Nadpobudliwe dziecko - co robić i jak mu pomóc?

Dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych.

Będąc uciążliwe, kłopotliwe, wprowadzają dorosłych w stan zdenerwowania, wtedy zawodzi samokontrola, a zaczyna się samoobrona przed aktywnością dziecka. Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. Warto pamiętać, że jego zachowania, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej usłyszeć pochwały.

Rodzice powinni wiedzieć, że u dziecka nadpobudliwego występuje stałe napięcie wynikające ze wzmożenia procesów nerwowo-mięśniowych i psychicznych. Właśnie to napięcie zmusza je do bycia aktywnymi, wyładowania ruchem wewnętrznego niepokoju. Tego niepokoju nie można złamać na siłę karą, bo wówczas osiągniemy efekt odwrotny do zamierzonego - niepokój się zwiększy, dochodzi upór, zaciętość, częste kłamstwa w celu uniknięcia kary.

Co mogą zrobić rodzice, by ułatwić dziecku funkcjonowanie w domu?

• Umożliwić swobodny ruch, wybieganie się, choćby godzinę dziennie. Dziecko nadpobudliwe ma zwiększona potrzebę ruchu, ponieważ ma podwyższony tzw. tonus mięśniowy /napięcie mięśni/, który domaga się wyzwolenia w ruchu.
• Wprowadzić porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały. Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości. Poza tym układ nerwowy i cały organizm dziecka ma czas na regenerację.
• Działać konsekwentnie. Rodzic musi stawiać jasne granice, co dziecku wolno, a czego nie może wykonywać.
• Podzielić obowiązki, które dziecko ma do spełnienia na konieczne i mniej ważne. O tych ważnych przypomnieć mu umieszczając, np. karteczki z różnymi napisami w widocznych miejscach.
• Ograniczyć  bodźce zewnętrzne. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój. Trzeba unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz trzeba ograniczać przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Należy dbać o to, by dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Kiedy je, niech nie gra radio. Kiedy czyta, niech nie je itd.
• Mówić jasno i wyraźnie. Rodzice powinni się starać, by to co mówią, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: ''znów nie posprzątałeś pokoju'', należy powiedzieć raczej: ''pościel łóżko''. Zamiast ''ale z ciebie niezdara'' powiedzieć: "trzymaj filiżankę za ucho''. I nie dawać dziecku zbyt dużo możliwości wyboru.
• Starać się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka. Należy rozkładać zadania jakie dziecko ma do wykonania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzać dziecko za ich wykonanie.
• Zachęcać dziecko do wykonywania rożnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia.
  - Starać się konfrontować dziecko z konsekwencjami jego zachowań. Przypominać i podpowiadać mu, jak ma postępować, aby lepiej zorganizować czas i móc korzystać z rozmaitych wskazówek.

Czego rodzice dziecka nadpobudliwego robić nie powinni?

Dzieci nadpobudliwe swą uciążliwością prowokują rodziców do popełniania błędów wychowawczych. Błędy te to najczęściej stosowanie niewłaściwych kar:

• bicie, jako główny środek wychowawczy nie rozwiązuje problemów, najczęściej jeszcze je pogłębia, zwłaszcza w przypadku dzieci agresywnych. Stosowanie bicia może spowodować nasilenie tendencji do atakowania i agresji.
• Niewłaściwe zakazy. Nigdy nie zakazujmy tego, co jest związane z podstawowymi potrzebami dziecka nadpobudliwego np. wyjście na podwórko, aktywność i ruch -  bowiem uzyskamy odwrotny do zamierzonego efekt - nadpobudliwość się zwiększy.
• Nie wolno wygrażać: "... bo nie będę Cię kochać" dziecko musi być pewne miłości rodziców w każdych okolicznościach, to podstawa poczucia bezpieczeństwa.
• Nie należy karać dziecka dodatkową nauką, wzmacnia się w nim wówczas przekonanie, że uczenie się i  przygotowanie do szkoły jest karą.
• Nie należy wymierzać kary w wielkim zdenerwowaniu.Nie wolno stosować kar, które na pewno nie będą wykonane /brak konsekwencji/.
• Kara nie powinna dziecka osądzić i obniżać poczucia własnej wartości lecz wskazać błąd, możliwość jego naprawy i uzyskania przebaczenia rodziców.
• Nie należy upominać dziecka z powodu jego żywości, trzeba zaniechać uwag typu: "nie skacz", "nie wierć się", umożliwić dziecku uprawianie sportu: judo, pływanie, bieganie.
• Nie można na siłę przełamywać uporu. Układ nerwowy dziecka nadpobudliwego ma mniejszą odporność - wszelkie drastyczne środki wychowawcze wzmagają tylko jego pobudliwość.

Zawsze należy pamiętać, że kary wówczas są skuteczne w wychowaniu dzieci gdy są wymierzane sporadycznie i jeśli nie jest ich więcej niż nagród.

Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu?

Nadpobudliwość nie jest etapem w rozwoju dziecka, z którego się tak po prostu wyrasta, dlatego dziecko wymaga ogromnej pomocy ze strony rodziców i nauczycieli.

Pierwszą i podstawową pomocą po uświadomieniu sobie problemów jakie ma dziecko z ADHD, jest zmiana metody wychowawczej. Rodzice muszą być świadomi tego, że nikt nie zawinił (ani oni, ani dziecko), po prostu dziecko ma takie kłopoty, jakie ma i trzeba zrobić wszystko aby mu pomóc. Praca z dzieckiem wymaga czasu, ogromnej cierpliwości i konsekwencji w działaniu.

Pozytywne wzmocnienie

Bardzo dobre rezultaty przynoszą pozytywne wzmocnienie, czyli chwalenie dziecka za spokojną skoncentrowaną pracę i dobre wyniki. Oprócz czasu na odrabianie domowych zadań trzeba tak zorganizować życie rodzinne, aby dziecko miało możliwość rozładowywania nagromadzonej  energii w sposób akceptowalny i sprawiający mu przyjemność np. przez uczestnictwo w zajęciach judo lub pływanie na basenie. Rodzice muszą pamiętać, że zwracanie uwagi na dziecko tylko w sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność - bo tylko wtedy bliscy poświęcają mu chwilę uwagi.

Rodzice nie są pozostawieni ze swoim problemem sami sobie, mogą szukać pomocy w powstających coraz powszechniej w dużych miastach poradniach dla dzieci z nadpobudliwością psychoruchową lub poszukać wsparcia u orientujących się w problemie lekarzy i nauczycieli.

Metody psychoedukacyjne

Coraz częściej stosuje się metody psychoedukacyjne, polegające na przedstawieniu modelu postępowania z dzieckiem na zajęciach terapeutycznych indywidualnych lub grupowych. Rodzice zostają wyposażenie w wiedzę jak reagować w określonych sytuacjach, uczą się rozwiązywania problemów, budowania w dziecku poczucia własnej wartości itp. Uczestnicząc w zajęciach grupowych mogą wymieniać się doświadczeniami i korzystać z dobrych rozwiązań wypraktykowanych przez innych, a jednocześnie czerpać energię do pracy ze swoją latoroślą.

Leczenie farmakologiczne

Istnieje też leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, które należy stosować ściśle pod kontrolą lekarza. Dzieciom podaje się leki poprawiające zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań, np. Ritalin. Działanie tych środków polega na hamowaniu transporterów dopaminergicznych, co daje dopaminie więcej czasu na związanie się z receptorami na docelowych neuronach. Leki te zapewniają poprawę zachowania u 70 - 90% dzieci, z ADHD w wieku powyżej 5 lat.

Rodzice nie mogą bagatelizować objawów nadpobudliwości psychoruchowej, a terapia dziecka powinna rozpocząć się jak najwcześniej. Powinna być ona ukierunkowana równocześnie na dziecko i jego otoczenie, czyli rodzinę i szkołę, bo tylko taka przynosi najkorzystniejsze rezultaty. Przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom nadpobudliwości poprzez wzmacnianie dobrych nawyków i eliminowanie złych pozwala na prawidłowy rozwój dziecka.

Literatura:

Nartowska H.: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowa, PZWS Warszawa 1980
Nartowska H.: Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wydawnictwo BiFolium, Lublin 1999