Summerhill - szkoła, w której panuje demokracja

W Polsce o szkole Summerhill, pionierskiej placówce w Leiston w hrabstwie Suffolk, która stała się inspiracją dla szkół demokratycznych na całym świecie i jest uważana za początek nowej koncepcji w edukacji, można usłyszeć i przeczytać nie mało zadziwiających i mających niewiele wspólnego z prawdą mitów, zwłaszcza od tych specjalistów, którzy nigdy nie mieli okazji rozmawiać z absolwentami szkoły, być w niej i obserwować jak naprawdę działa demokratyczna społeczność uczniów.

W Summerhill dzięki wolności każdy ma okazję rozwinąć świadomość swoich potrzeb i możliwości. Absolwenci Summerhill w pełni czują, że sami są odpowiedzialni za swoją edukację, że tylko od nich zależy jakie będzie ich dalsze życie. Sceptykom nie mieści się w głowie, że dzieci mogą uczyć się bez przymusu... i zdawać znakomicie egzaminy.

Czy rzeczywiście tak jest?

Alexander Sutherland Neill jest powszechnie uważany za wielkiego pedagoga naszych czasów oraz jednego ze stu najbardziej wpływowych myślicieli edukacyjnych, jak również jednego z dwunastu największych nauczycieli ubiegłego tysiąclecia. Neill był wyjątkowy wśród pionierów nowych trendów oświatowych, bardziej dbając o „psychologię” niż o „edukację”. Jego ulubionym powiedzeniem było: „celem życia jest znalezienie szczęścia, co jest równoznaczne z odkryciem własnych pasji i zainteresowań. Edukacja powinna być przygotowaniem do takiego życia”. Dla niego sukces nie oznaczał stopni  naukowych, dobrej pracy czy sławy. Sukcesem jest dostrzeganie,  jak dziecko przybywające do Summerhill z twarzą pełną nienawiści i lęku, po dwóch latach tryska życiem i szczęściem. Cała idea szkoły, to zapewnienie wolności i akceptacji dziecku, pozwolenie mu na zaspokajanie naturalnych potrzeb.

Jak działa szkoła Summerhill?

Szkoła Summerhill została utworzona w Wielkiej Brytanii w 1921 roku przez A. S. Neilla, w czasach, kiedy podstawowym narzędziem wychowawczym była surowa dyscyplina. Przez te wszystkie lata niewiele się zmieniła. Na świecie istnieje już ponad 200 szkół demokratycznych tworzonych na podstawie koncepcji pedagogicznej A. S. Neilla, a także dzięki inspiracji jego książkami. W ostatnich 10 latach najwięcej takich szkół powstało w Niemczech, Japonii, USA i Izraelu i ich liczba stale rośnie, także w innych krajach. Oczywiście każda z tych placówek ma swą specyfikę, nieco odmienny sposób działania, który  wynika głównie z lokalnej kultury, ale łączy je wspólna cecha – wszystkie traktują dzieci jako równoprawnych członków szkolnej społeczności. Obecnie również w Polsce rozpoczynają działalność szkoły demokratyczne: pierwsza w naszym kraju Społeczna Szkoła Demokratyczna w Poznaniu, w Łodzi, dwie w Warszawie oraz w podwarszawskim Świętochowie.

Wybór przedmiotów

W Summerhill dostępny jest szeroki wybór przedmiotów, mimo to żaden z uczniów nie czuje się zmuszany do uczestniczenia w nich, bowiem lekcje są nieobowiązkowe. Zajęcia odbywają się zwykle w grupach wiekowych, ale czasami także w grupach zainteresowań. Oprócz zorganizowanych zajęć, uczniowie mogą swobodnie korzystać z pracowni plastycznej, metaloplastycznej, garncarskiej, stolarskiej i komputerowej bądź swobodnie majsterkować w warsztacie. Z myślą o nich stworzono tu także wolną przestrzeń, gdzie dzieci mogą po prostu przebywać, bawić się, prowadzić życie towarzyskie, grać w ulubione gry. Dorośli nie organizują im czasu, to one same wymyślają i tworzą zajęcia dla siebie. Sport, zabawy i inne formy aktywności nie tylko fizycznej są inicjowane i realizowane przez dzieci oraz dorosłych, zależnie od zaistniałych potrzeb. Warto podkreślić, że pracownicy Summerhill zawsze mają kwalifikacje do uczenia na wymaganym poziomie, bowiem jest sprawą oczywistą, iż w sytuacji gdy zwraca się do nich uczeń z prośbą o pomoc w przygotowaniu do egzaminów uniwersyteckich, nie odmawiają mu.

Teoria A. S. Neilla

Według A. S. Neilla każde dziecko, któremu pozostawi się całkowitą swobodę, będzie przez większość czasu bawiło się; ale gdy nadejdzie pora, bystre usiądą i zabiorą się do pracy, by opanować materiał przedmiotów objętych państwowym egzaminem. „To, co poddanym dyscyplinie dzieciom zajmuje osiem lat, nasze potrafią niemal w dwa lata. Ortodoksyjni nauczyciele utrzymują, że tylko ciężka harówka pozwala uczniom zdać egzaminy. Nasze doświadczenia dowodzą, że w przypadku inteligentnych uczniów jest to fałszywe rozumowanie. Przy całkowitej swobodzie jedynie najzdolniejsi potrafią skoncentrować się na intensywnej nauce, co jest bardzo trudną sprawą w społeczności, w której dzieje się tyle atrakcyjnych rzeczy!”. Neill zwraca uwagę, iż we wszystkich krajach, kapitalistycznych, socjalistycznych czy komunistycznych, starannie opracowano system szkół kształcących dzieci. Jednak wszystkie doskonale wyposażone laboratoria i pracowanie nie pomogą poszczególnym dzieciom przezwyciężyć emocjonalnych szkód i zła społecznego zrodzonego przez presję wywieraną na nich przez rodziców, nauczycieli oraz ograniczający charakter naszej cywilizacji.

Summerhill jest szkołą demokratyczną i samorządową, a wszyscy mają w niej równe prawa. Nie ma presji autorytetu dorosłych ani podporządkowywania się ich poglądom, mimo że sama społeczność wymaga od każdego rozsądnego i odpowiedzialnego zachowania. Wszystkie problemy, związane z życiem grupowym, włączając w to kary za wykroczenia przeciw ustalonym prawom, są rozwiązywane drogą głosowania podczas ogólnego spotkania szkoły. Każdemu członkowi grona pedagogicznego i każdemu dziecku, bez względu na wiek, przysługuje prawo jednego głosu. Znęcanie się nad słabszymi (bardzo surowo traktowane przez społeczność Summmerhill), wandalizm czy zachowania antyspołeczne rozstrzygane są przez demokratycznie wybranych rzeczników praw obywatelskich lub przez całą społeczność w trakcie ogólnych spotkań.

Zebranie Szkolne jest tym, co sprawia, że równość jest prawdziwa, a nie tylko teoretyczna. Na przykład każdy wie, że te same sankcje mogą dotknąć zarówno ucznia, jak i pracownika. Jeśli nauczyciel wnosi sprawę przeciwko uczniowi, to nie oznacza, że ma on większe prawdopodobieństwo wygrania. Startuje przecież z tej samej pozycji, co uczeń. Dzięki temu wszyscy członkowie Summerhill – a są osoby różnych wyznań, kultur i narodowości - mają silne poczucie solidarności ze szkołą. Jednak samorządność ogranicza się do rozwiązywania problemów, które niesie ze sobą życie w społeczności. Nigdy nie proszono tu dzieci, by zajmowały się sprawami administracyjnymi, zatrudnianiem i zwalnianiem pracowników, przyjmowaniem nowych uczniów itp.

Nie wszystkie dzieci przybywające do Summerhill od razu potrafią dostosowują się do systemu szkoły. Co ciekawe, uczeń buntujący się, zachowujący się w sposób destrukcyjny, który łamie wiele pisanych i niepisanych zasad społeczności, powodując zamieszanie, to zazwyczaj nowy uczeń. Interesujące jest to, że buntownicze dzieci to zazwyczaj uczniowie, którzy trafili do Summerhill z konwencjonalnych szkół i w ten sposób odreagowują jedynie konieczność podporządkowania się autorytarnej strukturze, obowiązującej w poprzedniej placówce.

Lata doświadczeń pozwoliły zauważyć, że korzyści płynące z praktycznej nauki praw i obowiązków obywatela w szkole Summerhill są nie do przecenienia. Ustalane przez dzieci prawa dotyczą przecież spraw zasadniczych, a nie pozornych problemów, dając im szersze spojrzenie na życie. Sam A.S. Neil uważa, że cotygodniowe ogólne spotkania szkoły mają większą wartość niż cały tydzień nauki szkolnej.

I chociaż Summerhill daje tradycyjne wykształcenie i dumna jest z osiągnięć akademickich  swoich uczniów, prawdziwe znaczenie jej programu kształcenia jest głębsze. Niektóre dzieci przyjeżdżają do Summerhill z problemami emocjonalnymi, a opuszczają szkołę jako wewnętrznie zintegrowani i silni ludzie.

Anna Czajkowska
pedagog, logopeda