Torbiele narządów rodnych

Torbiel (cysta, łac. cystis) to nowotwór łagodny, wypełniony płynem lub galaretowatą treścią. To jedne z najczęściej występujących nowotworów łagodnych macicy. Nazwa torbiel pochodzi od greckiego słowa kystis, które oznacza jamę lub pęcherz zamknięty ze wszystkich stron.

Wyróżnia się torbiele prawdziwe i rzekome. Torbiel prawdziwa wyścielona jest tkanką nabłonkową, natomiast ściana torbieli rzekomej nie zawiera nabłonka, utworzona jest z tkanki budującej narząd, w którym rozwija się cysta.

Te workowate, zwykle kuliste przestrzenie otoczone ścianą mogą pojawiać się u kobiet w każdym wieku, występować zarówno pojedynczo, jak i mnogo. Cysty mogą przybierać różne rozmiary, od niewielkich kilkumilimetrowych do dużych, o średnicy kilkunastu centymetrów.

- Niemal u każdej kobiety w ciągu życia w jajnikach pojawi się torbiel, która może zostać uwidoczniona w badaniu ultrasonograficznym podczas rutynowej wizyty u ginekologa. Większość z nich nie wymaga leczenia. MP

Torbiele powstają:

• na jajniku (torbiel jajnika) lub jajnikach,

• na ścianie pochwy,

• w przedsionku pochwy (skutek stanu zapalnego),

• na szyjce macicy (z nie gojącej się nadżerki),

• w macicy,

• w okolicach jajowodów.

Małe torbiele jajników i innych narządów rodnych najczęściej nie wywołują żadnych dolegliwości. Te większe, w zależności od okresu cyklu miesiączkowego, mogą wywoływać różne dolegliwości. Najczęściej są to:

• rozlane bóle podbrzusza, ból brzucha, miednicy i pleców występujący stale lub tuż przed i w trakcie miesiączki.
• zaburzenia miesiączkowania, krwawienie między miesiączkami, nieregularne menstruacje, rzadkie lub zbyt obfite miesiączki, nieprawidłowe krwawienie, plamienie z macicy,
• migreny,
• bóle jajnika,
• ból podczas stosunku,
• uczucie pełności i dyskomfortu w jamie brzusznej,
• wzdęcia,
• zaburzenia w oddawaniu stolca (np. zaparcia),
• zaburzenia w oddawaniu moczu (trudności z całkowitym opróżnieniem pęcherza moczowego, ucisk na pęcherz).

Niektóre rodzaje torbieli powodują problemy z zajściem w ciążę. Dolegliwości w przypadku większych torbieli zależą od ich rozmiarów. Im większa torbiel, tym większe prawdopodobieństwo, że pojawią się dokuczliwe dolegliwości.

Objawy hiperandrogenizacji wynikają z nadmiernej produkcji androgenów w torbieli. Zaliczamy do nich hirsutyzm (pojawienie się nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla mężczyzn np. na klatce piersiowej, udach, twarzy) oraz wirylizację (pogrubienie głosu, przerost łechtaczki i warg sromowych).

Objawem zmian o dużych rozmiarach mogą być związane z nimi komplikacje: skręt lub pęknięcie odczuwane zwykle jako silny ból umiejscowiony w podbrzuszu. Towarzyszyć mogą mu nudności, wymioty, osłabienie i omdlenie. Osłabienie, zmęczenie, nagły spadek masy ciała lub szybkie powiększenie obwodu brzucha mogą być spowodowane rozwojem torbieli nowotworowej.

Najczęściej torbiele pojawia się na jajnikach, jako torbiel czynnościowa. Przyczyną są zaburzenia hormonalne - i tak np. jako następstwo nie pęknięcia podczas owulacji dojrzałego pęcherzyka Graafa (gdy nie zawiera komórki jajowej lub gdy jest ona obumarła). Do czynników ryzyka powstania torbieli pęcherzykowych należą palenie papierosów, stosowanie antykoncepcji hormonalnej oraz stosowanie tamoksyfenu (leku stosowanego w leczeniu raka piersi).

Wyróżnia się torbiele:

• surowicze - tzw. torbiele proste, inaczej zwana pęcherzykową lub czynnościową,

• torbiele endometrialne, zwane też torbielami czekoladowymi - tworzące się w przebiegu endometriozy,

• torbiele dermatoidalne (tzw. skórzaste), zwana też potworniakiem,

• torbiel ciałka żółtego.

Torbiel prosta, inaczej zwana pęcherzykową lub czynnościową, jest wypełniona jednolitą, przezroczystą treść. Powstaje w wyniku zaburzeń hormonalnych zachodzących w cyklu przed owulacją. Torbiel surowicza wynika z wpuklenia się nabłonka powierzchniowego jajnika.

Torbiele czynnościowe to torbiele pęcherzykowate (tworzą się z pęcherzyków Graafa, które nie uległy pęknięciu podczas owulacji) i torbiele ciałka żółtego (po pęknięciu pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółta).

- W prawidłowym cyklu po miesiączce w jajnikach pojawiają się pęcherzyki, z których jeden staje się pęcherzykiem dominującym, mającym szansę uwolnić komórkę jajową pod wpływem wyrzutu hormonów LH (hormonu luteinizującego) i FSH (hormonu folikulotropowego). Gdy nie dojdzie do jego pęknięcia, pęcherzyk rośnie i staje się torbielą prostą. MP

Torbiel czekoladowa zawiera charakterystyczną, czekoladową zawartość. Może pojawiać się w przebiegu endometriozy.

Endometrioza to choroba, w której fragmenty błony śluzowej macicy wraz z gruczołami znajdują się poza macicą. W większości przypadków (około 80%) ogniska endometriozy zlokalizowane są w jajnikach. Jeśli są duże, prowadzą do rozwoju torbieli w jajniku.

- Fragmenty błony śluzowej, podobnie jak błona śluzowa w macicy, ulegają cyklicznym zmianom pod wpływem hormonów. W czasie krwawienia miesiączkowego dochodzi również do krwawienia w obrębie torbieli, która wypełnia się gęstą treścią barwy czekoladowej. Tworzy się tzw. torbiel czekoladowa.

Torbiel dermoidalna, nazywana też potworniakiem, może zawierać elementy, takie jak skóra włosy, paznokcie, zęby. Pochodzi ze struktur zarodkowych. Ma charakter łagodny.

Torbiel ciałka żółtego pojawia się w wyniku nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego. Obserwuje się ją w drugiej fazie cyklu. Osiąga zwykle rozmiary 4–6 cm.

Może być skutkiem zbyt dużego stężenia progesteronu po owulacji. Czasami jako torbiel na początku ciąży jest mylnie określane samo ciałko żółte niezbędne do rozwoju zarodka.

Torbiele pęcherzykowe i ciałka żółtego należą do tzw. torbieli czynnościowych. To najczęściej występujące torbiele w jajnikach. Obserwuje się je najczęściej u dziewcząt w okresie dojrzewania oraz u młodych kobiet. Związane są z dojrzewaniem osi podwzgórzowo–przysadkowej, kontrolującej pracę jajników. Nieprawidłowa stymulacja jajnika przez FSH i LH (najczęściej wynikająca z zaburzonych proporcji poszczególnych hormonów) może prowadzić do rozwoju tego typu torbieli.

Torbiel krwotoczna charakteryzuje się obecnością niejednorodnej, nieprzezroczystej treści. Powstaje w czasie około owulacji, kiedy pękający pęcherzyk uszkadza znajdujące się w pobliżu naczynie krwionośne, a krew przedostaje się do wnętrza pozostałości po pękniętym pęcherzyku.

Warto wspomnieć o szczególnej sytuacji, jaką jest zespół wielotorbielowatych jajników (ang. polycistic ovary syndrome, PCOS). To zaburzenie hormonalne, które dotyka kobiety w wieku rozrodczym. W jego przebiegu tworzą się liczne torbiele, prowadzące do powiększenia jajników. Jajniki stymulowane są przez nadmierne ilości androgenów (hormonów męskich) i hormonu luteinizującego, przez co nie dochodzi do owulacji.

Torbiele wykrywa się podczas okresowych badań ginekologicznych – USG. Dzięki przezpochwowemu badaniu ultrasonograficznemu możliwe jest zmierzenie wielkości zmiany, określenie jej kształtu, zawartości, występowania przegród. Obserwacja cech cysty widocznych w badaniu ultrasonograficznym pozwala na wstępne wykluczenie lub podejrzenie torbieli wymagającej leczenia, lub wdrożenia rozszerzonej diagnostyki w kierunku nowotworów złośliwych.

Dalsza diagnostyka, jeśli jest konieczna, to badanie ultrasonograficzne dopplerowskie (umożliwia zobrazowanie unaczynienia torbieli), niekiedy również biopsja torbieli i laparoskopia. Czasami konieczne jest wykonanie dodatkowych badań obrazowych – rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografii komputerowej (TK) miednicy. W celu wykluczenia rozpoznania nowotworowego lekarz zleca badania laboratoryjne krwi – test ROMA oraz Ca-125, szczególnie u kobiet po menopauzie.

Wykryte torbiele objawowe oraz bezobjawowe należy obserwować. Jeśli pojawi się silny ból w podbrzuszu, któremu dodatkowo mogą towarzyszyć nudności oraz wymioty, należy pilnie zgłosić się do lekarza.

Zmian, choć są łagodne, nie wolno lekceważyć, ponieważ każda cysta, która zawiera litą tkankę może przekształcić się w nowotwór złośliwy. Szybkie rozpoznanie oznacza dobre rokowania. Ponadto mogą się pojawić torbiele nietypowe, złożone – nowotworowe. Mogą być silnie unaczynione i zawierać tkanki wchodzące do wewnątrz zmiany. Ponieważ nie znikają samoistnie, rosną niekiedy do olbrzymich rozmiarów. Oznacza to, że każda torbiel wymaga regularnych kontroli u ginekologa.

W większości przypadków drobne torbiele wchłaniają się samoistnie, nie pozostając po sobie śladu. Leczenie torbieli jajnika zależy od ich typu oraz rozmiarów, wieku pacjentki, a także powodowanych przez nie dolegliwości. Torbiele proste nie wymagają zwykle leczenia, najczęściej znikają samoistnie w ciągu kilku cykli. Większe, liczne lub uporczywie nawracające i objawowe mogą wymagać włączenia antykoncepcji hormonalnej lub zabiegu chirurgicznego.

W zależności od rozmiaru i ewentualnej konieczności poszerzenia zabiegu wybiera się metodę laparoskopową lub otwartą. Metoda laparoskopowa, która jest mniej inwazyjna, polega na wyłuszczeniu i usunięciu zmiany przez 3 otwory w powłokach brzusznych za pomocą specjalnych narzędzi, natomiast metoda otwarta polega na otwarciu powłok brzusznych i wykonaniu zabiegu przez cięcie wykonane w dole brzucha lub w jego poprzecznym wymiarze.

Postępowanie operacyjne zarezerwowane jest dla zmian większych niż 5–7 cm, zmian objawowych lub torbieli nietypowych z wysokim prawdopodobieństwem charakteru nowotworowego. Cysty operuje się gdy:

• terapia hormonalna nie powiodła się, a kobieta planuje ciążę (zabieg laparoskopowy);

• istnieje ryzyko zezłośliwienia (operacja klasyczna);

• torbiel jest duża, uciska na inne narządy, wywołuje dyskomfort;

• istnieje ryzyko pęknięcia (co może wywołać krwotok bądź zakażenie).

Zmiany podejrzane, z dużym ryzykiem charakteru nowotworowego mogą wymagać usunięcia całego narządu rodnego.W przypadku powikłań dużych torbieli jajnika w postaci jej skrętu, a czasem także pęknięcia zmiany zwykle konieczna jest pilna operacja, która może zakończyć się usunięciem jajnika.