Twórczość plastyczna dzieci jest tematem zainteresowań wielu psychologów, historyków sztuki, pedagogów , estetyków i plastyków.
Obserwując wytwory plastyczne dzieci psychologowie, pedagodzy potrafią poznać temperament  i osobowość dziecka, jego zainteresowania, lęki , obawy, radości, a także poziom wyobraźni i fantazji.
Uczeni np. V. Lowenfeld i W. Lamberdt Brittain  analizując i prowadząc badania naukowe nad twórczością plastyczną dzieci  ustali, iż rozwój twórczości dziecięcej składa się z kilku okresów.

Okres bazgrołów (czas trwania od 2,do 4,0 lat)
W zasadzie okres ten rozpoczyna się z chwilą, gdy dziecko zaczyna jeszcze nieporadnie chwytać w garść przyrząd pisarski i stawiać nim przypadkowo szereg znaczków, punkcików i kreseczek. Zabawa ta daje dziecku niewątpliwie zadowolenie emocjonalne z samego ruchu narzędziem pisarskim. Z czasem przypadkowe znaczki przechodzą w pętelki, chaotyczne linie różnej długości, kształty spiralne i spirale.
Dzieci 3 letnie uczą  się prawidłowo trzymać narzędzie pisarskie i coraz lepiej opanowują ruchy palców i dłoni. Z chaosu kreślonych linii zaczynają powstawać proste linie, kreski, łuki, pojedyncze punkty, pętelki z czasem kółka. Z łatwością potrafią namalować słoneczko
z pięknymi promyczkami, czy też głowę z włosami.
Następnie przychodzi czas na tzw. ,,głowonogi” – jest to prosty schemat rysowania postaci głowa + doczepione do niej nogi.
W tym okresie powinno się rozmawiać z dzieckiem na temat jego rysunków, bowiem tylko ono będzie potrafiło powiedzieć co narysowało (a propos ja często wypytywałam córcie co namalowała, a ona opowiadała. Skrupulatnie zapisywałam jej słowa po drugiej stronie rysunku, a dziś po kilku latach wspólnie śmiejemy się z naszej twórczości -  to naprawdę świetna zabawa a do tego pamiątka na całe życie !!!!)
Ponadto trzylatki lubią również zabawy z plasteliną. Odrywają kawałki plasteliny, wałkują ją, potrafią uformować kuleczkę czy wałeczek. Takie formowanie daje dziecku dużą przyjemność oraz ćwiczy koordynację wzrokowo – ruchową.
Dużą frajdę sprawia dzieciom również malowanie farbami i to nie tylko przy pomocy pędzla ale i paluszkami.

Okres przedschematyczny ( czas trwania 4,0 – 7,0 lat)
Na początku tego okresu dziecko z ,,głowonogów” przechodzi w fazę tzw. ,,głowotułowia” (dziecko dodaje narysowanym postaciom tułów, złożony z pojedynczej kreski bądź rysowany w kształcie bryły); ponadto dziecko tworzy rysunki konturowe i płaszczyznowe pozbawione proporcji obfitujące w rozmaite koła i linie.
Po ukończeniu 4 roku życia dziecko znacznie poszerza swój rysunkowy świat. Oprócz frontalnie przedstawionej postaci ludzkiej spotykamy przedmioty z najbliższego otoczenia czyli:: domki, drzewa, kwiaty, pojazdy itp. Są to rysunki bardzo uproszczone , prawie symboliczne.
Ponadto czterolatki zaczynają wypełniać rysunki kolorem. Początkowo skupia się to na samym akcie rysowania nie dbając o dobór odpowiednich kolorów. Wtedy świetnie pokrywa- ją kolorem wszelkiego typu kolorowanki oraz dobrze wyrażają swoje emocje w rysunkach malowanych farbami.
Od 4 roku życia dzieci  oprócz malowania kredkami, farbami, mazakami, pastelami świetnie radzą sobie z wydzierankami, wycinankami, lepieniu plasteliny, które ćwiczą rączki a przede wszystkim mięśnie palców. Takie ćwiczenia doprowadzają do dużej wrażliwości czuciowej opuszków palców, ale i rozwijają koordynacje ruchów ręki i wzroku.
5-6 latki ciągle ćwiczą i udoskonalają wcześniej poznane techniki malarskie. np. .rysując postacie przedstawiają je już w proporcjach zbliżonych do naturalnych. ,uwzględniają niemal wszystkie części ciała wraz z detalami (kolor, długość włosów, piegi, styl ubierania się itp.). W wielu pracach możemy zauważyć postacie nie tylko w pozycji frontalnej ale i w ruchu.

Okres schematyczny (czas trwania 7,0 – 9,0 lat)
Jest to okres wielkich zmian dla dziecka. Przedszkolaki idą do szkoły, gdzie w programie zajęć jest gro ćwiczeń plastycznych.
Dzieci ćwiczą szczególnie palce i dłonie jest to ważny element przygotowujący je do pisania.
W tym okresie jest dużo ćwiczeń związanych z formowaniem plasteliny, modeliny, jest sporo miejsca na wycinanki, wydzieranki, a także odwzorowywania, łączenie punktów, malowanie szlaczków, pisanie po śladzie.
7 latki malują wedle wcześniej wypracowanych schematów. Można to łatwo zaobserwować bowiem dany przedmiot dziecko rysuje zawsze w taki sam charakterystyczny sposób.
Również i płeć wpływa na tematykę rysunków. I tak dziewczynki malują księżniczki, ładne kobiety, kwiaty, zwierzątka przy czym chłopcy pojazdy, żołnierzyki czy też urządzenia techniczne – taki dobór tematów  w pracach plastycznych jest związany z zainteresowaniami dzieci.
7 latki i starsze pięknie posługują się rozmaitymi technikami plastycznymi. Uwielbiają (oczywiście nie wszystkie) malować farbami, pastelami, sprawnie posługują się nożyczkami, co za tym idzie doskonale czują się w układaniu plastycznych kompozycji szczególnie jeśli chodzi o technikę  kolaż, Lepią z plasteliny, modeliny czy masy solnej przedmioty z najbliższego otoczenia, postacie i zwierzęta w ruchu. Zwracają uwagę na dobór kolorów oraz na estetykę swoich prac.

Okres początkowego realizmu (9,0 – 12,0 lat)
Jest to faza w której dziecko zaczyna odchodzić od wyrażania się za pomocą linii do przedstawiania płaszczyznowego.
Ponadto dziecko wypowiada własne emocje za pomocą kolorów i ekspresyjnej linii ujmowanej subiektywnie. Tak jak w poprzednim okresie dzieci wyrażają się za pomocą rozmaitych technik malarskich.
Tworząc wyrażają swoje przeżycia, marzenia często są to ich fantazje. To właśnie za pomocą rysunku wyrażają to czego nie potrafią wyrazić słowami. Jako twórcy czują się kimś ważnym, podnoszą swoje poczucie wartości.
Dobrą inspiracją do malowania może być przeczytana książka, obejrzany film, obserwacje z wycieczki, spaceru. Według psychologów również i muzyka ma ogromny wpływ na pobudzenie twórczej aktywności plastycznej u dzieci. (Będąc na studiach odbywałam praktyki w klasie II omawiając temat związany z wiosną poprosiłam, aby dzieci namalowały jak one wyobrażają sobie wiosnę – efekt ich pracy był słabiutki, kolory rysunków były dobierane przypadkowo wszystko rozmyte, jednolite. Z inną II klasą powtórzyłam temat związany z wiosną, ale podczas malowania włączyłam dzieciom ,,Cztery pory roku Vivaldiego” – Wiosnę i tu efekt był piorunujący, dzieci przeżywały odbiór muzyczny efektem były ich rysunki a właściwie dzieła sztuki, kolorowe, żywe, przejrzyste, pełne ekspresji.)
Dzieci tworząc pracę plastyczne w szkole, wśród rówieśników porównują swoje prace, oceniają wyrabiają swój indywidualny stosunek do zajęć plastycznych. Często jest tak że same krytykują swoje rysunki lub popadają w przekonanie, że ich prace są brzydkie i nie chcą uczestniczyć w zajęciach plastycznych. Dlatego od kilku lat ,,dobrzy” pedagodzy indywidualnie oceniają rysunki dzieci i nie porównują ich do innych prac.

Powyższe zestawienie oraz nazewnictwo okresów twórczości plastycznej dzieci ukazuje nam dane orientacyjne, bowiem nie wszystkie dzieci przechodzą z jednego stadium rysunkowego do drugiego dokładnie w tym samym czasie.

Podsumowując możemy powiedzieć, że twórcza aktywność plastyczna rozwija u dzieci:

• wrażliwość,
• kształci zmysł obserwacji,
• ćwiczy pamięć i uwagę,
• rozbudza wyobraźnie i fantazje,
• kształci spostrzegawczość,
• uczy koncentracji i wytrwałości,
• oraz daje poczucie wiary we własne możliwości.

Jak rodzice mogą pozytywnie wpłynąć na rozwój twórczej aktywności plastycznej dziecka?

• stworzyć wygodne, miejsce pracy w którym dziecko będzie mogło spokojnie malować,
• zorganizować materiały niezbędne do powstawania wytworu plastycznego i tu nie chodzi o zakup drogich kredek czy eleganckich przyborów kreślarskich, przede wszystkich chodzi o ich różnorodność, niech to będą suche liście, skrawki materiałów, rozrzucone kredki, ale niech dziecko samo tworzy i przeżywa,
• nie krytyować prac,
• nie przerywać jeżeli dziecko jest w fazie tworzenia niech skończy swoje dzieło do końca,
• omawiać z dzieckiem prace, chwalić, zróbić, miejsce gdzie będą trzymane rysunki ( jakiś segregator, mata), niech dziecko czuje że jego praca nie idzie na marne,
•  jeżeli widzimy że dziecko  ma szczególne uzdolnienia malarskie zapiszmy je na zajęcia z rysunku, gdzie pod okiem specjalistów będzie rozwijało swoje pasje
  i zainteresowania.

A teraz... 

Hm.....przyszła jesień. Spoglądam zza firanki promienie słońca przebijają się przez purpurowe i złociste liście. Pod drzewami kasztany, gdzieniegdzie słychać trzepot skrzydeł odlatujących ptaków, a w naszej kuchni ja i dzieciaki próbujemy zatrzymać smak i zapach jesieni.
Córcie nawlekają na sznurki kawałki złocistych antonówek, a ja przygotowuje szarlotkę.
Spoglądam na wazon kolorowych astrów. Jak tu u nas cudnie ten zapach, te kolory  ta atmosfera!. Cóż.... ciasto do pieca, a ja z dziewczynki pędzimy do pokoju. Będziemy rozma-wiać o jesieni. Spróbujemy wymyślić jak można zatrzymać tą cudną, kolorową porę roku.
Po wspólnych debatach wpadłyśmy na genialny pomysł -  najlepiej zrobimy jakiś obrazek, wyklejankę, aby zimą rozkoszować się ich widokiem.

Nasze jesienne propozycję na zabawy plastyczno – techniczne.

Jesienne drzewa
Wariant I
Ze sztywnego brązowego kartonu lub tektury wycinamy drzewo (pień + gałęzie). Następnie będziemy przyklejać do niego liście i tu mamy kilka propozycji.

• liście wycinamy z kolorowego papieru – wybieramy oczywiście kolory jesienne – pomarańcz, czerwień, żółć....kształt liści i wielkość w zależności od upodobań dziecka.
• liście z kółeczek  - na kolorowym papierze odrysowujemy kółka o średnicy 2 – 3 cm, następnie wycinamy je i składamy na pół. Przyklejamy do drzewka co daje tzw. obraz przestrzenny.

Wariant II
Na kartce białego papieru malujemy drzewo (pień + gałęzie) najlepiej pastelami czarną lub brązową. Teraz pora na liście:

• liście można wykonać z plasteliny. Wersja dla młodszych dzieci mama odrywa kawałeczki plasteliny i formuje z nich kuleczkę, a dziecko  do gałązek przykleja ,,plastelinowe” liście  rozcierając kuleczkę .
•  
• liście malowane paluszkami farbą akwarelową. Aby efekt był dobry najpierw należy zwilżyć akwarele. Do odpowiedniego koloru dodajemy krople wody i za pomocą pędzelka lub patyczka higienicznego ,,rozmiękczamy” farbę. Dalej sprawa należy do dzieciaków moczą czubek paluszka w odpowiedniej farbie i malują przez odcisk liście.

Jesienna wyklejanka z suchych liści.

Podstawowa zasada liście - oczywiście zbieramy z dziećmi podczas jesiennego spaceru. Jest to dobry czas na omówienie, rozróżnienie i porównanie koloru i kształtu liści. Najprostsze do rozpoznania są liście kasztanowca i porównanie kształtu liścia do dłoni dziecka oraz liście dębu, klonu i akacji. 
Zbieramy liście wybarwione, różnych gatunków drzew no i oczywiście podczas suchego dnia. 
Następnie suszymy liście, (liście wkładamy pomiędzy kartki gazety, a na to kładziemy stertę ciężkich książek).
Po 4-5 dniach liście powinny być już dostatecznie suche (oczywiście okres suszenia możemy wydłużyć), następnie przystępujemy do wykonania obrazka. Suche liście możemy bezpo-średnio całe przyklejać do kartki i podpisywać nazwy gatunków drzew.
Ze starszymi pociechami możemy ciąć liście i układać kompozycje, a następnie przyklejać klejem roślinnym na brystol.
W takich kompozycjach  ładnie prezentują się również: kawałki materiałów, suche kwiaty, plastelina, włóczka, itp...

Jesienne owoce.

Malujemy kontur dowolnego owocu na kartce z bloku technicznego – a następnie: wypełniamy środek konturu wydzieranką z kolorowego papieru, którą przyklejamy klejem,lub wypełniamy środek owocu poprzez kropeczki odciśnięte patyczkami higienicznymi zamoczonymi w farbie - akwareli.  

Kasztanowe cudaczki
Z omawianiem tej techniki plastyczno – technicznej chyba nie muszę się dużo rozpisywać bowiem, któż z nas dorosłych nie robił w dzieciństwie  kasztanowych ludzików czy zwierzątek.
Dla bezpieczeństwa przy pracy warto by otwory w żołędziach czy kasztanach wykonywali dorośli, a do łączenia jesiennych zbiorów wykorzystujemy zapałki pozbawione siarki lub wykałaczki różnej długości.
Ludki, zwierzątka, cudaczki można ozdobić plasteliną czy też kawałkami kolorowej włóczki.

Nakrapiana jesienna kompozycja.

Na kartce najlepiej białej z bloku technicznego układamy suche liście różnych kształtów i wielkości ( ładny efekt dają liście klonu, dębu, akacji i wierzby). Następnie pędzel moczymy w dowolnym kolorze farby (zasada na pędzlu musi być sporo farby ale i wody). Teraz pędzel pocieramy o linijkę (patrz fotka) i nakrapiamy farbą po całej kartce. Im częściej zmieniamy kolor tym nasza kompozycja staje się bardziej efektowna. Gdy farba jest już sucha delikatnie usuwamy liście.

Listkowe stemple.
Będzie nam potrzebna kartka biała najlepiej z bloku technicznego i suche liście tak jak przy poprzednio omawianej pracy liście muszą być rozmaitego kształtu i wielkości.
Liście pokrywamy farbą najlepiej plakatową bardzo dokładnie od strony , gdzie  znajduje się unerwienie liścia. Następnie liść stroną pomalowaną przykładamy do kartki i dobrze przyciskamy – powinien wyjść kolorowy odcisk blaszki liściowej.
Dla przedszkolaków i młodszych dzieci powiem szczerze nie liczy się w zasadzie efekt końcowy pracy lecz ogromną frajdę sprawia im malowanie liści farbami.

Na koniec wszystkim rodzicom małych plastyków życzę powodzenia i wytrwałości, a dzieciom połamania kredek i cudownych dzieł sztuki.

Monika Broniecka

 Rozwój dziecka - przeczytaj pozostałe artykuły.