Bóle wzrostowe u dzieci - fakty i mity

Bóle wzrostowe to dolegliwości klasyfikowane jako bóle mięśniowo-szkieletowych o podłożu niezapalnym. W jakim wieku mogą wystąpić? Są charakterystyczne dla okresu silnego wzrostu, stąd pojawiają się u dzieci i nastolatków.

Według specjalistów bóle wzrostowe manifestują się pomiędzy 3. a 12. rokiem życia, najczęściej u dzieci w wielu od 4 do 6 lat.

Bóle wzrostowe u nastolatków − jak wyglądają?

Bóle wzrostowe nóg pojawiają się w nocy lub po południu, zwłaszcza po intensywnym wysiłku w ciągu dnia. Równie często dotyczą chłopców, jak i u dziewczynek w okresie intensywnego wzrostu.

Dla dolegliwości tego rodzaju charakterystyczne jest to, że dokuczają nie stale, a kilka razy w miesiącu przez kilkanaście minut do godziny. Dodatkowo ból występuje obustronnie, dotyczy ból mięśni, a nie stawów. Jest zlokalizowany zwykle w obrębie kolan, ud i podudzi. Typową lokalizacją bólu są również łydki i doły podkolanowe oraz piszczele.

- Najczęściej pacjenci skarżą się na bóle poniżej stawu kolanowego, wzdłuż goleni, promieniujące aż do stopy. Odpowiada to przebiegowi mięśnia piszczelowego przedniego (musculus tibialis anterior), który jest jednym z głównych motorów zgięcia grzbietowego stopy [1].

Charakter bólów jest rozlany, a nie punktowy. Epizody bólu mogą trwać ponad 3 miesiące. Występują głównie u dzieci szczególnie aktywnych ruchowo, po zmianie trybu życia ustępują.

- Tak zwane bóle wzrostowe występują zazwyczaj u 2-3-letnich oraz 8-12-letnich dzieci, bez związku z płcią. Pojawiają się wieczorem lub w nocy, trwają od 15 min do 2-3 godzin i zwykle ustępują rano. [1] Ból wzrostowy nie dotyczy stawu, zwykle występuje obustronnie, typową lokalizacją są przednia powierzchnia piszczeli, łydki, uda i doły podkolanowe. [3]

Dolegliwości związane z bólem wzrostowym pojawiają się zwykle bez obrzęku, zaczerwienienia czy sztywności w stawie. Są pozastawowe, nie wpływają na ograniczenie ruchów i nie powodują utykania.

Przyczyny bólów wzrostowych nie są to do końca poznane. Przypuszcza się, że odpowiada za nie znaczny wysiłek fizyczny u dzieci w ciągu dnia, skutkujący zmęczeniem mięśni, inicjujący procesy regeneracyjne tkanki mięśniowej podczas odpoczynku. Można podejrzewać zmniejszoną wytrzymałość kości i bóle te traktować jako przeciążeniowe.

- Jak wykazano w badaniach, po aktywnym ruchowo dniu przekrój mięśnia piszczelowego przedniego powiększa się i jest uciskany przez grubą powięź tkanki łącznej. Rozwija się zespół ciasnoty powięziowej. Jest on jedną z głównych przyczyn tzw. bólów wzrostowych. [1]

Bóle wzrostowe są tez tłumaczone skokowym charakterem wzrostu kości (nie rosną nieustannie) oraz wzmożonym wzrostem tkanki kostnej na końcach kości w czasie, kiedy dziecko odpoczywa. Gdy tempo przyrostu tkanki kostnej przyspiesza, ścięgna mogą nie nadążać za wzrostem kości. Wówczas stają się za krótkie. Te dysproporcje mogą skutkować większym napięciem w ścięgnach i powodować ból kończyn dolnych.

Na bóle wzrostowe skarży się wiele dzieci z rozpoznanymi nieprawidłowościami anatomicznymi, takimi jak elastyczne płaskostopie i koślawość tylnej części stopy lub nadmierną ruchomością w stawach.

Co więcej, nie można także wykluczyć udziału czynników psychospołecznych lub rodzinnych w powstawaniu bólów wzrostowych. Okazuje się, że młodym pacjentom często towarzyszą bóle głowy o charakterze migrenowym czy napadowe bóle brzucha.

To jednak nie wszystko. Wśród przyczyn dosyć przekonywająca jest teoria obniżonego progu bólowego u pacjentów z bólem wzrostowym.

- Ból mierzony dolorymetrem wskazuje na niższy próg w grupie pacjentów z bólem wzrostowym niż w odpowiadającej grupie bez tych dolegliwości. [3]

Aby rozpoznać bóle wzrostowe, dolegliwości bólowe muszą przede wszystkim spełniać kryteria tego rodzaju dolegliwości. Ponadto:

• ból musi ustępować po zastosowaniu leków przeciwbólowych (takich jak paracetamol czy ibuprofen),

• dolegliwości nie powinny zaburzać chodu czy ruchomość w stawach,

• wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych nie mogą wskazywać na żadne nieprawidłowości czy choroby. Nie wskazują na występowanie stanu zapalnego (jego znaczniki nie są podwyższone) ani zmian w strukturze tkanek.

Do badań, jakie może zlecić lekarz w toku diagnostyki bólów kostnych u dzieci należą: morfologia krwi, CRP, OB i RTG oraz USG. Ich wykonanie jest ważne. Dlaczego? Choć bóle wzrostowe są naturalne, ich objawy mogą zwiastować poważną chorobę, szczególnie w początkowych etapach.

Warto pamiętać, że ból nie zawsze wskazuje dokładne miejsce choroby, a manifestuje się w zupełnie innym miejscu, oddalonym od chorego narządu (np. bóle barku lub brzucha w przebiegu zawału mięśnia sercowego). 

Klasycznym przykładem jest tzw. ból przeniesiony w przypadku młodzieńczego złuszczenia głowy kości udowej, kiedy pacjent odczuwa dolegliwości bólowe w rejonie uda i/lub stawu kolanowego. [1]

Ból wzrostowy różnicuje się z takimi chorobami jak stan zapalny kości, choroby reumatyczne i nowotworowe. Ból wieczorny i nocny może towarzyszyć:

• chorobie nowotworowej (pierwotny nowotwór kości, białaczka). Najczęściej występującym nowotworem u dzieci i młodzieży jest mięsak kościopochodny oraz mięsak Ewinga,
• ostremu i przewlekłemu zapaleniu kości,
• złuszczeniu głowy kości udowej,
• młodzieńczemu złuszczeniu głowy kości udowej
• chorobie Perthesa,
• młodzieńczemu idiopatycznemu zapaleniu stawów - MIZS
• przemijającemu odczynowemu zapaleniu maziówki,
• osteoid osteoma.

Bóle wzrostowe czy białaczka

Bóle nowotworowe, w przeciwieństwie do bólów wzrostowych, pojawiają się bez związku z aktywnością fizyczną, dotyczą jednego miejscach (nie zmieniają lokalizacji), nasilają się z upływem czasu (nie mają charakteru przerywanego, nie wyciszają się, by wrócić po jakimś czasie), nie ustępują po lekach przeciwbólowych. Towarzyszą im zaburzenia ruchomości oraz inne objawy związane z obecnością guza czy rozwojem choroby nowotworowej.

Aby złagodzić bóle wzrostowe u dzieci i uśmierzyć ból nóg, podaje się leki przeciwbólowe doustne lub miejscowe na bazie paracetamolu czy ibuprofenu, dostępne w postaci zawiesin, kropli, tabletek musujących oraz tradycyjnych tabletek do połykania. Pomocne są także masaże, ciepłe okłady i kąpiele oraz aktywność fizyczna obejmująca rozciąganie kończyn dolnych (warto udać się do fizjoterapeuty).

Warto zadbać, by w diecie dziecka obecne były produkty będące źródłem wapnia, cynku i witaminy D3, które wspierają wzrost budowie tkanki kostnej. Jeśli nabiał, ryby czy orzechy to za mało lub dziecko nie jest ich entuzjastą, po konsultacji z lekarzem można zdecydować się na podawanie suplementów.

Bóle wzrostowe u dzieci – kiedy do lekarza?

Kiedy zgłosić się do lekarza? Gdy bóle kończyn są bardzo dotkliwe, nie reagują na leczenie objawowe, trwają dłużej niż 7 dni bądź towarzyszą im niepokojące objawy wskazujące na inne podłoże bólu niż zmęczenie mięśni czy wzrost kości, takie jak:

• problemy z chodzeniem,
• zmiany w wyglądzie stawów (zaczerwienienie, obrzęk),
• gorączka,
• dolegliwości nasilające się pod wpływem dotyku,
• wysypka,
• ucieplenie okolicy, w której zlokalizowany jest ból,
• utrata masy ciała,
• spadek apetytu,
• osłabienie dziecka.

Alarmujące może być jednostronne występowanie bólu i brak odczuwania ulgi po podaniu leków przeciwbólowych.