Zmysły nieokiełznane, czyli zaburzenia integracji sensorycznej

Koleżanka poprosiła mnie o radę.  Wychowawczyni w przedszkolu jej czteroletniego syna zasygnalizowała, że Kuba ma problem z samodzielnym ubieraniem się i jedzeniem. Gorzej niż rówieśnicy, radzi sobie w zajęciach ruchowych, ma trudności z prawidłowym utrzymaniem kredki i rysowaniem. Cały obraz trudności chłopca składał się na diagnozę zaburzeń integracji sensorycznej (SI), co podczas konsultacji ze specjalistą, zostało potwierdzone.

Co to są zaburzenia integracji sensorycznej?

Już w trakcie życia płodowego kształtują się nasze zmysły. Do podstawowych należą: zmysł dotyku, zmysł przedsionkowy, odpowiedzialny za ruch ciała w przestrzeni oraz proprioceptywny, czyli dający nam świadomość własnego ciała. W trakcie rozwoju mózgu uczą się one współdziałać ze sobą i pozostałymi zmysłami. Ich prawidłowe wzajemne oddziaływanie jest niezbędne do właściwej interpretacji bodźców napływających z zewnątrz i co za tym idzie prawidłowej reakcji.

U dziecka z dysfunkcją integracji sensorycznej, zmysły współpracują ze sobą w sposób zaburzony, odbierają bodźce zbyt słabo lub zbyt silnie, a układ nerwowy nie potrafi skoordynować ich działania. Można by to porównać do orkiestry, w której brakuje dyrygenta. Nic dziwnego, że taka orkiestra nie potrafi grać harmonijnie. W rezultacie dziecko może reagować:

1.    Nadmierną wrażliwością na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch.
2.    Zbyt małą wrażliwością na stymulację.
3.    Nadmierną ruchliwością lub też niskim poziomem aktywności ruchowej.
4.    Trudnościami w koordynacji wzrokowo-ruchowej.
5.    Problemami z utrzymaniem równowagi.
6.    Słabą koncentracją uwagi, impulsywnością.
7.    Kłopotami z planowaniem ruchu.
8.    Opóźnieniem rozwoju mowy.

Jak rozpoznać objawy zaburzeń integracji sensorycznej?

Już w okresie niemowlęcym można zauważyć pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej. Uwagę rodziców powinno zwrócić, jeśli dziecko w momencie podnoszenia lub obracania płacze, napina ciało, wygina się i jest niespokojne.

Powodem niepokoju niemowlaka, jest brak rozumienia położenia i ruchu jego ciała w przestrzeni. Dziecko nie wie, jakie ruchy wykonuje jego głowa i co się dzieje z jego ciałem, ponieważ bodźce płynące z mięśni, stawów i układu nerwowego nie są przetwarzane precyzyjnie.    

Rodzice powinni również zwrócić uwagę, kiedy dziecko nie toleruje przytulania lub nie lubi delikatnego dotyku, jak na przykład głaskania, jest zbyt wrażliwie na dźwięki lub światło, częściej niż inne dzieci w jego wieku płacze i jest bardzo drażliwe. Niemowlęta z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą mieć również niespokojny sen, w nocy często się budzić, spać krótko, zasypiać lub budzić się z płaczem.

U dzieci w okresie poniemowlęcym, zazwyczaj na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z regulacją zachowania. Często wpadają w złość, mają kłopot ze zmianą aktywności, a jednocześnie mogą nieustannie wykonywać jakieś ruchy swoim ciałem.

Ponieważ przetwarzanie bodźców stanowi dla nich problem, mogą reagować rozdrażnieniem i niepokojem w miejscach, gdzie jest ich dużo, takich jak markety, zatłoczone autobusy i inne środki komunikacji miejskiej. Niektóre dzieci mają również potrzebę specyficznej stymulacji: uwielbiają obracać się na karuzeli, kręcą się wokół własnej osi lub wspinają się i biegają więcej niż ich rówieśnicy.

Dysfunkcja w SI może dotyczyć również jamy ustnej, niektóre dzieci jedzą tylko jeden lub dwa określona rodzaje pokarmu, np. potrawy mączne, papki, a nie tolerują bardziej zróżnicowanej struktury pokarmu.

U starszych dzieci można zauważyć, przede wszystkim, trudności w czynnościach samoobsługowych, czyli w ubieraniu się, wiązaniu butów, posługiwaniu się sztućcami. Sygnałami, jakie mogą docierać ze szkoły są problemy z pisaniem i rysowaniem, szybkie męczenie się, szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań, długim siedzeniu w ławce.
 
Kiedy pojawiają się złożone gry i zabawy, dzieci z dysfunkcjami SI unikają, ich ze względu na to, że nie rozumieją ich zasad, mają kłopoty z planowaniem złożonych czynności.

Dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej często trudno przystosować się do nowych sytuacji. Bywa również tak, że część z nich ma kłopoty z koncentracją jest nadruchliwa i sprawia wiele kłopotów w domu i szkole.

Niektóre, ze względu na nieprawidłowy rozwój ruchowy oczu, mogą mieć problemy w nauce czytania, przepisywaniu z tablicy. Dzieci te gubią linię, w której czytały, przepisywane literki lub wyrazy. Konsekwencją tego są objawy dysleksji lub dysgrafii.

Skutkiem psychologicznym zaburzeń integracji sensorycznej jest wycofywanie się, agresja, frustracja, mała odporność na ponoszone porażki, a w rezultacie bardzo niskie poczucie własnej wartości.

Gdzie szukać pomocy dla dziecka z objawami zaburzeń integracji sensorycznej?

Uważni rodzice szybko zauważą, że z ich dzieckiem dzieje się coś dziwnego, że zachowuje się inaczej niż rówieśnicy. Jeśli rozpoznają u dziecka, kilka z wymienionych objawów, powinni się zgłosić do gabinetu integracji sensorycznej.

Terapeuta, na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji i badania dziecka, zdiagnozuje czy procesy integracji sensorycznej są zaburzone i w jakich obszarach one występują. Dzięki temu, będzie mógł ustalić dla dziecka indywidualny program terapii.

Ważne jest, aby mieć pewność, że osoba prowadząca badanie jest odpowiednio wykwalifikowanym terapeutą SI, gdyż od prawidłowo postawionej diagnozy zależą efekty terapii. Nieprawidłowe oddziaływania, przełamywanie ograniczeń dziecka na siłę, co często próbują robić rodzice i nauczyciele, może być w niektórych wypadkach nawet szkodliwe, dlatego wybór terapeuty jest bardzo istotny.

Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne. Ma to odbicie w życiu codziennym, samopoczuciu malucha i funkcjonowaniu całej rodziny.

Szersze informacje na temat zaburzeń integracji sensorycznej można znaleźć na stronie Polskiego Towarzystwa Integracji Sensorycznej: www.integracjasensoryczna.org.pl

Joanna Rudzka