choć nie ma jednoznacznych dowodów na to, by mizofonia była dziedziczna, badania wskazują, że może mieć komponent genetyczny. Zaobserwowano bowiem, że często występuje u członków tej samej rodziny. To sugeruje, że podatność na zaburzenie może być dziedziczona, czyli wynikać z uwarunkowań genetycznych. Nie wyklucza się jednak czynników środowiskowych, na przykład nawyków rodzinnych związanych z reakcjami na dźwięki.

Mizofonia u dzieci objawia się silnymi reakcjami emocjonalnymi na określone dźwięki, które dla większości osób są neutralne. Może to wpływać na ich codzienne funkcjonowanie, relacje społeczne oraz samopoczucie.

Jakie dźwięki najczęściej wywołują reakcję? Dzieci z mizofonią, tak jak i dorośli, reagują na konkretne, powtarzalne odgłosy, które mogą być szczególnie trudne do zniesienia. Najczęściej są to dźwięki:

• związane z jedzeniem – mlaskanie, przeżuwanie, siorbanie, chrupanie, połykanie, siorbanie,
• oddychaniem i mową – głośne oddychanie, szeptanie, cmokanie,
• płynące z otoczenia – tykanie zegara, klikanie długopisem, stukanie paznokciami, pisanie na klawiaturze, zgrzytanie zębami, pisanie flamastrem lub kredą po tablicy, szybkie przewracanie stron gazety lub książki, skrzypienie podłogi, kapanie wody z kranu, szuranie butami,
• mechaniczne – buczenie lodówki, włączony odkurzacz, odgłos wiertarki, tykanie zegara.  

Jak dziecko może reagować? W zależności od wieku oraz stopnia nasilenia mizofonii, reakcje dziecka mogą być mniej lub bardziej intensywne. Typowe symptomy to:

• złość i irytacja – dziecko może zaciskać pięści, marszczyć brwi, płakać lub krzyczeć,
• płacz i smutek – szczególnie u młodszych dzieci może pojawić się nagłe przygnębienie lub frustracja,
• chęć ucieczki – zasłanianie uszu, odchodzenie od źródła dźwięku, unikanie sytuacji, w których może się on pojawić,
• problemy społeczne – unikanie wspólnych posiłków, niechęć do przebywania w grupie, trudności w szkole.

Mizofonia jest zespołem objawów, które pojawiają się u określonych osób w momencie ekspozycji na specyficzne dźwięki. W kontakcie z tymi bodźcami, często mającymi charakter zindywidualizowany, pojawiają się natychmiastowe, nieprzyjemne, silne emocje, takie jak złość, zirytowanie, wstręt czy lęk. Występują także doznania cielesne – ucisk w klatce piersiowej, ramionach, głowie czy w całym ciele, wzmożone bicie serca, podwyższona temperatura ciała, ból fizyczny i trudności z oddychaniem. Mizofonia może różnić się stopniem nasilenia od objawów powodujących dyskomfort czy irytację, ale niewpływających w dużym stopniu na funkcjonowanie społeczne, do bardzo nasilonych, powodujących obniżenie nastroju czy wywołujących myśli samobójcze. [1]

Kiedy reakcje dziecka są normą, a kiedy powinny zaniepokoić?

Reakcje dziecka na dźwięki mogą być normą, jeśli są krótkotrwałe, pojawiają się sporadycznie (np. u małych dzieci w reakcji na głośne dźwięki w nowym środowisku). W takim przypadku może to być naturalna reakcja na nadmiar bodźców sensorycznych. 

Reakcje, które powinny zaniepokoić, to te, które są bardzo intensywne, powtarzają się regularnie, prowadzą do unikania sytuacji społecznych (np. wspólnych posiłków, spotkań z rówieśnikami) oraz znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie dziecka, powodując trudności w relacjach czy szkole.

Gdy nadwrażliwość na określone dźwięki jest problemem, kluczowe jest zrozumienie problemu i podjęcie działań zmierzających do zapewnienia wsparcia. Jakie są możliwe strategie radzenia sobie w codziennym życiu? Co robić, a czego unikać, by pomóc dziecku radzić sobie z trudnymi dźwiękami w codziennym życiu, poczuć większą kontrolę nad sytuacją i poprawić jakość  życia? Ważne jest, by:

• unikać nadmiernego narażenia na wyzwalające dźwięki, gdy to możliwe,
• umożliwić dziecku korzystanie z technik relaksacyjnych, które pomagają w obniżeniu reakcji na dźwięki. Sprawdzą się ćwiczenia oddechowe, medytacja czy wizualizacje,
• podejmować działania skoncentrowane na nauce zarządzania reakcjami emocjonalnymi oraz rozwijaniu umiejętności dystansowania się od wyzwalających dźwięków.  Pomóc w tym może ćwiczenie uważności (mindfulness),
• zakupić słuchawki wygłuszające lub słuchawki z funkcją aktywnej redukcji hałasu,
• zmniejszyć intensywność dźwięków w otoczeniu. Rozwiązaniem może być muzyka w tle,  która maskuje drażniące dźwięki i daje poczucie komfortu (np. relaksacyjna czy szum). Warto ją włączać w miejscach, w których dziecko spędza czas, na przykład w pokoju dziennym czy jadalni,
• stworzyć atmosferę zrozumienia i wsparcia, rozmawiając z dzieckiem.

Jak rozmawiać z dzieckiem o jego reakcjach? Należy unikać bagatelizowania odczuć i problemu oraz dążyć do dialogu i poczucia dziecka, że jest słyszane, akceptowane i wspierane. Wspólne szukanie rozwiązań i wyjaśnianie, że reakcje na dźwięki są zrozumiałe, może pomóc maluchowi poczuć się bezpiecznie.

Jeśli strategie radzenia sobie z uciążliwymi dla mizofonika dźwiękami w codziennym życiu nie są skuteczne, a objawy mizofonii stają się na tyle nasilone, że zaczynają znacząco utrudniać codzienne życie dziecka, warto udać się do specjalisty.

Ponieważ nie istnieje jedna uniwersalna, potwierdzona naukowo metoda terapii, pomóc może terapeuta integracji sensorycznej, psycholog dziecięcy bądź audiolog:

• psycholog dziecięcy – pomoże dziecku zrozumieć i zarządzać emocjami związanymi z mizofonią, a także nauczy technik radzenia sobie z lękiem, stresem czy frustracją,
• terapeuta integracji sensorycznej może pomóc dziecku w nauce radzenia sobie z nadwrażliwością sensoryczną, w tym nadwrażliwością na dźwięki. Taki terapeuta pracuje nad poprawą przetwarzania bodźców zmysłowych,
• audiolog – specjalista, który może przeprowadzić badanie słuchu, aby wykluczyć inne problemy z aparatem słuchowym, które mogą nasilać nadwrażliwość na dźwięki. 

Kiedy objawy stają się problemem wymagającym konsultacji ze specjalistą? Gdy:

• dziecko unika sytuacji społecznych, takich jak zabawa z rówieśnikami, chodzenie do przedszkola czy szkoły,
• prowadzą do unikania normalnych sytuacji, jak wspólne posiłki,
• dziecko jest zdenerwowane, złości się, płacze lub stara się unikać kontaktów z innymi z powodu reakcji na dźwięki,
• reakcje na dźwięki prowadzą do stresu i lęku.

Podjęcie działań jest ważne, ponieważ technika unikania może skutkować izolacją, osłabieniem więzi społecznych i wieloma kłopotami w zakresie codziennego funkcjonowania.

Jak wygląda diagnoza i leczenie mizofonii?

Diagnoza mizofonii jest procesem wielopłaszczyznowym, który uwzględnia zarówno aspekt sensoryczny, jak i emocjonalny. Rozpoznanie zaczyna się od wywiadu, w którym specjalista zbiera szczegółowe informacje na temat objawów dziecka, ich nasilenia oraz wpływu na codzienne życie. Istnieją także narzędzia wspomagające, które wspierają proces diagnostyczny, takie jak na przykład mizofonia – test, testy dotyczące percepcji dźwięków oraz reakcje emocjonalne na nie. Istotne jest wykluczenie różnych schorzeń, takich jak problemy ze słuchem czy zaburzenia lękowe, które mogą mieć podobne objawy. 

Jeśli chodzi o leczenie, pomóc może opracowana w celu zwalczania szumów usznych terapia habituacyjna TRT, która polega na przypisywaniu denerwującym dźwiękom pozytywnych skojarzeń emocjonalnych. Wykorzystywana jest także terapia ekspozycyjna, która stopniowo naraża pacjenta na nieprzyjemne dźwięki w kontrolowanych warunkach, pomagając w zmniejszeniu reakcji lękowych i stresu związanych z tymi dźwiękami. Jeśli chodzi o terapię farmakologiczną, obecnie nie istnieje lek na to schorzenie. 

Mizofonia to nadwrażliwość na konkretne dźwięki, która może wywoływać silne reakcje emocjonalne, takie jak złość, irytacja, lęk czy potrzeba ucieczki. U dzieci najczęściej występuje w odpowiedzi na dźwięki związane z jedzeniem, oddychaniem czy powtarzalnymi dźwiękami otoczenia. Ponieważ jej objawy mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie, szalenie ważne jest, aby jej nie lekceważyć.

Kluczowe wnioski dla rodziców:

• Obserwuj reakcje dziecka. Zwróć uwagę na sytuacje, w których dziecko wykazuje silne emocjonalne reakcje na dźwięki. To może być sygnał, że coś jest nie tak.
• Nie bagatelizuj objawów. Jeśli reakcje na dźwięki wpływają na życie dziecka, utrudniają jego codzienne funkcjonowanie lub powodują stres, warto skonsultować się ze specjalistą.
• Stwórz wspierające środowisko. Zastosowanie słuchawek wygłuszających, wprowadzenie muzyki w tle lub spokojnych technik relaksacyjnych może pomóc dziecku lepiej radzić sobie z trudnymi dźwiękami.

Najważniejsze kroki, które mogą podjąć rodzice:

• Obserwowanie, jak dziecko reaguje na różne dźwięki.
• Rozmowa z dzieckiem, co pozwala zrozumieć jego reakcje i pokazać, że są one akceptowane.
• Tworzenie bezpiecznej przestrzeni w domu, w której dziecko czuje się komfortowo i może unikać stresujących dźwięków.
• Szukanie wsparcia u specjalistów, takich jak terapeuta integracji sensorycznej, psycholog dziecięcy lub audiolog mogą pomóc w opracowaniu indywidualnych strategii.

1. Czy mizofonia u dziecka może zniknąć z wiekiem?

Tak, u niektórych dzieci objawy mogą się zmniejszyć wraz z dojrzewaniem układu nerwowego, ale u innych mogą utrzymywać się w dorosłości.

2. Jakie są pierwsze oznaki mizofonii u dziecka?

Najczęściej są to silne reakcje emocjonalne na konkretne dźwięki, takie jak złość, płacz, zakrywanie uszu czy ucieczka od źródła dźwięku.

3. Czy mizofonia jest chorobą?

Nie, mizofonia nie jest klasyfikowana jako choroba, ale jako zaburzenie przetwarzania sensorycznego związane z układem nerwowym.

4. Czy można leczyć mizofonię?

Nie ma jednej metody leczenia mizofonii, ale można stosować różne strategie, takie jak terapia behawioralna, techniki relaksacyjne i adaptacja środowiska dziecka.

5. Czy mizofonia oznacza, że moje dziecko ma autyzm?

Nie. Mizofonia może występować zarówno u dzieci neurotypowych, jak i u dzieci z ASD, ADHD czy innymi zaburzeniami sensorycznymi.

6. Czy hałas w przedszkolu może pogorszyć mizofonię u dziecka?

Tak, środowiska z dużą ilością dźwięków mogą być szczególnie trudne dla dzieci z mizofonią, co może prowadzić do większego stresu i zmęczenia.

7. Jak reagować, gdy moje dziecko wpada w złość przez dźwięki?

Najważniejsze jest zrozumienie i akceptacja jego trudności, a także znalezienie sposobów na zmniejszenie ekspozycji na problematyczne dźwięki oraz nauka strategii radzenia sobie.