Jak możemy pomóc niesłyszącemu dziecku

Głuchota to całkowity brak reakcji na docierające do ucha dźwięki. Mimo iż w praktyce mamy najczęściej do czynienia z głębokim niedosłuchem, to jednak zachowane resztki słuchu uniemożliwiają choć minimalne porozumiewanie się z otoczeniem.

Przyczyną  niedosłuchu są różnego rodzaju uszkodzenia wrodzone lub nabyte ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego. Zmiany w uchu zewnętrznym i środkowym można z dużym powodzeniem leczyć, natomiast zmiany w uchu wewnętrznym są nieodwracalne. Wielu rodziców, którzy dowiadują się, że ich dziecko nie słyszy przechodzi początkowo przez okres wstrząsu, buntu, a nawet gniewu, w końcu popadając w rozpacz, poczucie winy i beznadziejności.

Pamiętajmy, że zadaniem rodziców jest dopomóc dziecku, by wzrastało i rozwijało się tak, jak jego rówieśnicy. Im wcześniej wykryta wada słuchu tym lepiej dla dziecka. W ciągu pierwszych miesięcy należy zrobić jak najwięcej, aby maluszek nabrał świadomości dźwięków w otaczającym świecie oraz dźwięków mowy.

Głuchotę dzielimy na: dziedziczną (dominującą i recesywną), wrodzoną i nabytą. Głuchota dziedziczna występuje również u innych członków tej samej rodziny i często łączy się z innymi zaburzeniami. Głuchota dziedziczna dominująca nie zawsze ujawnia się od urodzenia, nieraz dopiero po kilkunastu latach, przez co może być mylnie oceniana jako głuchota na tle innych czynników.

Głuchota dziedziczna recesywna może pojawić się nie w każdym pokoleniu. Przyczyny głuchoty wrodzonej mogą być różne: choroby matki w czasie ciąży, zwłaszcza choroby wirusowe, czynniki toksyczne uszkadzające płód i działające uszkadzająco na narząd słuchu, zaburzenia hormonalne, konflikt serologiczny na tle niezgodności czynnika Rh matki i dziecka. Głuchota nabyta spowodowana jest czynnikami działającymi w okresie porodu – na skutek urazu powodującego krwotok i niedotlenienie, a także urazu związanego z koniecznymi zabiegami - oraz w czasie dalszego rozwoju jednostki. 

Rozpoznanie głuchoty nabytej we wczesnym okresie życia dziecka może być trudne. Jeśli czynniki chorobowe działają nie ostro, to w ciągu dłuższego czasu wpływają uszkadzająco na organ słuchu, np. w przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego.

Ponieważ dziecko gaworzy rodzice są spokojni i przekonani, że maluszek rozwija się normalnie. Pamiętajmy jednak, że gaworzenie pojawia się u wszystkich dzieci, również głuchych od urodzenia i zanika dopiero około 16 miesiąca życia. Jedną z najczęstszych przyczyn głuchoty nabytej w pierwszych latach życia jest zapalenie opon mózgowych. W dalszych latach wzmaga się wpływ chorób zakaźnych (płonica, odra, gruźlica i inne) i wpływ urazów (silne urazy akustyczne, urazy przypadkowe). Dość rzadko głuchotę powodują czynniki psychogenne, np. silny wstrząs psychiczny.

Zdarza się, że dziecko źle słyszące lub niesłyszące przejawia stany wzmożonej pobudliwości nerwowej. Wpływa na to brak równowagi uczuciowej u rodziców, traktowanie raz z nadmierną czułością, wręcz litością, innym razem z wrogą niechęcią. Dziecko czuje się niepewnie, brak mu poczucia bezpieczeństwa. Drugą zasadniczą przyczyną nerwowości u  niesłyszącego malucha są trudności w porozumiewaniu się z otoczeniem. U starszych dzieci obserwujemy często obniżone poczucie własnej wartości, odczuwają bowiem, że ich sytuacja jest inna niż dzieci słyszących. Na tym tle kształtuje się postawa nieufności wobec otoczenia i skłonność do nawiązywania przyjaźni jedynie wśród rówieśników z upośledzeniem słuchu, z którym dziecko ma łatwiejszy kontakt i prostsze możliwości porozumiewania.

Jakie jeszcze skutki negatywne ma defekt słuchu dla rozwoju i edukacji dziecka?

- Ogranicza lub uniemożliwia dziecku słyszenie mowy, a nawet recepcję wszelkich bodźców akustycznych. Odbiór informacji przekazywanych drogą głosową jest ograniczony lub niemożliwy, więc czyni słabszym kontakt ze środowiskiem społecznym.

- Głos dziecka jest mniej dźwięczny, często bezbarwny, pozbawiony rytmu, a modulacja nieprawidłowa.

 - Dziecko głuche, które w szkole w wyniku treningu mowy i długotrwałych ćwiczeń artykulacyjnych zdołało opanować mowę ustną, łatwo ją traci w późniejszym okresie, jeżeli nie traktuje jej jako podstawowego środka porozumiewania się.

- Mowa głosowa jest dla dziecka głuchego trudna, łatwo i chętnie posługuje się innymi formami porozumiewania: mimiką, gestami, migami, mową palcową.

- Dziecko, które posługuje się przede wszystkim mową migową, ma trudności z uogólnianiem i myśleniem abstrakcyjnym. Dlatego też w nauczaniu dzieci głuchych wyraźnie preferowana jest mowa ustna, głosowa.

- Między rozwojem sprawności w odczytywaniu mowy z ust i rozwojem mowy ustnej a postępami w nauce istnieje wyraźna korelacja. Rozwój mowy ustnej ma zasadniczy wpływ na rozwój intelektualny dziecka.

- Narząd równowagi znajduje się w bliskim sąsiedztwie narządu słuchu: organ słuchu w ślimaku, a organ równowagi w przedsionku i kanałach półkolistych. Z uszkodzeniem ucha wewnętrznego wiąże się nie tylko zaburzenie zmysłu słuchu, ale często także zmysłu równowagi.

Działania rewalidacyjne w stosunku do dziecka głuchego przede wszystkim mają na celu rozwój i kształtowanie mowy ustnej, co wiąże się najczęściej z wczesnym zastosowaniem aparatów słuchowych, choć nie zawsze. 

Dziecko trzeba zbadać i określić, jaki ma typ niedosłuchu; czy wynika on ze zmian w uchu środkowym, czy wewnętrznym. Jeśli w wewnętrznym (jest to tzw. niedosłuch odbiorczy) aparat słuchowy może być niezbędny. A gdy rozpoznamy już częściową głuchotę, potrzebny może być implant ślimakowy. Z chwilą, gdy aparat zostanie założony, zajmijmy dziecko zaplanowaną poprzednio zabawą. Trzymając je na kolanach, śpiewajmy mu lub mówmy do niego, oglądajmy książkę z obrazkami lub też zaproponujmy dziecku wspólne zajęcia i bawmy się razem. Starajmy się mówić blisko aparatu, głosem o umiarkowanym natężeniu, unikając przy tym nagłych i głośnych dźwięków. Mówmy zawsze w sposób prosty i naturalny. Niech słuchanie będzie dla dziecka przyjemne. Początkowo zakładamy dziecku aparat na krótki czas, przedłużając okres noszenia stopniowo każdego dnia. Aby upewnić się o prawidłowym funkcjonowaniu aparatów, niezbędna jest dalsza obserwacja i ocena postępów dziecka. Ostatecznym celem jest, aby dziecko nosiło aparat przez cały czas czuwania. Usłyszenie pięknej muzyki, głosów mamy i taty, rodzeństwa, śpiewu ptaków przyniesie niewątpliwie wiele radości naszemu maluchowi.

Badania dowiodły, że ośrodek nerwowy, który umożliwia tworzenie języka - zapamiętanie i odtwarzanie elementów językowych - istnieje niezależnie od narządów zmysłowych. To daje fizjologiczną podstawę do uzyskania przez osobę głuchą dobrego poziomu sprawności językowej wyłącznie za pośrednictwem innego zmysłu. Jednostki ze znacznym nawet ubytkiem słuchu mogą osiągnąć dobry poziom szkolny i dobre przygotowanie do pracy zawodowej, a przez to korzystne warunki przystosowanie do przyszłych zadań życiowych w środowisku słyszących.

Anna Czajkowska
logopeda, pedagog, trener rozwoju
www.logopedzi.pl

Wychowanie ucznia - przeczytaj pozostałe nasze artykuły.

Rozwój dziecka w wieku szkolnym - kliknij tutaj.

Masz dziecko w przedszkolu ? - zajrzyj tutaj