Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania

Zabawy fonologiczne – pełnią rolę prymarną wśród ćwiczeń stymulujących rozwój językowy dziecka, a także przygotowują je do nauki czytania i pisania.

Badania wykazują, że ćwiczenia fonologiczne:

• ułatwiają dzieciom opanowanie właściwej wymowy poszczególnych głosek i ich ciągów (pojawia się umiejętność kontrolowania swojej wymowy)
• umożliwiają  na odpowiednim poziomie naukę czytania i pisania (dziecko usprawnia analizę i syntezę, następuje u niego automatyzacja procesów kodowania i dekodowania informacji językowej).

Zabawy z rymem – rymy łatwo wpadają w ucho, pozwalają dzieciom doświadczać rytmiczności mowy. Możemy zaproponować dziecku zabawę w wyszukiwanie ze zbioru wyrazów tych, które się ze sobą rymują, wyszukiwanie rymujących się wyrazów w wierszykach, śpiewanie rymowanych piosenek, z głośniejszym zaznaczeniem rymujących się wyrazów, układanie własnych rymowanek (do podanych obrazków, słów, zdań).

Zabawy ortofoniczne – naśladowanie głosów i odgłosów; rozpoznawanie źródła dźwięku; wysłuchiwanie dźwięków w otoczeniu; słuchanie wierszy zawierających wyrazy dźwiękonaśladowcze.

Zabawy z sylabami

• wyklaskujemy słowa sylabami
• układamy sylaby z patyczków (przeliczanie ilości sylab w wyrazie, zdaniu)
• śpiewamy zdania sylabami
• wypowiadamy szeptem sylaby zakończone spółgłoską, np. – tor, rycz, mam, dar, wit itp.
• wypowiadamy głośno sylaby zakończonych samogłoską, np. – la, sza, bo, to, mu
• podajemy dziecku pierwszą sylabę, a ono kończy wyraz drugą, bądź odwrotnie (można tu wykorzystać obrazki).

Pamiętajmy, by uświadomić dzieciom, że dokonujemy słuchowej analizy słów, czyli wyróżniamy głoski, a nie – litery („rz”, a nie „r” i „z”)

• pantomima – odgadywanie słów – czynności, wymawianych sylabami. Na początku zabawy bardzo wolno wymawiamy sylaby, ilustrując jednocześnie ruchem wypowiadaną czynność. Potem robi to dziecko
• z klocków układamy schemat sylabowy wypowiadanego przez nas słowa
• wymyślamy słowa do podanej liczby sylab (2,1, 3…)
• próbujemy ułożyć słowa, a potem zdania z rozsypanek wyrazowych
• rozcinamy kartoniki z zapisanymi wyrazami i dzielimy na sylaby. Z ilu sylab składa się dany wyraz?

• Pokażmy dziecku, że sylaba może się składać z różnej liczby głosek. Zwróćmy uwagę, że cały czas mamy na uwadze dźwięki, czyli głoski. Możemy to zrobić poprzez zapisywanie w prostokątach liczby głosek w sylabie. Wyjaśnijmy też dziecku, że niektóre głoski zapisujemy dwuznakiem. Pamiętajmy by zaznaczyć, że mimo różnej ilości głosek w sylabie musi ona zawsze zawierać samogłoskę (przynajmniej jedną) – wyszczególniamy samogłoski w naszych prostokątach.
• wypowiadamy wyrazy tylko samogłoskami, np.mo-wa = oa
• zabawa z sylabami – porównujemy długość słów – im więcej sylab posiada wyraz, tym dłużej go słychać
• wyodrębniamy pierwszy dźwięk w słowie. Co słyszysz na początku słowa? Skandujemy wspólnie. Jeśli dziecko ma problemy z wyrazami zaczynającymi się od spółgłoski, przedłużamy dźwięk, np.ssssala. Nieco trudniejsze są wyrazy zaczynające się od grupy spółgłoskowej (np.drewno, mrówka, strona).
• wyróżniamy samogłoski w wyrazie

zachęcamy dziecko do obserwacji wymowy dźwięków,  prezentując bardzo dokładną artykulację. Powtarzamy kilkakrotnie, zmieniając  kolejność wypowiadanych głosek. Następnie wypowiadamy bezgłośnie i pytamy – który dźwięk wypowiadam?

• Śpiewamy samogłoski na jednym dźwięku legato, tj. łącznie  uuuuaaaaooooeeeiiiyyyy
• Skandujemy każdy dźwięk osobno – staccato – u-u-u-a-a-a-o-o-o…
• Próbujemy zaśpiewać znaną piosenkę, np. „Jedzie pociąg”, tylko samogłoskami (aoeaoei… – „jedzie pociąg z daleka…”)
• Ćwiczenia z lusterkiem – obserwujemy, jak poruszają się wargi przy wymawianiu: p, b, m,
• u – e (na zmianę), i-o.
• Co się dzieje z zębami przy wymawianiu s, z, c, dz?
• Którędy wylatuje powietrze, ustami czy nosem: m – p?
• Szybko czy powoli s-p?
• Która głos dźwięczy, drga? Dotykamy wraz z dzieckiem krtani, policzka.
• Która jest cicha, a która głośna (dźwięczna czy bezdźwięczna)?
• Zabawa w „uśmiech – ryjek”: wymawiamy na przemian e-u, s – sz
• Zabawa ruchowa – podczas wymawiania „a” kładziemy się, tak jak nasz język. Gdy mówimy „l”, podnosimy się do stania (tłumaczymy dziecku, że nasz język zachowuje się podobnie, podnosi się i sięga aż za górne zęby)
• Opisujemy przedmiot za pomocą głoskowania – d-u-ż-y,  m-a,   d-ł-u-g-i ,  o-g-o-n itp.
• Jaki dźwięk jest po… w słowie… (np. po a w słowie szafa)
• Zagadki: zaczyna się na „k” i miauczy (kot); na „d” i jest mokry (deszcz) itp.
• Spośród różnych  obrazków dziecko  wybiera te, których  nazwa rozpoczyna się na tę samą głoskę (np. jajko, jabłko, jodła, jaskółka itp.).