Jak niepokój prowadzi do zachowań destrukcyjnych?

Zachowanie destrukcyjne to każde dobrowolne, świadome i intencjonalne zachowanie, które wyrządza krzywdę drugiej osobie, jej rzeczom lub samemu sobie. Krzywda może być natychmiastowa (np. w przypadku pocięcia się lub samobójstwa) lub też odroczona w czasie i związana z długofalowym zachowaniem destrukcyjnym (np. poniżanie i wyzywanie kolegi, uzależnienie od alkoholu, środków psychoaktywnych czy też Internetu).

Wśród zachowań destrukcyjnych najpopularniejsze są:

• Przemoc i agresja w szkole,
• Nadużywanie alkoholu,
• Odurzanie się środkami psychoaktywnymi,
• Autoagresja,
• Uzależnienie od Internetu.

Wśród zachowań destrukcyjnych szczególnie istotna jest autodestrukcja, która stwarza zagrożenie dla własnego zdrowia lub życia, a efektem są różnego rodzaju rany. Wyrządzenie sobie natychmiastowej szkody cielesnej, ale bez zamiaru samobójczego, ma na celu zamianę bólu psychicznego na ból fizyczny, daje poczucie ulgi, kontroli nad własnym ciałem, może być rodzajem karania siebie, rozładowywaniem gniewu, złości i napięcia emocjonalnego.

Zachowania destrukcyjne zawsze związane są z silnymi przeżyciami wewnętrznymi, trudnymi myślami i emocjami, które na ogół są bardzo bolesne. Coraz więcej dzieci i młodzieży nie radzi sobie z presją otoczenia i własnymi problemami, co prowadzi do zachowań destrukcyjnych. Część z nich w ten sposób próbuje zwrócić na siebie uwagę i woła o pomoc.

Zachowania destrukcyjne a okres dojrzewania

Zachowania destrukcyjne najczęściej występują wśród nastolatków, chociaż niejednokrotnie zdarzają się też wśród młodszych dzieci. Okres dojrzewania jest często bardzo trudny dla młodego człowieka, bowiem w tym czasie kształtuje się jego tożsamość oraz wewnętrzny obraz samego siebie. Nastolatek dla którego bardzo ważna jest opinia rówieśników, próbuje dowiedzieć się kim jest oraz odnaleźć swoje miejsce w świecie społecznym.

W tym okresie zazwyczaj wzrasta bunt i zachowania agresywne młodzieży, które związane są  z próbą samodzielnego rozwiązywania własnych problemów, określania siebie, manifestowania własnej odrębności i niezależności, np. poprzez określony sposób ubierania się, wygląd, przynależenie do określonych grup społecznych itp. Jak niepokój prowadzi do zachowań destrukcyjnych?

Przyczyny zachowań destrukcyjnych

Przyczyn zachowań destrukcyjnych jest wiele. To między innymi:

• nadmiernie wygórowane wymagania w środowisku rodzinnym i w szkole,
• konieczność ciągłego działania pod presją czasu,
• niepokój związany z niewywiązywaniem się z obowiązków,
• poczucie odrzucenia w grupie rówieśniczej,
• doświadczanie braku tolerancji z ich strony,
• poczucie bycia innym, odmiennym, dziwnym,
• chęć zaimponowania rówieśnikom, bycia akceptowanym, wejścia do ich grupy,
• presja rówieśnicza,
• potrzeba odreagowania piętrzących się napięć i frustracji.

Jeśli do tego dojdzie brak wystarczającego wsparcia ze strony rodziny,  osłabienie więzi rodzinnych i brak oparcia w najbliższych, co wiąże się z szukaniem aprobaty i wsparcia wśród rówieśników, zwiększa się ryzyko zachowań destrukcyjnych. Niejednokrotnie dzieci i młodzież próbuje rozładować nagromadzony niepokój i napięcie sięgając po alkohol, zachowując się agresywnie w stosunku do rówieśników lub też okaleczając się.

Dzieci i młodzież nie umiejąc poradzić sobie z własnymi emocjami, z trudnymi przeżyciami i problemami, niepokojem i frustracjami próbują odreagować angażując się w różnorodne zachowania destrukcyjne. Trudności w regulacji emocji często prowadzą do złości i wrogości, która przyczynia się do agresji słownej i fizycznej zarówno w szkole, jak i w domu, na przykład w stosunku do rodzeństwa. W ten sposób dzieci i młodzież stają się sprawcą i ofiarą jednocześnie, gdy prześladują rówieśników w obawie przez odrzuceniem i prześladowaniem ich. Mogą odreagowywać swoją złość dokuczając i poniżając innych lub też wycofać się z relacji rówieśniczych i paść ofiarą szyderstw ze strony szkolnych kolegów.

Niepokój a przemoc w szkole

Dziecko lub nastolatek, który nie radzi sobie z natłokiem obowiązków, czuje niepokój i lęk. Jeśli nie otrzyma wsparcia emocjonalnego ze strony bliskich mu osób, jego niepokój i złość będzie narastać. W obliczu doświadczania nieprzyjemnych emocji i braku umiejętności poradzenia sobie z nimi może zamknąć się w sobie i wycofać z relacji społecznych lub być ekscentryczne i szukać w ten sposób akceptacji w grupie rówieśniczej.

Jeśli do tego ma obniżoną samoocenę i chce zaimponować rówieśnikom, aby być włączonym do ich grupy, może dokuczać i poniżać słabszych, przejawiać agresję słowną i fizyczną, popychając, bijąc czy kopiąc innych. W ten sposób odreagowuje też swoją frustrację, złość i wrogość na cały świat. Może też  czuć się gorsze i inne i unikać kontaktów społecznych doświadczając przemocy ze strony kolegów i koleżanek.

Niepokój a samouszkodzenia

Samouszkodzenia mogą być sposobem na wyrażanie złości, frustracji, protestu, rozpaczy, poczucia bezradności i bezsilności, próbą odzyskania poczucia kontroli, sprawstwa i władzy w nieprzewidywalnym świecie. Początkowo ranienie swojego ciała może być próbą zastąpienia bólu psychicznego bólem fizycznym.

Niepokojące robi się to, że wraz z kolejnym samouszkodzeniem staje się to bezbolesne. Ból eliminuje endorfina, która jest wydzielana podczas uszkadzania własnego ciała.  Co więcej, w wyniku samookaleczania się następuje zniesienie napięcia, pojawia się ulga. Poprawa samopoczucia i zaspokojenie emocji powoduje, że autoagresja jest powielana i może prowadzić do uzależnienia się od samookaleczeń, a nawet nabrać charakteru przymusu w obliczu narastającego napięcia emocjonalnego. Uszkodzenie ciała powoduje bowiem rozładowanie przykrych emocji. Dzięki temu przechodzi cierpienie i zapomina się na chwilę o bólu.

Niepokój a alkohol i środki psychoaktywne

Wiele dzieci i nastolatków sięgających po alkohol lub środki odurzające pragnie w ten sposób uciec od piętrzących się wymagań szkolnych i domowych, od odpowiedzialności i ciągłego poczucia niewywiązywania się z obowiązków. Istotnym czynnikiem jest także chęć zaimponowania innym, poczucia przynależności do grupy rówieśniczej, dołączenia do niej, chęć bycia lubianym i akceptowanym przez kolegów i koleżanki, lęk przez wykluczeniem z grupy, wyśmianiem, odrzuceniem, czy też „odstawaniem” od innych, bardziej wpływowych rówieśników.

Niepokój związany z poczuciem bycia gorszym i nielubianym, niskie poczucie własnej wartości oraz osłabienie więzi rodzinnych to czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo sięgnięcia po środki psychoaktywne. Wpływ grupy rówieśniczej jest tym bardziej silniejszy, im słabsze są więzi dziecka z najbliższymi członkami rodziny, dlatego bardzo ważne jest tutaj wsparcie i relacje rodzinne.

Niepokój a uzależnienie od Internetu

Narastający niepokój i problemy emocjonalne oraz związane z tym wycofanie z kontaktów rówieśniczych w świecie rzeczywistym mogą popchnąć dziecko i nastolatka do świata wirtualnego. Osobom nieśmiałym, niewierzącym w siebie i mającym obniżone poczucie własnej wartości o wiele łatwiej jest nawiązywać kontakty rówieśnicze w sieci. Nie mogąc znaleźć aprobaty ze strony szkolnych kolegów i koleżanek szukają poparcia i akceptacji przez Internet.

Jest to o tyle niebezpieczne, że tak naprawdę nie wiemy, kto siedzi po drugiej stronie monitora. Przenoszenie kontaktów społecznych do świata wirtualnego i zaspokajanie potrzeby afiliacji w sieci może być dobrą pożywką dla różnego rodzaju przestępców, począwszy od złodziei, którzy wykorzystując dziecięcą naiwność dowiadują się wielu danych o rodzinie i jej zamożności, poprzez oszustów a kończąc na pedofilach.

Co więcej, w sieci możemy znaleźć wiele nieodpowiednich, rasistowskich i faszystowskich treści, stron prezentujących przemoc, agitujących narkotyki i odurzanie się, pokazujących pornografię czy nawołujących do przemocy i łamania prawa. Dzieci, które nie mają jeszcze ukształtowanego systemu wartości, są bardzo podatne na psychomanipulację i wpływy z zewnątrz. Zaczynają wierzyć we wszystko to, co znajdą w sieci.

Mogą również paść ofiarą cyberprzemocy i nękania w Internecie. Popularne staje się bowiem wykorzystywanie technologii do krzywdzenia innych, ośmieszania i poniżania ich, na przykład poprzez zamieszczanie i rozsyłanie zdjęć znajomych z intencją szkodzenia im. Internet to również miejsce różnych oszustw i wyłudzeń podczas pobierania plików czy ściągania muzyki. Wielogodzinne obcowanie w świecie wirtualnym może prowadzić także do różnych zaburzeń w sferze emocjonalnej, społecznej i rodzinnej.

Jak pomóc dzieciom przejawiającym zachowania destrukcyjne?

1. Wysłuchaj młodego człowieka i potraktuj jego problemy poważnie. Nie można ich bagatelizować i umniejszać, ponieważ z naszej perspektywy wydają się być błahe, trywialne i nieistotne.

2. Bądź empatyczna wobec swojego dziecka. Tylko wtedy, jeśli zareagujemy z akceptacją, zrozumieniem i szacunkiem, będziemy mogli mu pomóc. Okażmy więc współczucie i zrozumienie wobec problemów dziecka.

3. Zachęcaj dziecko do otwartej rozmowy o jego problemach i emocjach. Powiedz mu, że zawsze może liczyć na Twoją pomoc i zrozumienie.

4. Nie oceniaj dziecka. Być może tylko w taki sposób potrafił jakoś poradzić sobie w tej trudnej sytuacji. Nie mów, że jest ćpunem czy sznyciarzem. Staraj się zrozumieć przyczyny takiego, a nie innego zachowania.

5. Wysyłaj sygnały dziecku, że jest ono wartościowe i zasługuje na szacunek oraz troskę ze strony innych.

6. Ucz dziecko konstruktywnych sposobów wyrażania własnych emocji i odreagowywania napięcia. Wypracowanie zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem i napięciem może zmniejszyć lub wyeliminować zachowania agresywne wobec rówieśników lub samookaleczanie się.

7. Bądź oparciem dla dziecka. Zapewnij mu wsparcie emocjonalne. Odbarczaj go z poczucia winy.

8. Skontaktuj się z psychologiem, który zapewni dziecku profesjonalne wsparcie i pomoc.