Jak rozmawiać z dzieckiem o znęcaniu

Czym jest znęcanie się?

Znęcanie się, tak psychiczne, jak i fizyczne, definiuje się jako umyślne i powtarzające się zachowania, które mają na celu zranienie kogoś emocjonalnie lub fizycznie. Noszą znamiona wyjątkowej dotkliwości i intensywności. Często są skierowane do określonych osób ze względu na rasę, religię, płeć lub orientację seksualną lub jakikolwiek inny aspekt, taki jak wygląd czy niepełnosprawność.

- Z badań wynika, że 42% procent uczniów, którzy zgłaszali, że byli prześladowani w szkole, wskazało, że znęcanie się było związane z co najmniej jedną z następujących cech: wygląd fizyczny (30%), rasa (10%), płeć (8%), niepełnosprawność (7%), pochodzenie etniczne (7%), religia (5%) i orientacja seksualna (4%). [10]

Przykładem znęcania się fizycznego jest bicie, kopanie, duszenie, popychanie, szarpanie, rzucanie przedmiotami, wyrywanie włosów, zmuszanie do różnych zachowań. Znęcaniem psychicznym jest wyśmiewanie, szydzenie, lżenie, upokarzanie, bezpośrednie zaczepki, wulgarne ataki, molestowanie, straszenie, znieważanie, okazywanie braku szacunku, szantaż emocjonalny czy groźby bezprawne (pozbawienia życia czy zrobienia krzywdy).

- Najczęściej zgłaszanym rodzajem nękania jest nękanie werbalne (79%), następnie nękanie społeczne (50%), nękanie fizyczne (29%) i cybernękanie (25%). [10].

Jak widać znęcanie się to wszelkie sytuacje, w których dochodzi do wykorzystywania siły fizycznej, psychicznej lub innego rodzaju przewagi nad drugim człowiekiem w celu jego krzywdzenia.

Znęcanie się nad dziećmi w domu

Przemoc przybiera różne formy, może też mieć miejsce w różnych środowiskach. Znęcanie się nad dzieckiem przez matkę czy ojca nie należy niestety do rzadkości (wiele osób uważa klapsy i krzyk za metody wychowawcze). To bardzo przykre, zwłaszcza że fizyczne czy psychiczne, celowe działania i zaniedbania budują w dziecku przeświadczenie, że jest bezwartościowe, niekochane, zagrożone. To niesie poważne konsekwencje, odczuwane także w przyszłości.

Przemoc wobec dziecka lub zaniedbywanie go są silnymi wskaźnikami poważnych problemów zdrowotnych i emocjonalnych oraz silnym wskaźnikiem negatywnych doświadczeń i zaburzeń w życiu dorosłym.

Znęcanie się nad dzieckiem w szkole

Częstym zjawiskiem i problemem jest także przemoc rówieśnicza. Dużo, może i coraz więcej, słyszy się zarówno o cyberprzemocy, która może być szczególnie trudna do nadzorowania oraz bullying. To pojęcie, pod którym kryje się szykanowanie, nękanie, zastraszanie i znęcanie się.

Znęcanie się nad dzieckiem w przedszkolu, szkole bądź w grupie rówieśniczej odbija się na samopoczuciu i zdrowiu psychicznym, samoocenie, zdolnościach oraz chęci do nauki.

- Badania dowodzą, że uczniowie, którzy zgłaszali, że byli często prześladowani, uzyskiwali niższe wyniki w czytaniu, matematyce i przedmiotach ścisłych niż ich rówieśnicy, którzy zgłaszali, że nigdy lub rzadko byli prześladowani.

Nękanie bywa także przyczyną różnych zaburzeń, depresji, samookaleczania się i samobójstw.

Dowiedziono, że istnieje silny związek między nękaniem a samobójstwem. Jak podaje UNICEF w ubiegłym roku 843 dzieci próbowało odebrać sobie życie, ale eksperci szacują, że prób samobójczych było od 80 do 100 razy więcej. Oznacza to, że każdego miesiąca ponad siedem tysięcy dzieci próbowało popełnić samobójstwo.

Według CDC samobójstwo jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów wśród młodych ludzi, powodując około 4400 zgonów rocznie. Na każde samobójstwo wśród młodych ludzi przypada co najmniej 100 prób samobójczych. Ponad 14 procent uczniów szkół średnich rozważało samobójstwo, a prawie 7 procent próbowało go. [10]

Samobójstwo może być powiązane z każdą formą znęcania się, w tym z nękaniem fizycznym, nękaniem emocjonalnym, cybernękaniem i sekstingiem, a także rozpowszechnianiem sugestywnych lub nagich zdjęć lub wiadomości o danej osobie.

Znęcanie się - fakty i liczby

Fakty i statystyki dotyczące znęcania się i samobójstw są alarmujące:

• Według badań Uniwersytetu Yale ofiary bullyingu są od 2 do 9 razy bardziej skłonne do rozważenia samobójstwa niż osoby, które nie są ofiarami znęcania.
• Badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazało, że co najmniej połowa samobójstw wśród młodych ludzi jest związana z zastraszaniem.
• W Stanach Zjednoczonych 1 na 5 uczniów w wieku 12-18 lat był zastraszany w ciągu roku szkolnego.
• Najwięcej przypadków znęcania się doświadczają uczniowie klas szóstych (31%).Uczniowie rzadziej zgłaszają nękanie wraz z wiekiem. Tylko 39% uczniów szkół średnich poinformowało osobę dorosłą o znęcaniu się.
• Ponad połowa uczniów w wieku 12-18 lat, którzy zgłaszali, że byli prześladowani, wierzyła, że ich prześladowcy mają możliwość wpływania na to, co myślą o nich inni uczniowie.70% personelu szkolnego widziało znęcanie się. 62% było świadkami zastraszania dwa lub więcej razy w ciągu ostatniego miesiąca, a 41% jest świadkiem zastraszania raz w tygodniu lub więcej. [9, 10]

Dlaczego dzieci znęcają się nad innymi?

Dlaczego dzieci znęcają się nad innymi? Powodów może być wiele. Zwykle wynika to z zaniedbań rodzinnych i środowiskowych, a nawet znęcania się nad dzieckiem w domu. Młody człowiek staje się potem dziecięcym oprawcą koleżanki lub kolegi. Dręczone w domu lub w szkole próbuje odzyskać poczucie władzy poprzez agresywne zachowanie w stosunku do innych. Bywa, że jest świadkiem agresywnych lub nieuprzejmych zachowań w domu, które kopiuje, bo uważa je za normalne.

Czasem dziecko znęca się nad innymi, ponieważ jest z natury bardziej impulsywne niż rówieśnicy lub postrzega zachowanie innych jako wrogie, nawet jeśli takie nie jest. Zwykle nie zdaje sobie sprawy z tego, jak jego zachowanie wpływa na ofiarę.

Bywa też, że przemoc jest wyrazem bezradności czy nieudolnym apelem o uwagę dorosłych. Dziecko w ten sposób szuka uwagi ze strony rodziców czy nauczycieli, ponieważ nie udało mu się uzyskać jej w inny sposób.

Dzieci nie dręczą innych dlatego, że są „złymi dziećmi”. Jest wiele powodów, dla których na ogół dobrze zachowujące się dziecko może zachowywać się niewłaściwie w stosunku do innych. Najczęściej chce dołączyć do jakiejś grupy ludzi, a znęcanie się nad innym ma mu pomóc się przypodobać.

– Dzieci angażują się w różne zachowania, które nie odzwierciedlają tego, kim są jako ludzie – mówi dr Jamie Howard, dyrektorka programu stresu i wytrzymałości w Instytucie Umysłu Dziecka

Jak rozmawiać z dzieckiem o znęcaniu się?

Jak rozmawiać z dzieckiem o znęcaniu? Przede wszystkim należy podjąć temat. Nie wolno lekceważyć czy bagatelizować tej kwestii. Stosowanie przemocy, tak fizycznej jak i psychicznej, zawsze musi budzić sprzeciw. I dziecko musi wiedzieć, że to ważne.

Rozmowa z dzieckiem o znęcaniu się jest ważna. Jak i kiedy ją prowadzić? Warto wykorzystywać różne okoliczności, a i dostosować ją do wieku i możliwości intelektualnych rozmówcy. Inaczej konwersuje się z maluchem, inaczej z nastolatkiem, to oczywiste.

Jeśli masz małe dziecko, by zilustrować swój punkt widzenia, możesz korzystać z książek czy bajek. To da maluchowi wgląd w to, jak inni traktują ludzi i co zrobić, jeśli ktoś sprawia im cierpienie. Warto dbać o wrażliwość, empatię i emocje – ich rozpoznawanie i nazywanie. To ważny fundament.

W rozmowie ze starszym dzieckiem możesz wykorzystać wspomnienia czy wiadomości, które miały miejsce w prawdziwym życiu, ale i fabułę filmu. Nie ma potrzeby, by rozmowa na temat zastraszania była zbyt formalna lub skomplikowana. Niepotrzebne są definicje i suche wykłady.

Ważne, by pytać dziecko, co na temat zastraszania myśli: jak ocenia postawy czy motywacje bohaterów opowieści, jak postrzega konsekwencje itd.

Co jeszcze warto robić? Wyjaśniaj dziecku w prosty sposób, na przykładach, czym jest znęcanie się, zastraszanie, hejt. Co ważne - wyczulaj go na te kwestie. Łatwo stać się ofiarą znęcania, ale i agresorem, zwłaszcza że przemoc to nie tylko bicie czy obrażanie. Agresja przyjmuje także bardzo subtelne formy. Dobrze wiedzieć, że nie tylko czyny, ale i słowa mogą ranić.

Pytaj swoje dziecko: co by zrobiło, gdyby było zastraszane lub co mogłoby zrobić, gdyby było świadkiem przemocy? Jak zareagowałoby, gdyby ktoś je nękał? To może być pouczająca rozmowa, ponieważ informuje o wielu sprawach nie tylko ciebie, ale i dziecko. Młody człowiek będzie wiedział, jakie kroki należałoby podjąć w trudnych sytuacjach.

Obserwuj swoje dziecko, rozmawiaj z nim często, omawiajcie bieżące tematy. Zadawaj pytania i słuchaj odpowiedzi. To pomoże pielęgnować relacje, budować postawę i światopogląd młodego człowieka, wyczulać go na ważne kwestie psychologiczne i społeczne, ale i pozwala dostrzec niepokojące w danym momencie sytuacje. Czasem dzieci ukrywają problemy. Trudno im rozmawiać o znęcaniu się, ponieważ mogą czuć się upokorzone, zawstydzone lub bać się odwetu.

Zdarza się, że u dzieci uwikłanych w przemoc domową występują poważne zaburzenia o podłożu psychicznym: stany depresyjne, dysocjacje, trudności, próby samobójcze, poważne myśli samobójczych i inne, do opanowania których potrzebna jest diagnoza psychiatry lub innego specjalisty (by wykluczyć ciężkie zaburzenia psychiczne).

Po czym poznać, że nad dzieckiem ktoś się znęca?

Dziecko, nad którym ktoś się znęca, wysyła wiele sygnałów. Zmienia się jego dotychczasowe zachowanie i emocje. Na przykład wesołe dziecko zaczyna reagować zachowaniami lękowymi lub przeciwnie: dotychczas łagodne dziecko zachowuje się agresywnie, bywa pobudzone, krzyczy lub bije.

Co powinno niepokoić?

Jakie zachowania powinny zapalić czerwoną lampkę?Jak poznać, że dziecko jest prześladowane w szkole?

Jeśli dziecko jest zastraszane w szkole, nie chce do niej chodzić, unika rówieśników. Dzieci w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym w skrajnych przypadkach płaczą, zapierają się fizycznie przed wyjściem z domu albo symulują choroby, bóle brzucha i głowy.

Innym sygnałem przemocy są brudne ubrania wskazujące na popychanie, przewracanie na ziemię, a także otarcia czy siniaki i inne rany, których pochodzenia dziecko nie chce wyjaśniać.

Specjaliści wyczulają, że sygnałem przemocy doświadczanej przez dziecko może być każda sytuacja, w której obserwuje się zmianę zachowania i typowych reakcji. Obserwuj swoje dziecko, znasz je lepiej niż ktokolwiek inny.

Co robić, gdy podejrzewasz, że dziecko jest zastraszane?

Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko jest zastraszane, spróbuj do niego dotrzeć i porozmawiać, być może skłoni je to do otwarcia się i powiedzenia, co się dzieje. Zaufaj swojemu instynktowi i znajdź najlepsze podejście.

Pamiętaj jednak, że dziecko może nie być gotowe na rozmowę, nie chce rozmawiać. Uszanuj to i nie zniechęcaj się, walcz – rób małe kroki. Dawaj też sygnały, że jesteś i możesz pomóc bez względu na wszystko. Zapewnij przy tym dziecko, że nie wkroczysz niespodziewanie do akcji, czyli nie podejmiesz żadnych działań bez wcześniejszego omówienia tego z nimi. To może skłonić je do zwierzenia się.

Jak pomóc dziecku doświadczającemu przemocy? Przede wszystkim należy zareagować natychmiast. Podstawą jest udzielenie wsparcia psychicznego w domu i zapewnienie, że na bliskich zawsze może liczyć. Trzeba podkreślić, że dziecko ma prawo, ale i obowiązek informować dorosłych o tym, że ktoś wyrządza mu krzywdę.

Dobrze także skorzystać z fachowej konsultacji psychologicznej, podczas której psycholog lub psychoterapeuta wyjaśnią dziecku mechanizmy przemocy i podpowiedzą rozwiązania, jak asertywnie bronić się przed napaścią.

Bywa, że konieczna jest rozmowa z rodzicami dziecka, które znęca się nad innymi.

- Ponad połowa sytuacji zastraszania (57%) kończy się, gdy rówieśnik interweniuje w imieniu zastraszanego ucznia. [10]

Bardzo ważna jest także rozmowa z wychowawcą klasy, pedagogiem lub dyrektorem szkoły. Trzeba zasygnalizować problem, to jest zgłosić incydenty przemocowe. Pracownicy szkoły powinni zareagować, jednak czasem to za mało.

Gdy podjęte dotychczas działania są mało skuteczne, pozostaje zgłoszenie sprawy do wybranej instytucji: Policji, MOPS-u, Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, do prokuratury lub sądu rodzinnego. Najważniejsze, by nie zamiatać sprawy pod dywan i reagować.

Znęcanie się nad dzieckiem trzeba piętnować - niezależnie czy krzywdzone jest „własne” dziecko w szkole, czy inny młody człowiek w domu. Bicie, maltretowanie czy znęcanie się nad dzieckiem to nie tylko zło w wymiarze moralny, ale i przestępstwo, dlatego każdy świadek ma obowiązek złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

Artykuł 207 kodeksu karnego. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Co robić, gdy podejrzewasz, że dziecko znęca się nad innymi?

Informacja, że dziecko zastrasza innych bądź krzywdzi, dla każdego rodzica jest trudna do przyjęcia. To zrozumiałe. Nikt nie chce słyszeć, że jego syn czy córka znęca się nad słabszymi. Co zrobić? Przede wszystkim starać się zachować spokój i opanować gniew. Na spokojnie zdobędziesz zdecydowanie więcej informacji i bardziej klarowny obraz sytuacji. To umożliwi podjęcie działań, co jest konieczne.

Ważna jest jasna komunikacja i bezpośredniość przekazu. Trzeba wyrazić sprzeciw i brak akceptacji dla przemocy, ale i dać zrozumienia, że rodzic jest otwarty na wysłuchanie prawdopodobnie innej wersji historii. Poproś dziecko o przedstawienie swojej wersji wydarzeń na zasadzie: Dzwonił twój wychowawca. Dowiedziałam się, że znęcasz się nad kolegą. Musimy o tym porozmawiać. Proszę powiedz mi, co się stało.

Nie wyciągaj pochopnych wniosków, nie wymierzaj od razu kary, ale i nie przyjmuj postawy obronnej, nawet jeśli dziecko uważa, że zostało fałszywie oskarżone lub jedynie „odpłaciło pięknym za nadobne”. Warto doprowadzić do konfrontacji, by ustalić bieg wydarzeń, a także przyczyny takich zachowań.

Kluczowe są rozmowy. Dzięki nim, zrozumieniu punktu widzenia dziecka na temat tego, co się dzieje, ale i nakierowywaniu go na prawidłowe zachowania, można pomóc doraźnie, ale i ograniczyć nękanie oraz je wyeliminować w przyszłości. Kluczowe jest skupienie się na problemach, które leżą u podłoża przemocowego zachowania.

Podczas rozmów prowadzonych z dzieckiem warto zachęcać je do postawiania się w pozycji osoby, nad którą się znęca. Odwoływanie się do współodczuwania i wyobraźni to nie wszystko. Jeśli dziecko jest winne, konieczne są konsekwencje i kary. Co jeszcze jest ważne? Warto pamiętać, że by kara za nękanie innych była efektywna, musi być sensowna i zastosowana na ograniczony czas.

– Jeśli odbierzesz przywileje na zbyt długi czas, może stracić to swoje znaczenie – mówi dr Carothers. – Dziecko myśli wtedy „i tak ich nie odzyskam, mogę równie dobrze w ogóle się nie starać. – Musisz zorganizować to w ten sposób, aby kara była adekwatna do danego zachowania.

Zachęć dziecko, by spróbowało naprawić szkody. Podstawa to przeproszenie „ofiary” za swoje zachowanie (dziecko może zdecydować, czy chce przeprosić osobiście, listownie czy poprzez SMS). Może dobrym pomysłem jest kupienie kwiatów dla koleżanki, która spotykały przykrości czy biletu do kina dla kolegi? W przypadku młodszych dzieci dobrym pomysłem wydaje się podarowanie własnoręcznie wykonanego obrazka.

Gdy opadnie kurz, wciąż trzymaj rękę na pulsie. Obserwuj dziecko, rozmawiaj z nim, pytaj i słuchaj odpowiedzi (to dla wielu rodziców, wbrew pozorom, nie jest takie oczywiste). Regularnie rozmawiaj z nauczycielami i chwal twoje za postępy, które czyni w kierunku wdrażania właściwych, przyjacielskich zachowań.

Jeśli pracujesz nad rozwijaniem właściwych zachowań u dziecka, ale mimo to nie widzisz zmian na lepsze, być może potrzebna jest pomoc terapeuty. Poszukaj jej.