Oko w oko z dysleksją

Termin dysleksja rozumieć można dwojako. Najczęściej odnosi się on do specyficznych rozwojowych zaburzeń czytania, ale może też obejmować określone trudności w uczeniu się - tutaj dysleksję rozumie się jako specyficzne zaburzenie o podłożu językowym i konstytucjonalnej etiologii.

Ta trudność w uczeniu się jest nieoczekiwana w odniesieniu do wieku i ogólnego poziomu inteligencji dziecka (często bardzo wysokiej). Dysleksja w tym drugim rozumieniu objawia się zróżnicowanymi trudnościami w różnych formach komunikacji, często obok problemów z czytaniem obejmując także wyraźne problemy z osiągnięciu biegłości w pisaniu (dysgrafia) i ortografii (dysortografia) /za Orton Dyslexia Society, 1994 r.

Jakie są przyczyny dysleksji?

Jako przyczyny dysleksji najczęściej podaje się zaburzenia w rozwoju poszczególnych funkcji percepcyjno motorycznych:

• funkcji wzrokowych
• funkcji słuchowych
• rozwoju ruchowego
• procesu lateralizacji

Jednak aby trudności dziecka w nauce określić mianem dysleksji musi być dokonana szeroko rozumiana diagnoza, która obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania dziecka (rozwój fizyczny dziecka od narodzin, rozwój emocjonalny, rozwój społeczny, pamięć - wzrokową i słuchową, przebyte choroby). Poziom inteligencji dziecka podejrzanego o dysleksję musi być "w normie" - nie można mówić o dysleksji dziecka niepełnosprawnego umysłowo.

Muszą też występować zaburzenia w funkcjonowaniu wszystkich (4) wyżej wymienionych funkcji percepcyjno - motorycznych. Warto też zachowywać szkolne zeszyty dzieci - ich analiza pomaga w prawidłowej diagnozie wszelkich zaburzeń w uczeniu się.

Opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowych

Funkcjonowanie wzrokowe dziecka może zostać zaburzone na skutek nie skorygowanej wady wzroku, dlatego jednym z podstawowych zadań rodzica, gdy maluch ma problemy z uczeniem się jest sprawdzenie jego zdolności widzenia i ewentualna korekcja wady wzroku.

Ponadto decydującą rolę w prawidłowym spostrzeganiu odgrywa analiza i synteza wzrokowa, a więc procesy zachodzące w odpowiednich częściach mózgu.

Przyswojenie przez dziecko znaków graficznych wiąże głównie się z poznaniem ich kształtów (nie decyduje tutaj ich kolor ani wielkość). W szkole znakami graficznymi są głównie litery i cyfry, których różnicowanie wymaga od układu nerwowego dużego stopnia precyzji. Nic więc dziwnego, że jeśli dotychczasowe trudności w rozróżnianiu kształtów przez dziecko nie były zauważane przez otoczenie, w szkole najczęściej w zerówce lub kl. I, ujawnią się z dużym nasileniem.

Do najważniejszych zaburzeń percepcji wzrokowej należą zaburzenia kierunkowe. I tak niektórym dzieciom trudniej jest odtwarzać kształty:

• których asymetria dotyczy położenia w stosunku do osi pionowej, np.: g-b, p-b

• których asymetria dotyczy położenia w kierunku osi poziomej: m-n, n-u, d-b

Niektóre dzieci maja trudności z rozróżnianiem wszelkich kształtów, szczególną trudność sprawiają im więc znaki, których kształty są do siebie zbliżone, np.: e-ę, l-t, a-d, u-w, n-m.

Dzieci mające problemy z rozróżnianiem kształtów pojedynczych liter jeszcze gorzej radzą sobie z ich całymi układami (wyrazami) i zdaniami.

Inne błędy dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową:

• opuszczanie drobnych elementów graficznych, np. znaków interpunkcyjnych,
• niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do stronicy zeszytu,
• błędy ortograficzne - zazwyczaj z powodu gorszej pamięci wzrokowej, popełniają błędy szczególnie wtedy gdy nie mogą odwołać się do jasnych i jednoznacznych prawideł ortograficznych.

Zaburzenia funkcji słuchowych

Dzieci z zaburzeniami ośrodkowych funkcji słuchowych, a więc tych części mózgu, które odpowiadają za analizę i syntezę dźwięków, często poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze, ale z potoku mowy nie potrafią ich wychwycić wszystkich po kolei i prawidłowo zróżnicować.

Największe trudności dzieciom z obniżoną sprawnością słuchową sprawia:

• składanie poszczególnych dźwięków w jedną całość przy czytaniu i rozkładanie wyrazów na poszczególne dźwięki przy pisaniu ze słuchu,

• pisanie nowych wyrazów ze słuchu (zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, prawidłowe zmiękczanie, różnicowanie pisowni J oraz i, odróżnianie samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych np.: ą od on, om),

• trudnościom tym może towarzyszyć także gorsza pamięć słuchowa (dzieci te wolniej uczą się tabliczki mnożenia, gorzej zapamiętują wiersze).

Dzieci z dobrą percepcją wzrokową mogą przez pewien czas maskować swoje defekty słuchowe, np. opanowują tekst pamięciowo. Szczególnie inteligentni uczniowie mogą ratować się dodatkowo odgadując wyrazy nowe na podstawie zapamiętanych obrazów graficznych wyrazów dawniej poznanych o zbliżonych układach liter.

O tym, że dzieci z zaburzoną percepcją słuchową pomagają sobie w i pisaniu ze słuchu pamięcią wzrokową świadczą liczne skreślenia, poprawki, zamazania wyrazów w ich zeszytach - dziecko widzi że napisany przez nie ze słuchu wyraz nie odpowiada zapamiętanemu obrazowi graficznemu i samodzielnie go poprawia. Jednak tej autokorekty nie mogą dokonać uczniowie, u których zaburzenia funkcji słuchowych współwystępują z zaburzeniami funkcji słuchowych.

Opóźnienie rozwoju ruchowego dziecka i jego wpływ na powstawanie trudności w nauce

Aby dziecko umiało odnaleźć się w szkole i odnosiło oczekiwane sukcesy w nauce, wymaga się od niego określonej sprawności ruchowej. Zazwyczaj rozwój ruchowy dziecka jest zsynchronizowany z całokształtem jego rozwoju psychicznego - jednak nierzadko opóźnienie w rozwoju ruchowym obserwujemy u dzieci, u których rozwój psychiczny jest na poziomie ponadprzeciętnym.
Nie osiągnięcie pożądanego poziomu rozwoju ruchowego, różne wady aparatu ruchu oraz zaburzenia ruchowe dotyczące mniejszych zakresów są przyczyną trudności i niepowodzeń dziecka w szkole.

Jakie są przyczyny niepowodzeń?

Co może być przyczyną niepowodzeń:

• ogólne opóźnienie rozwoju ruchowego,

• obniżona sprawność manualna - której przejawem jest zbyt wolne tempo przy wykonywaniu różnych czynności i zbyt mała precyzja ruchów dłoni i palców (często u dzieci mających dobrą precyzję pojawia się gorsze tempo, a u tych ze słabą precyzją tempo pracy jest lepsze). Dzieci z bardzo poważnymi zaburzeniami sprawności manualnej zaczynając naukę w szkole nie potrafią narysować kółka czy laseczki, nieprawidłowo silnie lub lekko naciskają pióro czy długopis. Dzieci z obniżoną sprawnością manualną nie potrafią dobrze rysować, malować, lepić, szyć - dlatego zajęcia plastyczne czy techniczne w szkole są dla nich prawdziwą udręką,

• wybitna nadpobudliwość psychoruchowa.

W klasach starszych trudności te nabierają nieco innego charakteru, np.:

• wzrasta tempo pisania, ale obniża się precyzja - czyli pismo staje się mało czytelne,

• poziom graficzny pisma, rysunków czy niski poziom wykonywania ćwiczeń gimnastycznych nie są podstawą do ogólnej klasyfikacji uczniów (jak dzieje się w klasach najmłodszych - jedna ocena opisowa). Tak więc zaburzenia ruchowe w klasach wyższych pogarszają wyniki w nauce z poszczególnych przedmiotów.

Proces lateralizacji i jego wpływ na proces uczenia się dziecka

Lateralizacja to inaczej "przewaga stronna" jednej strony ciała dziecka nad drugą. Choć najwyraźniej zaznacza się w czynnościach manualnych nie ogranicza się jedynie do pracy rąk, ale przewagę stronną zauważyć można także w zakresie ruchów nóg, ruchów tułowia, funkcji oczu, uszu. Lateralizacja powstaje stopniowo i postępuje wraz z ogólnym rozwojem dziecka.

Wyróżnić możemy:

• dominację jednorodną, gdy praworęczności towarzyszy prawonożność i prawooczność (dominacja prawostronna jednorodna), a leworęczności lewonożność i lewooczność (dom. lewostronna jednorodna),

• dominację skrzyżowaną, kiedy np. dziecko jest leworęczne. ale prawonożne i prawooczne. Rodzajów dominacji skrzyżowanej jest wiele.

Jednym z jej następstw może być zaburzenie koordynacji wzrokowo - ruchowej w zakresie oka i ręki. Przy tych zaburzeniach literki stawiane przez dziecko (szczególnie dotyczy to pierwszych lat nauki) są niekształtne, w nierównych odstępach, czasami zaczynają pisać zdanie od środka linijki.

Czasami u dzieci silnie lewostronnie zlateralizowanych pojawia się tzw. pismo lustrzane - polega ono na stawianiu znaków będących zwierciadlanym odbiciem pisma normalnego.

• obustronność (lat. słaba lub nieustalona) - spotyka się u dzieci, u których lateralizacja przebiega powoli i ma słabe nasilenie i nie jest możliwe zaobserwowanie przewagi jakiejkolwiek strony.

Niekiedy obuoczność (czasem także lewooczność) powoduje przeskakiwanie liter przy czytaniu, opuszczanie liter, całych wyrazów, oraz zmiana kolejności liter (np. zamiast rów, dziecko czyta wór). Spowodowane jest to przez zmianę roli wiodącej oka.

Wg. Spionek zaburzenia lateralizacji tylko wtedy odbijają się w sposób decydujący na nauce dziecka, jeśli współwystępują z takimi zaburzeniami jak:

• niezręcznością motoryczną,

• wadliwą koordynacją wzrokowo - ruchową,

• zaburzeniami orientacji przestrzennej,

• zaburzenia mowy.

Rola rodzica dziecka dyslektycznego

Dzieci cierpiące na dysleksję są narażone na wiele niepowodzeń w szkole. Dlatego bardzo ważną rolę spełniają rodzice - bo to oni wspierają dziecko podczas jego nauki, wielogodzinnych i czasem wieloletnich ćwiczeń, są jego podporą podczas spotkań z nauczycielami, pedagogami, psychologami. To oni mobilizują dziecko, chwalą za każde osiągnięcie, nie pozwalają na to aby czuło się bezwartościowe. Rodzice razem z dzieckiem walczą ze zniecierpliwieniem, rozczarowaniami (oceny niewspółmierne do wysiłków) i cieszą się choćby niewielkimi sukcesami

Pamiętaj: Dziecko mające zdiagnozowaną dysleksję, dysgrafię czy dysortografię - nie może zostać pozostawione samo sobie. Będzie Cię potrzebować obok siebie. Czasami trzeba walczyć o jego prawa ze szkołą - poruszyć niebo i ziemię jeśli zaświadczenie o dysleksji nie jest respektowane. Jeżeli pomimo napomnień i próśb szkoła nie reaguje - można ją zaskarżyć do MEN -u.

A teraz dobra wiadomość:

Wielu wybitnych ludzi, mimo dysleksji zostało geniuszami: Andersen (bajkopisarz), Rodin (rzeźbiarz), Edison (wynalazca mikrofonu i telefonu), Einstein (twórca teorii względności), Karol IX (król Szwecji).

mgr Agnieszka Musiał

Pisząc tekst korzystałam z prac H. Spionek "Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne", M. Bogdanowicz "Dysleksja rozwojowa, patomechanizmy, terapia pedagogiczna", H. Jaklewicz "Dysleksja- problemy medyczne" i własnych doświadczeń.