Wiesz, jak wspierać wysoko wrażliwe dziecko? Przeczytaj, co radzą eksperci

Twoje dziecko jest nadwrażliwe, możesz opisać je jako nieśmiałe albo emocjonalne lub lękowe? A być może najlepiej opisuje je psycholog Elaine Aron?

„Osoby wysoko wrażliwe wszystko przetwarzają głębiej. Szukają relacji pomiędzy wszystkim, co postrzegają, przeszłymi doświadczeniami lub analogicznymi obiektami. Robią to niezależnie od tego, czy zdają sobie z tego sprawę, czy nie.”

Naukowcy przez długi czas zastanawiali się, czy to, że niektóre osoby są bardziej wrażliwe niż inne wiąże się z genami czy ze środowiskiem. Wygląda, że najnowsze badanie przeprowadzone w Queen Mary University of London i Kings College London pozwala odpowiedzieć na to pytanie.

Michael Pluess, profesor psychologii rozwoju na Queen Mary University of London i kierownik badania, powiedział:

„Wrażliwość, jako podstawowa ludzka cecha jest czymś, co łączy nas wszystkich. Ale różnimy się tym, jak wpływają na nas nasze doświadczenia. Naukowcy zawsze uważali, że istnieje genetyczna podstawa wrażliwości, ale po raz pierwszy byliśmy w stanie oszacować, w jakim stopniu jest ona przekazywana genetycznie”.

Przebadano 2800 siedemnastoletnich bliźniąt (w tym około 1000 jednojajowych), aby zobaczyć, jak silnie wpłynęły na nie pozytywne lub negatywne doświadczenia. Celem było sprawdzenie, jak wiele różnic we wrażliwości można wyjaśnić czynnikami genetycznymi, a ile związanych jest ze środowiskiem lub wychowaniem.

Z badań jasno wynika, że w 47 procentach nasz stopień wrażliwości jest uwarunkowany genetycznie, a 53 procent mają na niego wpływ czynniki środowiskowe.

Dr Elham Assary, współbadacz powiedział:

„Jeśli dziecko jest bardziej wrażliwe na negatywne doświadczenia, może się zdarzyć, że łatwiej będzie się stresować i odczuwać lęk w trudnych sytuacjach. Z drugiej strony, jeśli dziecko jest bardziej wrażliwe na pozytywne doświadczenia, może być tak, że będzie czerpać większe korzyści z interwencji psychologicznych w szkole”.

Profesor Pluess uważa, że odkrycia mogą pomóc nam w zrozumieniu i radzeniu sobie z wrażliwością w nas samych i innych.

„Ponieważ teraz wiemy, że wrażliwość wynika zarówno z biologii, jak i środowiska, ważne jest, aby ludzie uznawali ją za ważną część tego, kim są i uważali ją za siłę, nie tylko jako słabość”.

Co to jest wrażliwość emocjonalna?

Wrażliwość emocjonalna oznacza łatwość lub trudność, z jaką twoje dziecko reaguje emocjonalnie na różne sytuacje. Stopień wrażliwości emocjonalnej jest nieodłączną częścią jego temperamentu.

Niektóre dzieci są bardzo wyczulone na własne uczucia i bardzo głęboko odczuwają różne rzeczy. Ale są też dzieci, które bardzo silnie dostrajają się do emocji otoczenia.  Wszystkie są pełne empatii i troski. Często zadają wnikliwe pytania i mają analityczny oraz kreatywny umysł. Jednocześnie świat „czują” o wiele mocniej.

Bardzo wrażliwe dzieciwykrywają subtelne zapachy, zauważają mnóstwo szczegółów, niektóre potrawy wydają się im zbyt aromatyczne, a ubrania zbyt szorstkie. Nawet kiedy są szczęśliwe, mogą nie chcieć brać udziału w zajęciach grupowych, odmawiać wyjazdu na kolonie i występów w szkole.

Często przejmują emocje ludzi wokół nich i szybko mogą czuć się przemęczone ilością bodźców, na które ich koledzy nie zwróciliby uwagi. Dlatego też są podatne na nagłe napady złości lub załamania emocjonalne. Najczęściej w takich sytuacjach dostają etykietę „nieśmiałych”, „dziwnych”, „przewrażliwionych” lub „nieelastycznych”.

Co musisz wiedzieć o wysoko wrażliwych dzieciach?

Psychoterapeutka i badaczka wysokiej wrażliwości Elaine Aron sugeruje, że osoby wysoko wrażliwe mają 4 współwystępujące cechy:

• głębokie przetwarzanie,  
• łatwość ulegania przestymulowaniu,
• reaktywność emocjonalną połączoną z dużą empatią,
• wyczulenie na subtelne bodźce.

Jak manifestuje się głębokie przetwarzanie u dziecka? Często o takich dzieciach myślimy jako o refleksyjnych, analitycznych, nad wiek rozwiniętych. To one zadają głębokie pytania, używają bogatego słownictwa, dzielą się zaskakującymi spostrzeżeniami, a ich poczucie humoru jest błyskotliwe.

Jednocześnie podejmowanie decyzji sprawia im trudność, bo rozważają zbyt wiele możliwości. Również wchodzenie w nowe sytuacje i poznawanie osób często wywołują w nich dyskomfort, ponieważ potrzebują czasu, żeby się przyjrzeć i ocenić, czy są gotowe na nowe relacje.

Łatwość ulegania przestymulowaniu związana jest z tym, że twoje dziecko dużo silniej doświadcza bodźców zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. A ponieważ dzieci są na etapie intensywnej obserwacji, przetwarzania informacji i nauki, to nawet te mniej wrażliwe czasem bywają zmęczone i zestresowane.  

U dzieci wysoko wrażliwych przebodźcowanie następuje szybciej, bo dużo głębiej i szczerzej analizują każdą sytuację. W efekcie dochodzi do załamań emocjonalnych, które manifestują się w różny sposób: bezsennością, płaczem, nadmiernym pobudzeniem, wycofaniem.

W 2012 roku psycholog i terapeutka systemowa Friederike Gerstenberg przeprowadziła badanie, w którym porównała reakcje osób wrażliwych i niewrażliwych podczas wykonywania trudnego zadania percepcyjnego. I chociaż osoby wrażliwe wykonały pracę dokładnie i szybciej, to po zakończeniu były nieporównanie bardziej zestresowane niż reszta uczestników. źródło

Kolejną cechą, którą możesz zaobserwować jest reaktywność emocjonalna połączona z dużą empatią. Takie dzieci chciałyby przytulić cały świat. Rozpaczają nad cierpieniem zwierząt, przeżywają, kiedy widzą, że coś nam dolega, potrafią nagle wybuchnąć płaczem, dbają o uczucia innych ludzi, przeżywają swoje błędy i oceniają się krytycznie. Z badań wiemy, że silnie reagują zarówno na pozytywne, jak i negatywne doświadczenia.

Jest to związane nie tylko z głębokim przetwarzaniem, ale również z ich wyczuleniem na subtelne bodźce. Wrażliwe dziecko zauważa nawet drobne zmiany w otoczeniu, wyczulone jest też na ton głosu, gestykulację. Jako pierwsze poczuje „dziwne zapachy”, usłyszy najcichsze dźwięki. Wyprawa do kina może je przerażać ze względu na głośność i dużą liczbę osób, czasem nawet dźwięk wodospadu może powodować u niego niepokój.  

Jak możesz pomóc wysoko wrażliwemu dziecku?

W 1995 roku profesor pediatrii i psychiatrii W. Thomas Boyce i jego współpracownicy przeprowadzili badanie, które pokazało, że dzieci wysoko wrażliwe, jeśli są wychowywane w stresującym środowisku, dużo częściej chorują i doznają urazów. Natomiast jeśli środowisko domowe jest stabilne i przewidywalne, doznają urazów rzadziej niż ich rówieśnicy.

Boyce wysoko reaktywne dzieci nazywa orchideami, które potrzebują dbałości, by móc pięknie rozkwitnąć, dzieci niereaktywne nazywa mleczami, które potrafią się cudownie rozwijać w każdych warunkach i radzić sobie ze wszystkimi niedogodnościami.

Profesor Boyce sugeruje, że od naszej postawy zależy, czy wrażliwość dziecka stanie się problemem czy potencjałem, który można wykorzystać, żeby rozkwitł.

Pierwsze, co możemy zrobić to zaakceptować temperament dziecka. Pamiętać też, że ono szczególnie potrzebuje rutyny i przewidywalności oraz poczucia, że jest kochane bezwarunkowo. Jest jeszcze jedna ważna rzecz, o której mówi lekarz:

„Myślę, że jest to prawdopodobnie najtrudniejsze zadanie rodzicielskie w wychowywaniu dziecka-orchidei. Rodzice muszą balansować na bardzo cienkiej linii, z jednej strony nie doprowadzając do sytuacji, które naprawdę przytłaczają dziecko i wywołują w nim wielki lęk, a z drugiej strony nie chroniąc ich całkowicie przed doświadczeniami, które nauczą je opanować tego rodzaju przerażające sytuacje”.

Czyli co konkretnie możesz zrobić, żeby wesprzeć swoje wysoko wrażliwe dziecko?

Zrozum, że wrażliwość emocjonalna jest częścią wrodzonego temperamentu twoich dzieci.

Unikaj negatywnych etykiet. Nie mów dziecku, że jest beksą, histerykiem, samolubem, egoistą itd. Zamiast tego pozytywnych słów, takich jak „bardziej wrażliwy”, „czuły”, „empatyczny”.

Zacznij myśleć o wrażliwości swojego dziecka jak o szczególnym darze, możliwości, potencjale.  

Staraj się zrozumieć intensywne reakcje i zachowania, które mogą wydawać ci się trudne. Nie zawstydzaj dziecka za to, kim jest.  

Naucz dziecko i siebie nazywania emocji tak, żeby potrafiło opowiadać i odpowiednio wyrażać swoje uczucia. Codzienne sytuacje, oglądanie filmu, wspólne czytanie książki lub spacer mogą być świetną okazją do dzielenia się swoimi uczuciami i pomaganiu dziecku w rozpoznawaniu własnych uczuć i reakcji.

Przypatrz się sobie i sprawdź, w jaki sposób możesz dopasować się do potrzeb swojego dziecka i opracuj strategie, które pomogą wam we wzajemnym zrozumieniu.

Jeśli masz więcej niż jedno dziecko, nie porównuj. Sprawdź również potrzeby każdego z nich. Może być tak, że np. twoje żarty dla jednego z nich będą świetną zabawą, a dla wysoko reaktywnego czymś, co sprawi mu przykrość.

Wrażliwe dzieci potrzebują dużej zachęty. Doceniaj starania, nawet jeśli nie od razu kończą się sukcesem. Tylko upewnij się, że to zasłużona pochwała. Dzieci chwalone bez względu na to, co robią, często mają niższą samoocenę niż te, które są chwalone za konkretne działania.

Upewnij dziecko, że wszystkie emocje są w porządku. Nie ma dobrych i złych. Każda z nich jest po prostu informacją. Złość pokazuje, że jakieś nasze granice zostały przekroczone, lęk podpowiada, że może nie czujemy się dostatecznie silni, odważni, itd.  Kiedy dziecko nauczy się rozpoznawać i nazywać emocje, można mu będzie podsuwać odpowiednie narzędzia, które pozwolą przekształcać je na konstruktywne zachowania.

Uszanuj potrzebę wyciszenia. Jak wiesz dzieci wysoko reaktywne dużo szybciej reagują i się wzbudzają oraz wypalają emocjonalnie. Dlatego jeśli widzisz, ze potrzebują odpoczynku, pobycia samotnie – pozwól na to.

Pozwól dziecku mówić nie. Zobacz jak często my dorośli dajemy sobie prawo do mówienia „nie” i jak rzadko udzielamy go dzieciom. Oczywiście są sytuacje, gdzie bez wątpienia powinniśmy mieć decydujący głos, jednak jeśli dziecko mówi, że nie chce pójść na urodziny do kolegi, nie podziela naszego entuzjazmu, żeby wyjechać na obóz czy wystąpić w przedstawieniu, to po prostu uznaj jego potrzebę.

Bądź cierpliwa/y. Pamiętaj, że twoje dziecko wnikliwie przetwarza informacje, dlatego potrzebuje więcej czasu, żeby odnieść się do propozycji czy sytuacji. Głęboko się nad nimi zastanawiając, analizując problem pod wieloma różnymi kątami i łącząc je z większym obrazem.

Nie zapominaj mówić dziecku, że „świat potrzebuje wyjątkowych ludzi, takich jak ty”. Przecież zapewne nie masz wątpliwości, że empatia, słuchanie i zrozumienie to wspaniałe cechy, a wrażliwe dzieci mogą być również wyjątkowo analityczne i kreatywne. Dlatego upewnij dziecko, że chociaż jego temperament może dla niego być wyzwaniem, to jego wrażliwość jest prawdziwym darem.