Nauka ortografii

Ich dobra znajomość i umiejętność zastosowania pomaga unikać błędów. Dzieci poznają je w szkole stopniowo. Aby się nie "zgubić" i wiedzieć jakie zasady powinno już znać nasze dziecko, można założyć specjalny zeszycik i zapisywać w nim nowo poznaną regułę, przykłady wyrazów, w których pisowni się ją wykorzystuje i oczywiście wyjątki od jej stosowania. Taki zeszycik może bardzo ułatwić wszelkie powtórki.

Według większości specjalistów, ortografii należy uczyć poprzez pisanie, ponieważ wówczas wykorzystujemy pamięć kinestetyczną (pamięć ruchu), jedną z najskuteczniejszych form zapamiętywania.

Przepisywanie pojedynczych wyrazów lub całych tekstów

To ćwiczenie rodzicom wydaje się bardzo proste, jednak niektórym młodszym dzieciom sprawia trudności. Najważniejsze w tym przypadku jest unikanie błędów, czyli zapamiętywanie prawidłowego wzorca. (Pamiętacie jak w szkole wyraz, w którym zrobiło się błąd trzeba było potem wielokrotnie przepisywać? To wszystko po to, aby mózg przyswoił jeden, właściwy wzorzec).

Najlepiej sprawdzić w zeszycie i podręczniku nad jakim materiałem słownym pracowało nasze dziecko w szkole (może ćwiczyło stosowanie w praktyce jednej z zasad ortograficznych) i dopiero zdecydować, które wyrazy (teksty) powinno przepisywać.

Dziecko może również:

1. Narysować trudne słowo w swoim ulubionym kolorze.
2. Wyróżnić w dowolny sposób litery, które w danym słowie sprawiają mu kłopot, na przykład napisać je tak, by były większe, jaśniejsze lub innego koloru niż pozostałe.
3. Rozbić słowo na trzyliterowe grupy i rysować je po trzy litery.
4. Przedstawić litery na znajomym tle: najpierw narysować znany przedmiot lub scenę z filmu, a na tym litery, które chce zapamiętać.
5. Jeśli słowo jest długie, należy napisać je mniejszymi literami, tak żeby mieć przed oczyma cały wyraz.
6. Rysować litery palcem w powietrzu i wyobrażać sobie te, które akurat pisze.

(Robert Dilts, Todd A. Epstein "Dynamik Learning" Meta Publications, Capitola, California)*

Pisanie z pamięci wyrazów lub całych zdań.

Dziecko ma przed sobą wyraźnie zapisane, wybrane przez nas słowa lub zdania.

Najpierw pracujemy nad całością materiału - dziecko czyta go głośno i wspólnie omawiamy występujące w nim trudności ortograficzne. Trudności występują nie tylko tam, gdzie musimy zdecydować czy napisać "u" czy "ó", "ż" czy "rz", "ch" czy "h", ale także przy zmiękczeniach (słońce czy słonice), głoskach nosowych (zaczęła czy zaczeła) oraz w wyrazach, które piszemy inaczej niż wymawiamy (chleb - na końcu słyszymy "p"). Trudności, które zauważamy możemy podkreślić, zastanawiamy się dlaczego piszemy właśnie tak, czy istnieje jakaś  zasada ortograficzna, którą można tu zastosować.

Następnie koncentrujemy się na fragmencie tekstu (wyrazie, zdaniu lub, jeśli jest długie, jego części). Dziecko czyta głośno fragment i stara się go zapamiętać. Zasłaniamy fragment paskiem papieru i dopiero wtedy dziecko zapisuje go z pamięci. Potem przechodzimy do następnego fragmentu (wyrazu).

Gdy dziecko napisze już całość, razem z nami sprawdza poprawność zapisu. Znalezione błędy wyraźnie poprawiamy i utrwalamy prawidłową pisownię wyrazu (poprzez przepisywanie lub duetkę ortograficzną).

Pisanie ze słuchu (dyktando) z komentowaniem.

To ćwiczenie jest najtrudniejsze, ponieważ dziecko przed zapisaniem tekstu ani przez chwilę nie widzi jego obrazu.
Najpierw wybieramy tekst:

1. z zeszytu lub podręcznika dziecka
2. z dostępnych w księgarniach publikacji zawierających teksty dyktand
3. wymyślamy go sami lub wspólnie z dzieckiem (przy okazji uczy się układać zdania i pisać opowiadania), używając wybranych wyrazów z trudnościami ortograficznymi.

Czytamy dziecku tekst na głos (ale nie pokazujemy). Następnie czytamy zdanie (lub jeśli jest długie, to jego część) i omawiamy pisownię wyrazów, które mogą sprawić trudność. Jeszcze raz czytamy zdanie, a dziecko je zapisuje. ITD. Na koniec oczywiście sprawdzamy tekst, omawiamy błędy i utrwalamy poprawną pisownię wyrazów z błędem.

1. Duetka ortograficzna

   Brystol (najlepiej kolorowy) tniemy na prostokąty wielkości kart do gry. Na każdym prostokącie z jednej strony (awers) wyraźnie zapisujemy wyraz z luką (wa_adło), a na odwrocie (rewers) wyraz w całości z wyróżnioną trudnością ortograficzną (wahadło). Tak przygotowanymi kartami gra dwoje dzieci. Dostają po tyle samo kart i na zmianę każde z nich pokazuje przeciwnikowi wyraz z luką. Samo patrzy na rewers - słowo uzupełnione. Gdy przeciwnik umie prawidłowo uzupełnić lukę, otrzymuje kartkę i  kładzie ją obok siebie. Gdy się pomyli, kartka pozostaje u pytającego, który pokazuje prawidłową odpowiedź.  Wygrywa dziecko, które uzbierało najwięcej kartek.

   Duetkę dzieci traktują jak zabawę. Szczególnie pomaga przy powtórkach oraz wtedy, gdy dziecko pisze wolno i szybko się męczy a wyrazów do "przećwiczenia" jest dużo.

   Jeśli brak partnera do zabawy, dziecko może samodzielnie przeglądać karty, sprawdzając poprawność swoich odpowiedzi na rewersie. Poprawnie "uzupełnione" karty odkłada na bok, a pozostałe przegląda aż do chwili, gdy wszystkie znajdą się na kupce "bezbłędnych".

   Podobny pomysł zastosowano w grze firmy Granna "Quiz ortograficzny" (zobacz: http://www.granna.com.pl/)

2. Uczenie się na pamięć wierszyków ortograficznych

   Ta metoda może szczególnie pomóc dzieciom mającym bardzo dobrą pamięć słuchową, a słabą wzrokową i kinestetyczną.

Wyrazy z  ch, h, ó, rz, ż wymiennym

Zapamiętaj, proszę, słowa,
Niech ci dobrze wpadną w ucho:
Pióro - pierze, główny - głowa,
Blacha - blaszka, suszyć - sucho.
Kiedy dręczy cię niepewność,
Zawsze sobie przypominaj:
Wierzyć - wiara, drzewo - drewno,
Błahy - błazen, druh - drużyna.
A nuż głoski się odmienią?
Sprawdź, gdy piszesz, to pomaga!
Wożę - wóz, pieniężny - pieniądz,
Stożek - stóg, wahadło - waga.

"Ó" - pisownia wyrazów z u zamkniętym

Nikną wszelkie niepokoje,
Kiedy stwierdzę: dwójka - dwoje.
Nie drży także mi stalówka
Pisząc: -ówna,  -ów  i  -ówka.
Zaokrąglam ó w dwu słowach:
Ósmy, ów, bo osiem, owa.

"U" - pisownia wyrazów z u otwartym

Zapamiętaj, zawsze tu
Pisz otwarte, zwykłe u
W słowach: skuwka i zasuwka,
Gdyż wyjątkiem są te słówka;
W cząstkach: -unka,  -un  i  -unek:
Opiekunka, zdun, pakunek.
Pisz je także: w cząstce -ulec,
Więc: budulec i hamulec;
W ulu, dwu, gdzie u litera
Wyraz kończy lub otwiera.
Wreszcie - niech nikt nie kreskuje
W czasowniku cząstki -uje.

"Rz" - pisownia wyrazów z erzet

Niech pamięta każdy z was,
Kiedy pióro puszcza w tan:
Brzoza, brzydal, brzytwa, brzask,
Chrząstka, chrząszczyk, chrzest i chrzan.

Kto to wie, ten z dwójek drwi,
Zapamięta bowiem w lot:
Drzemka, drzazga, drzewo, drzwi,
Grzegorz, grzanka, grzebień, grzmot.

Wesół będzie tata twój,
Że już zastęp dwójek znikł:
Wejrzyj, ujrzyj, wyjrzyj, spójrz,
Przejazd, przejście, przetak, prztyk.

A profesor powie w głos:
"Piątkę dam, niech ma ją raz!"
Trzęsawisko, trzoda, trzos,
Wrzosowisko, wrzenie, wrzask.

"H"  - pisownia wyrazów z samym H

Kłopotliwe samo h
Dość szczególną skłonność ma;
Lubi "hałaśliwe" słowa:
huk, harmider, hałasować,
Heca, hurmem, hej, hop, hura,
Hola, horda, hejnał, hulać,
Hasać, halo, hop, wataha...
W tych wypadkach się nie wahaj!

Kłopotliwe samo h lubi także słowa związane z ruchem wahadłowym: wahadło, wahać się, huśtawka, huśtać się.