Powstanie emocji ujemnych u dziecka nie jest czymś czego można łatwo uniknąć. Jest wiele sposobności do przeżywania przykrych i repulsywnych uczuć i nie jest to oznaką anormalności środowiska społecznego. Występowanie takich uczuć jest naturalnym zjawiskiem w życiu każdego człowieka.

Należy jednakże pamiętać, że nie powinno dopuszczać się do powstania przeżyć emocjonalnych krańcowo silnych, takich które będą działać dezorganizująco na uczucia i aktywność dziecka, ze względu na odporność układu nerwowego oraz co się z tym wiąże emocjonalności dziecka. W związku z tym należałoby kontrolować siłę bodźców wywołujących reakcje emocjonalne, jak również występowanie naturalnych źródeł przykrych uczuć. Ponieważ jednak jest to niewystarczające, należałoby także wzmacniać odporność dziecka na takie sytuacje życiowe.

Źródła uczuć ujemnych

1. Strach
w porównaniu z poprzednimi i następnymi okresami rozwojowymi więcej przedmiotów i zjawisk wywołuje u dziecka obawę i lęk.

• Wzrost poziomu poznawczej orientacji w otoczeniu - dziecko łatwiej zauważa sytuacje i przedmioty zagrażające mu lub budzące strach oraz wśród informacji docierających do dziecka jest wiele niosących treści wywołujące strach np. bajki, opowiadania, sprawozdania z wydarzeń (pożary, wypadki itp.), zdjęcia, itd.

• Zjawisko tzw. indukcji - strach wzbudza sam widok przerażonych osób, krzyk, ucieczka, wołanie pomocy, mimika itd.;

• Rozłąka z osobami najbliższego otoczenia;

• Ciemne pomieszczenie - niemożność zauważenia w porę niebezpieczeństwa, "zaczajenie się" czegoś w ciemnościach, utrudniona orientacja w otoczeniu i ograniczona swoboda ruchów są powodem strachu czyli nie jest to strach przed samą ciemnością (ciemność nie budzi strachu jeżeli jest z dzieckiem ktoś komu ono ufa, ktoś kto jest silny);

• Wcześniejsze przeżycie strachu o charakterze urazowym - zdarzyć się to może u dzieci nadmiernie emocjonalnie pobudliwych. Na przykład przeżywają one w pierwszym zetknięciu się z nowymi warunkami w przedszkolu tzw. szok przedszkolny. Nowa sytuacja źle zrozumiana przez dziecko (np. w związku z odejściem matki, pozostawieniem go tam samego) wywołuje paniczny strach. Podobna sytuacja jest w przypadku dzieci często chorujących, których choroba może wymagać pobytu w szpitalu. Na skutek błędnego postępowania dorosłych opiekunów zachorowania mogą wywołać poczucie zagrożenia.

Niektóre czynniki, których skutkiem oddziaływania jest strach:

• momenty w życiu dziecka, w których czuje się rzeczywiście osłabione, wyczerpane lub kiedy zasugeruje mu się, że jest nieudolne i bezbronne;
• kary wymierzane dziecku przez rodziców, rzadziej przez wychowawców, kiedy dozna jakiegoś fizycznego urazu (dziecko zaczyna bać się nie tyle urazu czy spowodowania szkody ile narażenia się na karę - może nastąpić przynajmniej na jakiś czas utrata pewności siebie, lękowe zahamowanie);
• oddziaływania odbierające wiarę we własne siły, czyli:karanie w towarzystwie, w obecności innych, obcych ludzi, przypominanie, wytykanie, wyszydzanie niepowodzeń;
• metody "zwalczania strachu": systematyczne ignorowanie emocji strachu i sytuacji, w których dziecko go przeżywa, wyśmiewanie go kiedy się czegoś boi, używanie przemocy, aby zmusić je do przebywania lub pozostawania w sytuacji, która wywołuje strach w celu oswojenia go z tą sytuacją, karanie za to, że dziecko się przestraszyło.

2. Gniew
podobnie jak w przypadku strachu zwiększa się sposobność przeżywania gniewu. W związku z tym, iż w tym okresie następuje zwiększenie zakresu i siły więzi emocjonalnych z dorosłymi, rówieśnikami jak również z niektórymi przedmiotami, zwiększa się również liczba sytuacji, w których dziecko może reagować gniewem.

• Żądania wygórowane w stosunku do możliwości dziecka lub ilość ich jest większa od tej, której dziecko mogłoby podołać. Im bardziej zdecydowanie i nieustępliwie takie żądania będą stawiane tym łatwiej spowodują wybuch gniewu;

• Autodyscyplina - może być odczuwana jako stopniowe ograniczanie swobody;

• Przeszkody psychiczne i fizyczne dziecka udaremniające skuteczne działanie - aspiracje dziecka bywają większe niż możliwości realizacji przez dziecko;

• Wymaganie od dzieci działań ponad miarę ich możliwości (nadmierne ambicje rodziców lub innych osób);

• Sprzeczne z przyzwyczajeniami dziecka postępowanie dorosłych i rówieśników.

W wieku przedszkolnym częściej niż w następnych okresach rozwojowych zaobserwować można tzw. przemieszczanie się gniewu (zachowania agresywne motywowane gniewem kierowane są na przedmioty i osoby, które nie są źródłem gniewu);

Sposoby wyrażania gniewu (formy zachowania się):
milczenie, dąsanie się, mrukliwość, niechętne odpowiedzi, odpowiedzi skrótowe, burkliwe, lub zachowanie przesadne, demonstracyjnie hałaśliwe, zaczepny nastrój, zachowanie prowokujące do kłótni, postępowanie przekorne, przeciwstawianie się poleceniom.

W tym okresie rozwoju dziecka emocja gniewu może pełnić funkcję informacyjną - może być sygnałem dla opiekunów na przykład, że dziecko napotyka na jakieś trudności, których samodzielnie nie może przezwyciężyć.

3. Zazdrość
pojawia się w różnorodnych sytuacjach społecznych, ale wyłącznie w stosunku do niektórych osób.

• Obawa, że osoby ważne dla dziecka (te, które kocha i wyróżnia w środowisku rodzinnym jak również w przedszkolu) dziecko utraci na rzecz kogoś innego (inne dziecko lub dorosły) ze szkodą dla niego uronioną, rzekomą lub rzeczywistą;

• Miejsce dziecka w rodzinie lub w przedszkolu;

• Wymaganie od młodszych dzieci w rodzinie lub w przedszkolu, aby swoimi osiągnięciami, sposobami zachowania przewyższały lub przynajmniej dorównywały starszym dzieciom;

Reakcje typowe dla zazdrości:

gwałtowna agresja skierowana przeciwko na przykład dziecku uważanemu za rywala, "odwracanie się" od osoby kochanej, której zachowanie jest przyczyną zazdrości, upodabnianie się do konkurenta, naśladowanie go, współzawodnictwo z rywalem.

W przypadku dzieci nadmiernie emocjonalnie pobudliwych, rozwijających się w niewłaściwych warunkach wychowawczych zazdrość może być przyczyną natręctw myślowych (konieczności myślenia o sobie, swoim położeniu) lub może też prowadzić do marzeń na jawie (u starszych dzieci), których treść albo wiąże się z przykrościami przeżywanymi w codziennych sytuacjach życiowych przez zazdrosne dziecko, albo ma charakter kompensujący doznawane niepowodzenia.