Czym jest ocena?

Koniec semestru i koniec roku to moment, w którym wystawia się oceny. Dzieci, które uczęszczają do klas I - III otrzymają świadectwa z oceną opisową. Co to takiego i czemu tak bardzo różni się to od ocen, które pamiętamy z naszych własnych świadectw?

Czym jest ocena?

Ocenie podlegamy, ale i oceniamy praktycznie od pierwszych lat naszego życia. Początkowo oceniają nas najbliżsi, potem także osoby z dalszego otoczenia, wreszcie nauczyciele w przedszkolu i szkole. Najogólniej ujmując ocena to oszacowanie wartości czegoś. Żeby móc oszacować, musimy zgromadzić pewne informacje dotyczące tego, co jest oceniane. W nauczaniu zintegrowanym (zwanym też edukacją wczesnoszkolną czy też nauczaniem początkowym) ocenianie powinno być procesem gromadzenia informacji dotyczących zachowania i osiągnięć edukacyjnych ucznia. Ocena powinna dostarczać wiedzy o aktywności, postępach, uzdolnieniach, trudnościach czy niepowodzeniach.

Oceny w szkole - jaką pełnią funkcję?

Większość z nas nie lubi być oceniana, szczególnie jeżeli ta ocena różni się od naszego wyobrażenia o sobie. Podobnie jest z dziećmi. Zatem dlaczego poddajemy dzieci temu nieprzyjemnemu procesowi? Celem oceniania jest dostarczenie informacji trzem stronom zaangażowanym w nauczanie: uczniowi, jego rodzicom (prawnym opiekunkom) i nauczycielowi. Poprzez ocenianie:

UCZEŃ - dowiaduje się, jakie efekty przynosi jego aktywność szkolna, otrzymuje wskazówki, jak radzić sobie z napotkanymi trudnościami, jest motywowany do dalszego wysiłku;

RODZIC - otrzymuje rzetelną, szczegółową informację o dziecku, na podstawie której może podjąć odpowiednie działania sprzyjające rozwojowi dziecka;

NAUCZYCIEL - wie, na jakim poziomie rozwoju znajduje się dany uczeń w tym akurat momencie oraz jakie efekty przynosi stosowany przez niego system nauczania, wychowania, motywowania.
 
Oczywiście tego wszystkiego nie da się wyrazić przez zwykłe: dobrze czy niedostatecznie, szczególnie jeżeli w osiągnięcie owego „dobrze” jeden uczeń włożył ogromny wysiłek, podczas gdy drugi po prostu wykonał zadanie słabiej niż zwykle. Właśnie dlatego w ocenianiu uczniów najmłodszych stosuje się ocenę opisową.

Co jest składową oceny?

Oceniany powinien być całościowy rozwój dziecka. Nie tylko ostateczny efekt pracy, ale przede wszystkim praca, wysiłek, trud, jaki dziecko włożyło w osiągnięcie tego efektu. Dla każdego jest jasne, że nie można dzieci traktować jednakowo, bo nie każdy uczeń ma takie same możliwości i nie rozwija się w identycznym tempie, jak jego rówieśnicy.

Ocenia się :

• rozwój intelektualny dziecka, czyli osiągnięcia edukacyjne w zakresie umiejętności: czytania, pisania, mówienia, słuchania, rachowania, rozumowania, zdobywania informacji, a także rozwój indywidualnych uzdolnień i zainteresowań;

• rozwój fizyczny dziecka, czyli umiejętność działania na rzecz rozwoju kondycji i sprawności oraz zachowania zdrowia;

• rozwój społeczno-emocjonalny czyli zachowanie i emocje ujawniane w stosunku do siebie samego, innych ludzi, przyrody, wytworów kultury.
  

Ocena opisowa - zalety

Tradycyjna ocena w niewielkim stopniu informuje o postępach ucznia, a mimo bardzo wyraźnych kryteriów oceniania, dostarcza wiedzy tyko o efektach. Kolejnym problemem jest formułowanie ogólnej opinii o uczniu rodzącej się z takich ocen: uczeń dobry, dostateczny...

Takie etykietowanie sprawia, że nie tylko nauczyciel postrzega dziecko w taki sposób, ale także sam uczeń buduje obraz  siebie. Uczeń, który wkłada dużo wysiłku w opanowanie danej umiejętności, a mimo to, ciągle dostaje „trójki”, w końcu zaczyna wątpić w swoje możliwości i poddaje się.

Także nauczyciele mieli poczucie, że nie zawsze ich ocena jest sprawiedliwa, skoro nie uwzględnia tak wielu elementów składających się na końcowe osiągnięcia dziecka. Ocena stopniowa nie sprzyja współdziałaniu, raczej rywalizacji, tymczasem dzieci powinny uczyć się przede wszystkim jak współpracować ze sobą. Stopnie często są postrzegane jako kara i nagroda, a przecież nie zdobywanie dobrych stopni tylko wiedzy i umiejętności powinno być celem.

Ocena opisowa - wady

Niestety i ta ocena, jak każda inna, jest obarczona błędami. Przede wszystkim wymaga diagnozy na wstępie, bo tylko badając umiejętności dziecka na początku każdej klasy, nauczyciel ma szanse ocenić jego postępy w rozwoju. Na bieżąco nauczyciel powinien ustnie informować ucznia i jego rodziców o jego zachowaniu i postępach tak, aby motywować dziecko do pracy i podejmowania wysiłku.

Semestralna ocena (po pierwszym półroczu nauki) powinna zawierać wskazania do pracy, a nie tylko informacje. Natomiast ocena końcoworoczna powinna mieć charakter podsumowujący i syntetyczny.

Łatwo zrozumieć, że w klasie trzydziestoosobowej jest to zadnie niezwykle trudne i pracochłonne dla nauczyciela oraz wymagające regularnych, indywidualnych kontaktów z rodzicami. Tylko wówczas ocena opisowa ma sens. Nie zawsze udaje się te warunki spełnić, dlatego pojawia się tak wiele głosów krytycznych.

Co zarzucają ocenie opisowej rodzice?

Przede wszystkim:

• niezrozumiałe i niejasne terminy („Czyta biegle i wyraziście” to lepiej czy gorzej niż  „Czyta płynnie i w odpowiednim tempie”?  „Częściowo rozumie pojęcia matematyczne” - czego właściwie nie rozumie? „Zna tabliczkę mnożenia do 30” - ten zwrot nie przekazuje informacji, że powinien ją znać do 50).

• rozmycie obrazu ucznia poprzez nadużywanie słów „raczej”, „przeważnie” „często”, „dość”, które nie niosą ze sobą konkretów, bo czym się różni „raczej dobrze” od „dość dobrze”?

• ocena opisowa dobrze służy dzieciom zdolnym, natomiast w przypadku tych, które mają trudności, nie wystarcza, szczególnie, że na świadectwie umieszcza się przeważnie  osiągnięcia, sukcesy, wystawiając coś w rodzaju „laurki”.

Wielu nauczycieli w swej ocenie bieżącej wspiera się rozmaitymi wybiegami: literkami, punktami czy oznakowaniami graficznymi, które dzieci bezbłędnie rozszyfrowują jako ukryte stopnie – słoneczko z jednym promykiem... kwiatek z trzema płatkami... buźka w kolorze czerwonym... - wszystko to jest dla dzieci czytelne i niczym nie różni się od tradycyjnych stopni.

Kiedy w tym roku dziecko przyniesie nam świadectwo, pamiętajmy przede wszystkim o tym, że jeden papierek (choćby to był bardzo ważny dokument) nie zastąpi nam codziennej obserwacji dziecka, systematycznego śledzenie tego, jak pracuje, w jaki sposób się uczy i regularnych rozmów z nauczycielem prowadzącym z naszym dzieckiem zajęcia przez 4-5 godzin dziennie.