Jak radzić sobie ze stanami lękowymi u dziecka

W życiu każdego człowieka bywają takie chwile, gdy ogarnia go niepokój. Z wiekiem uczymy się, jak sobie z tym uczuciem radzić, jednak zdarza się, że poziom lęku jest tak wysoki, że praktycznie uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Problem ten może dotyczyć także dzieci. Co zatem warto wiedzieć o zaburzeniach lękowych, ich przyczynach i leczeniu u dzieci?

Zaburzenia lękowe u dzieci

Zwykle lęk postrzegamy jako nieprzyjemną i zbędną emocję. Jednak jego obecność w naszym życiu jest normalna, a w pewnych sytuacjach wręcz niezbędna. Lęk w wielu wypadkach chroni nas przed niebezpieczeństwem i podejmowaniem nadmiernego ryzyka, wyzwala też szybką reakcję organizmu, przygotowuje do walki lub ucieczki.

Lęk jest nam potrzebny i nie można z nim walczyć. Jednak utrzymywanie się niepokoju na zbyt wysokim poziomie i nieumiejętność radzenia sobie z nim sprawia, że zwykła emocja staje się problemem. Okazuje się, że nawet 1 na 8 dzieci może cierpieć z powodu zaburzeń lękowych. Pierwszym krokiem, jaki powinien zrobić zaniepokojony rodzic, jest zidentyfikowanie rodzaju zaburzenia lękowego. W przypadku dzieci najczęściej mówi się o następujących zaburzeniach:

Zespół lęku uogólnionego

Twoje dziecko obawia się, że wydarzy się jakieś wielkie nieszczęście, nastąpi katastrofa, koniec świata. Każdy wyjazd kogoś bliskiego, to obawy, że zdarzy się wypadek. Strach przed chorobą przeradza się w obsesyjne unikanie tego wszystkiego co może być źródłem zarazków (odmowa jedzenia w miejscach publicznych, niepodawanie ręki, niechęć do zabaw z innymi dziećmi, strach przed dotykaniem rzeczy, które biorą do rąk inne osoby). Lęk przed tym bliżej nieokreślonym nieszczęściem staje się stałym towarzyszem dziecka i utrudnia mu prowadzenie normalnego, szczęśliwego życia. Zaburzenie to często ma początki właśnie w okresie dzieciństwa i częściej dotyka dziewczynki.

Zespół lęku panicznego

Ataki panicznego lęku pojawiają się znienacka i trwają od kilku do kilkunastu minut. Nagły lęk jest obezwładniający, a towarzyszy mu szereg intensywnych objawów: duszność, pocenie, drżenie ciała, płytki oddech, zawroty głowy, odrętwienie, mdłości, ból brzucha, lęk przed śmiercią. Po kilku takich napadach dziecko zaczyna żyć w lęku przed kolejnym atakiem.

Lęk separacyjny

To stan, w którym dziecko bardzo boi się rozdzielenia z bliskimi. Małe dzieci są bardzo przywiązane do swoich rodziców, więc to normalne, że stają się niespokojne, kiedy są oddzielone od swojej rodziny. Lęk przed separacją i bycie ostrożnym wobec nowych osób są powszechne u dzieci w wieku od 8 do 14 miesięcy. Jednak jeśli starsze dziecko denerwuje się za każdym razem, gdy musisz wyjść z domu, to jest to zaburzenie.

Fobia społeczna

To strach przed znalezieniem się w pewnych sytuacjach społecznych: przyjęcie urodzinowe, odpowiadanie przed klasą, recytowanie czy śpiewanie w obecności innych. Jeśli dziecko ich unika, a w sytuacji, gdy zostanie do nich zmuszone, reaguje paraliżującym lękiem lub atakiem paniki, to można mówić o fobii. Jej szczególną odmianą jest fobia szkolna, w której dziecko unika szkoły, nie chce do niej chodzić, każdego ranka boli je brzuch, głowa lub pojawiają się inne chorobowe objawy pomagające uniknąć pójścia na zajęcia.

Mutyzm wybiórczy

To stan, w którym dziecko w pewnych sytuacjach lub do określonych osób (na przykład mężczyzn) się nie odzywa. Gadatliwe w każdej innej sytuacji, w przedszkolu uparcie milczy i nie komunikuje się z nauczycielką lub nie odzywa się do innych dzieci, nie czyta w ich obecności, nie odpowiada głośno.
Inne zaburzenia lękowe

Dzieci mogą też cierpieć z powodu fobii specyficznych (objawiających się silnym i niewytłumaczalnym lękiem przed konkretnymi obiektami bądź sytuacjami) zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (obsesyjne mycie rąk, wykonywanie różnych czynności określoną liczbę razy, powtarzanie jakichś czynności) czy zespołu stresu pourazowego (kiedy dziecko doświadczy przerażającego lub szokującego wydarzenia, obawia się, że wydarzenie to powtórzy się).

Objawy lęku u dzieci i diagnozowanie zaburzeń

Przyczyny zaburzeń lękowych często są złożone i skomplikowane. Może do nich dojść z powodu predyspozycji genetycznych, traumatycznych wydarzeń, ale też środowiska, w którym dziecko żyje i dorasta.

Choć objawy lęku u dzieci mogą być różne, to można też zaobserwować szereg typowych dla tego rodzaju zaburzeń objawów. Należą do nich:

• martwienie się, nieuzasadniony strach,
• drażliwość, wahania nastroju,
• trudności z koncentracją uwagi,
• kłopoty ze snem i zasypianiem,
• zmiana nawyków żywieniowych i apetytu,
• unikanie sytuacji wywołujących lęk.

Dość typowe jest także uczucie niskiego poczucia własnej wartości i zaniżona samoocena, brak przyjaciół.

Fizyczne objawy lęku to:

• przyspieszone tętno,
• kołatanie serca,
• trudności z nabraniem oddechu,
• drżenie (rąk lub całego ciała),
• ból brzucha, nudności,
• ból głowy.

Dzieci z zaburzeniami lękowymi nie potrafią wyjaśnić dlaczego tak się czują. Jeżeli obserwujesz u swojego dziecka takie objawy, poszukaj profesjonalnej pomocy. Lekarz pediatra powinien wykluczyć fizyczne przyczyny objawów. Jeżeli zostaną one wyeliminowanie, a lęk utrzymuje się nadal, wówczas czas udać się do psychologa lub psychiatry dziecięcego.

Leczenie lęku u dzieci

Bez względu na rodzaje zaburzeń lękowych i ich nasilenie, dziecko można i należy leczyć. Zwykle łączy się kilka metod. W zaburzeniach lękowych można podawać leki (oczywiście pod kontrolą lekarza), które są dość skuteczne. Jednak specjaliści zalecają, aby równolegle wprowadzić także terapię. Może to być terapia poznawczo-behawioralna, terapia ACT, ale też różnego rodzaju techniki relaksacyjne, medytacja, ćwiczenia fizyczne, które pomagają w opanowaniu nadmiernego lęku.  

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami lękowymi?

Oprócz profesjonalnej pomocy terapeuty, rodzic może też wdrożyć kilka zasad, które ułatwią dziecku radzenie sobie z lękami:

• Bądź empatyczny. Słuchaj dziecka, pozwól mu mówić o emocjach. Szanuj je. Nie neguj tego, co dziecko czuje, ale też nie wzmacniaj tych uczuć.
• Zachowaj spokój. Gdy dziecko zaczyna panikować, użyj którejś techniki relaksacyjnej i pomóż ją dziecku zastosować.
• Rozmawiaj. Zadawaj pytania i pozwól dziecku wyrażać obawy, nie oceniaj ich.
• Nie krytykuj dziecka. Gdy popełnia błędy, krytyka może pogarszać, nasilać niepokój.
• Utrzymuj stałą rutynę. Sprawdzony harmonogram dnia zmniejsza uczucie bezradności i daje dziecku poczucie bezpieczeństwa.
• Mniej wymagaj. Szczególnie w stresujących momentach.
• Ucz dziecko technik zarządzania lękiem. Powinny one być proste i łatwe do zapamiętania. Najlepiej wprowadzać je w formie zabawy.

Joanna Górnisiewicz