Dysgrafia u dziecka. Objawy i ćwiczenia.

O ile agrafia to całkowita niezdolność pisania, o tyle dysgrafia u dziecka to zaburzenia tej umiejętności. Z niewiadomych przyczyn stwierdza się ją znacznie częściej u chłopców (75%). Nie wiadomo też właściwie, co jest przyczyną dysgrafii i nawet najnowocześniejsze badania funkcjonowania mózgu wciąż nie dają jednoznacznych odpowiedzi.

Duże znaczenie zdaje się mieć dziedziczność, stwierdzono bowiem, że ponad połowa dzieci z takim zaburzeniami ma rodziców lub rodzeństwo dotknięte podobnymi problemami.

Zespół "niezdarnego dziecka" czyli dysgrafia - co to takiego?

Zanim zaczęto stosować nazwę dysgrafia, niektórzy badacze rozpoznawali pewną grupę objawów nazwanych "zespołem niezdarnego dziecka". Okazało się bowiem, że po wyłączeniu dzieci z deformacjami fizycznymi, zaburzeniami neurologicznymi czy innymi ewidentnymi zaburzeniami rozwoju, wciąż jest grupa, która ma specyficzne problemy z koordynacją ruchową: ich ruchy są chaotyczne, niezorganizowane, niezborne, nieporadne.

Dzieci te mają większą skłonność do wypadków, wydają się niewłaściwie reagować na otrzymywane bodźce (szczególnie zawodzi je koordynacja wzrokowo-ruchowa), wydają się być też opóźnione pod względem zdolności do zabawy. Większość z nich dłużej dochodzi do pełnej sprawności, jednak ich wolniejszy rozwój jest problemem w społeczeństwie, w którym obowiązują pewne normy, a dzieciom stawia się wymagania. Niemożność sprostania im jest początkiem magicznego kręgu niepowodzeń i porażek.

Napotykając ciągle na trudności, w końcu dziecko zaczyna się zniechęcać. Często przyjmuje postawę pełną obojętności lub zaczyna unikać tych czynności, które sprawiają mu szczególny kłopot. Pomoc w tym kluczowym momencie jest niezbędna, aby dziecko mogło przezwyciężyć trudności. Musi ono bowiem pracować znacznie ciężej nad tym, co innym przychodzi bez trudu.

Odpowiednio motywowane, nagradzane i chwalone, może z czasem wypracować taki poziom pisma, który zadowoli oczekiwania innych. Na szczęście są też inne możliwości komunikowania się, które warto przemyśleć opracowując plan pomocy. A przede wszystkim należy je wspierać.

Kiedy można zacząć podejrzewać dysgrafię?

Kilkulatek z przyjemnością odkrywa, że przy pomocy farb, kredek i flamastrów można na kartce (i nie tylko) zostawić fajne ślady. Z czasem uczy się, że określony ruch ręką uzbrojoną w narzędzie pisarskie powoduje naniesienie określonego kształtu i umie to powtórzyć.

Dzięki rozwojowi koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz pamięci, potrafi patrząc na dany rysunek stworzyć podobny. Umiejętności te dzieci nabywają w różnym czasie i tempie, ale około 6 roku życia zdecydowana większość jest już gotowa do rozpoczęcia nauki pisania. Co to znaczy?

Pojawia się u nich gotowość do nauki pisania i czytania. Jest to zespół pewnych cech, które dziecko musi posiadać, czyli:

• prawidłowa wymowa,
• określona lateralizacja (przewaga jednej strony ciała nad drugą, szczególnie oka i ręki),
• dobra sprawność ręki dominującej (szybkość posługiwania się nią, precyzja ruchów),
• koordynacja ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka i dłoni,
• prawidłowy poziom percepcji wzrokowej i słuchowej,
• dobra koordynacja wzrokowo - słuchowo – ruchowa,
• zdolność koncentracji uwagi na pewien czas.

Oczywiście istotna jest także zdolność porozumiewania się z innymi, stopień uspołecznienia, umiejętność panowania nad emocjami, a także odpowiednio duży zasób wiedzy o świecie.

Dzieci z dysgrafią wyglądają i zachowują się zupełnie tak samo jak inne, ponieważ ich problemy nie wynikają z niedorozwoju lub upośledzenia, lecz bliżej nieokreślonych zaburzeń. Często dopiero w trakcie diagnozowania dziecka u specjalisty rodzice dostrzegają, że pewne zachowania dziecka już wcześniej były niepokojące.

Jakie sygnały mogą budzić niepokój? Objawy dysgrafii

Na co rodzic powinien zwrócić baczniejszą uwagę? Otóż problemy z pisaniem mogą się ujawnić na trzech etapach:

• u dzieci, które zaczynają przygodę z rysowaniem i pisaniem, czyli na etapie edukacji przedszkolnej,
• u uczniów, którzy nie radzą sobie z prawidłowym pisaniem – etap edukacji wczesnoszkolnej,
• u starszych uczniów, który poziom prac pisemnych znacząco odbiega od możliwości dziecka.

Zanim jeszcze dziecko zacznie chodzić do przedszkola, rodzic niemowlaka może zauważyć takie objawy, jak: opóźnione raczkowanie, chodzenie, mówienie, częste wypadki, kłopoty ze snem, niedający się niczym usprawiedliwić niepokój, unikanie kontaktu fizycznego z innymi.

Co powinno niepokoić u przedszkolaka?

U przedszkolaka natomiast niepokoić mogą:

• Niezgrabność – maluch wpada na przedmioty, ściany, osoby, spada z krzesełka, przypadkowo burzy to, co sam zbudował.
• Nieadekwatna reakcja na bodźce: zbyt silna (przesadny lęk przy oglądaniu spokojnej bajki, bardzo emocjonalne reakcje w przypadku niepowodzenia, impulsywność, nadaktywność) lub zbyt słaba (obojętność).
• Niechlujność - często rozwiązane buty (trudności z zawiązywaniem sznurówek), rozpięte guziki (kłopoty z ich zapięciem), ubrania ubrudzone jedzeniem, piciem, pastą do zębów, bałagan w najbliższym otoczeniu.
• Unikanie pewnych zabaw: układanek, puzzli, skomplikowanych klocków.
• Kłopoty z postrzeganiem: mylenie kształtów, kolorów, odtwarzanie widzianego obrazu, znajdowanie różnic i podobieństw – często dziecko zostaje z tego względu przebadane u okulisty, który nie stwierdza żadnych schorzeń.
• Słaba koordynacja ruchowa, skłonność do upadków i wypadków, problemy z równowagą, słabe napięcie mięśni, kłopoty z takimi czynnościami jak wycinanie, wyklejanie, kolorowanie, kreślenie znaków literopodobnych.
• Problemy ze znajdowaniem odpowiednich słów, a także zapamiętaniem imion, dni tygodnia, nazw miesięcy.
• Nieumiejętność wykonania serii poleceń.
• Problemy z pojęciami dotyczącymi czasu i przestrzeni: kłopoty z oceną odległości, wielkości, ilości czasu potrzebnego na wykonanie danej czynności.

Co powinno niepokoić u dziecka w wieku szkolnym?

U dziecka w wieku szkolnym niepokoić powinny:

• Pisanie : niewyraźne, niechlujne, o zmienionej wielkości liter, nierównych odstępach, wychodzące poza linijki i kratki, odwrócone litery i cyfry, duża liczba błędów ortograficznych.
• Późne i utrudnione opanowanie umiejętności pisania, częste mylenie liter i cyfr, zapominanie ich kształtu.
• Problemy podczas wykonywania prac plastycznych: wycinanie, równe kolorowanie, przerysowywanie.
• Prace pisemne są podarte, wygniecione, pełne skreśleń, błędów, poprawek, krótkie, często niekompletne, słabe pod względem merytorycznym (dziecko tak bardzo koncentruje się na czytelnym pisaniu, że traci kontrolę nad tym co pisze).
• Trudności ze zrozumieniem określeń umieszczających przedmioty w przestrzeni: góra, dół, lewo, prawo, przód, tył itp.
• Zróżnicowane wyniki podczas testów: od bardzo wysokich do bardzo niskich.
• Oceny i wyniki nauczania niższe niż wskazywałyby na to możliwości i zdolności dziecka.
• Kłopoty z zachowaniem: nadaktywność, zachowania chaotyczne i bezcelowe, „bujanie w obłokach”, upór, czasem wrogość względem nauczycieli, pogarszające się kontakty z innymi dziećmi.
• Niezdarność podczas ćwiczeń fizycznych: osiągnięcia odbiegające od rówieśniczych, trudności w skakaniu, łapaniu piłki, utrzymaniu równowagi itp.

Jakie są podtypy dysgrafii?

Dysgrafia może mieć różny stopień nasilenia objawów – od najpoważniejszego, gdzie dotknięta nią osoba nie potrafi narysować prostej linii, do znacznie lżejszego, gdy ma trudności z przepisywaniem tekstów, bądź przelaniem własnych myśli na papier.

Najogólniej dzieli się dysgrafię na określoną (wynikającą ze słabej koordynacji, zaburzeń zdolności językowych) i nieokreśloną (spowodowaną przez opóźnienie umysłowe, zaniedbania w edukacji szkolnej, brak wskazówek wystarczających do opanowania umiejętności pisania). Wyróżnia się również trzy podtypy dysgrafii:

• dysgrafia dyslektyczna, kiedy odręczne pismo dziecka jest niemożliwe od odczytania, robi ono także wiele błędów (w języku polskim są to głównie błędy wynikające z dosłownego zapisu tego, co dziecko słyszy, stąd ubezdźwięcznianie głosek i błędy ortograficzne (np. hlep zamiast chleb), ale potrafi w większym lub mniejszym stopniu przepisywać tekst;
• dysgrafia spowodowana problemami ruchowymi, cechuje się niewyraźnym pismem, ale bez błędów oraz trudnościami w przepisywaniu tekstów;
• dysgrafia wynikająca z zaburzeń w orientacji przestrzennej, gdy dziecko pisze niewyraźnie, robi błędy i ma problemy z przepisywaniem.

Jeżeli zaburzenie nie zostanie właściwie rozpoznane, a dziecko nie otrzyma w możliwie najszybszym czasie pomocy, jego kłopoty będą narastać, ponieważ zaczną się pojawiać problemy natury emocjonalnej (frustracja, złość, niechęć do nauki i szkoły w ogóle, niepewność, lęk, poczucie winy) i społecznej (poczucie bycia odrzuconym, niesprawiedliwie ocenianym, agresja, brak właściwej motywacji).

Co zrobić, jeśli podejrzewasz dysgrafię u dziecka?

Jeżeli po przeczytaniu powyższej listy możesz stwierdzić, że większość tych określeń odnosi się do Twojego dziecka, i że często doświadcza ono opisanych tutaj trudności, to jest to zdecydowanie najwyższa pora na to, aby zacząć działać. Zacznij od wynotowania wszystkich niepokojących Cię zachowań. Może to być lista, możesz też opisać dokładnie sytuacje, w których obserwujesz trudności dziecka.

Poddaj dziecko dokładnemu badaniu lekarskiemu: wykluczcie wadę wzroku, zaburzenia poziomu cukru, alergię. Poszukaj wsparcia w szkole, porozmawiaj z nauczycielem, jak on postrzega problemy dziecka, jak ocenia jego zachowanie na tle grupy. Wspólnie ze szkołą lub samodzielnie poszukaj pomocy u specjalistów: pedagoga i psychologa. Przeprowadzą oni badania (w tym test na inteligencję), które umożliwią zrozumienie, na czym polega problem dziecka, udzielą Ci wskazówek, zaproponują terapię pedagogiczną, zalecą określone metody pracy nauczycielom.

Możliwie najwcześniejsze zdiagnozowanie dysgrafii umożliwi podjęcie takich działań, dzięki którym dziecko pokona swoje trudności i zacznie lepiej funkcjonować w szkole.

Dysgrafia ćwiczenia, przykłady

• Kreślenie w powietrzu dużych kół i tzw. leniwych ósemek.
• Rysowanie na dużych arkuszach – kredą, węglem, pastelami.
• Obwodzenie po śladzie linii pojedynczych szlaków
• Zamalowywanie określonej przestrzeni – kolorowanki
• Kreskowanie, czyli wypełnianie konturów małymi kreseczkami stawianymi pod różnymi kątami
• Zabawa masami plastycznymi
• Naklejanki i wydzieranki
• Nawlekanie koralików
• Łączenie punktów
• Rysowanie szlaczków