Dziecko uzdolnione, czyli jakie?

Poglądy uczonych na temat dzieci zdolnych, uzdolnionych, z talentem czy genialnych nie są jednoznaczne. Jedni podkreślają związek uzdolnień z wyższym niż przeciętny poziomem zdolności obserwacji, myślenia, pamięci, uwagi, wyobraźni.

Inni naukowcy uważają, że dziecko zdolne zawsze uzyskuje ponadprzeciętne wyniki, wykonując określoną czynność – w przypadku uczniów będą to te dzieci, które uzyskują lepsze rezultaty w nauce od swoich  rówieśników lub te same, ale przy znacznie mniejszym wysiłku. Wielu badaczy podkreśla, iż uzdolnienie jest wynikiem zbioru zdolności ogólnych i specjalnych.

Zdolności u dziecka

I tak, aby rozwinęły się np. uzdolnienia matematyczne, człowiek musi mieć kilka, czy nawet kilkanaście zadatków wrodzonych. Ciekawa jest również rola dziedziczenia zdolności i uzdolnień specjalnych. Na przykład jeśli oboje rodzice są szczególnie uzdolnieni muzycznie, z dużym prawdopodobieństwem będą mieli wysoko uzdolnione muzycznie dziecko. Ale ta zdolność zanika w którymś pokoleniu. Z kolei w sytuacji, gdy jedno z rodziców nie posiada uzdolnień lub posiada je na niskim poziomie, a drugie na wysokim, szanse odziedziczenia przez dziecko uzdolnień są spore, ale już na niższym poziomie. W tym przypadku prawdopodobieństwo, iż kolejni potomkowie będą również uzdolnieni, jest duże. Badania dowodzą, że przeciętne uzdolnienia są przekazywane z pokolenia na pokolenie dłużej, zaś trwałość wysokich uzdolnień w każdym następnym pokoleniu jest coraz mniejsza, aż w końcu zanikają.

Rozwój zdolności jest ściśle związany z etapami rozwoju dziecka

Trzeba pamiętać, że rozwój zdolności jest ściśle związany z etapami rozwoju dziecka. W okresie przedszkolnym różnice między dziećmi zdolnymi a przeciętnymi nasilają się. Wiadomo też, że jednymi z najwcześniej dających się rozpoznać zdolności u dzieci w wieku przedszkolnym, są zdolności matematyczne (wykazały to badania przeprowadzane pod koniec ubiegłego stulecia, dotyczące umiejętności matematycznych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym).

W grupie przedszkolnej, potem w szkole nauczyciele dostrzegają dość szybko dzieci, które sprawniej i szybciej od rówieśników opanowują wiadomości i umiejętności, są ciekawe świata i wytrwałe w dążeniu do poznawania tego, co dla nich niejasne. Stanowcze w dążeniu do rozwiązywania problemów, nie zniechęcają się łatwo, gdy kolejne próby nie przynoszą oczekiwanych  rezultatów. Odznaczają się też zdolnością do wysiłku intelektualnego i skupiania uwagi przez dłuższy czas, a także kreatywnością i odpornością na zmęczenie.

Dzieci zdolne szybko zapamiętują różnorodne treści, uczą się chętnie i z przyjemnością, potrafią skupić uwagę przez dłuższy czas na tym samym, co je interesuje. Mają bogatą wyobraźnię, są ciekawe świata, mają oryginalne pomysły, potrafią bronić swoich racji. Często dziecko nadpobudliwe psychoruchowo jest właśnie takim malcem - o przyspieszonym rozwoju, czy wysoce uzdolnionym. Dzieci te szybciej uczą się i więcej wiedzą, dlatego na zajęciach w przedszkolu i potem na lekcjach w szkole obserwuje się  ich wzmożoną aktywność.  Niejednokrotnie przeszkadzają w czasie zajęć, manifestując swoje znudzenie i brak zainteresowania.

Lista oznak talentu

Kim Tegel, naukowiec z University of Western Sydney, sporządziła następującą listę oznak talentu, która może być pomocna w rozpoznawaniu uzdolnień:

• dziecko wcześnie korzysta z zabawek i innych przedmiotów w nieszablonowy sposób, odbiegający od ich przeznaczenia,
• wcześniej niż inni opanowuje zdolności czytania,
• jego  myślenie abstrakcyjne wyprzedza typowy rozwój, na przykład wykazuje zdolność wyróżniania rozmaitych podzbiorów w zbiorach składających się z wielu różnych elementów,
• zadaje trudne, nietypowe, zaskakujące pytania, dotyczące między innymi spraw egzystencjalnych, takich jak śmierć czy sens życia,
• interesuje się różnorakimi zależnościami, na przykład takimi, jak cykle występujące w przyrodzie,
• cechuje je wyższy niż u rówieśników, bardziej wysublimowany rodzaj poczucia humoru oraz subtelne wyczucie ironii,
• ma zdolność do jednoznacznego kwestionowania i demaskowania historii niewiarygodnych i nielogicznych.

Nieharmonijność rozwoju

Jedną z cech dziecka zdolnego jest nieharmonijność rozwoju – oznacza, że w niektórych strefach funkcjonuje ono lepiej od swoich rówieśników, w innych znacznie gorzej. Jego koncentracja może być znakomita lub niedostateczna, cierpliwość podobnie; może być otwarte na nowe wyzwania lub zupełnie niechętne i oporne; będzie ciągnąć do ludzi bądź zupełnie się izolować. Poza tym u dziecka zdolnego często występuje rozbieżność między wysokim poziomem rozwoju intelektualno – poznawczego, a poziomem rozwoju społeczno – emocjonalnego, który może być poniżej normy wiekowej. Taki malec wyjątkowo silnie przeżywa porażkę, nie panuje nad złością, nie potrafi czekać na swoją kolej czy powstrzymać się od komentarza. Jest bardzo wrażliwy na krytykę, nie przyjmuje uwag (nawet słusznych), ma silną potrzebę osiągnięć i jest żądny pochwał, a przy tym początkowo nie umie  radzić sobie z niepowodzeniem.

Są też dzieci, które mogą być całkowicie samowystarczalne i niezależne - stąd nie przejmują się tym, co inni o nich sądzą. Jednak również pod ich adresem, jakakolwiek krytyka powinna być przemyślana i konstruktywna. To prawda, że dobrze rozumieją one sytuacje intelektualnie, jednak nie są w stanie sprostać im emocjonalnie.

Dziecko uzdolnione na ogół dobrze kontaktuje się z dorosłymi

ale w grupie rówieśniczej nie funkcjonuje najlepiej i w wielu sytuacjach czuje się zagubione, nie radzi sobie z emocjami. Częściej rywalizuje i źle znosi krytykę. Ma bardzo często problemy z nawiązaniem kontaktu. Chcąc się zaprzyjaźnić może być agresywne lub wycofujące się. Zwykle wcześnie wykazuje skłonności do dominacji i cieszy się mniejszą popularnością w kręgu rówieśników, ale nie jest to regułą i zmienia się wraz z wiekiem. Z kolei okres dorastania przechodzi ciężej od innych  nastolatków – staje się krytyczne w stosunku do siebie, obniża się jego ciekawość i aktywność poznawcza, co znajduje odzwierciedlenie w niskich wynikach nauczania.

Dziecko uzdolnione wykazuje zazwyczaj głęboką wrażliwość

Poza tym dziecko uzdolnione wykazuje zazwyczaj głęboką wrażliwość na cudze i własne uczucia, niesprawiedliwości i nieszczęścia, bywa też idealistą z dużym poczuciem sprawiedliwości. Dużo czasu spędza na marzeniach i zdarza się, że posiada wyobrażonego przyjaciela, z którym „rozmawia”, co może być błędnie interpretowane i niepokojące. Jednocześnie rodzice muszą pamiętać, że ich zdolne dziecko ma te same potrzeby, co inne dzieci, czyli potrzebę miłości, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Warto zadbać o życie towarzyskie naszej pociechy, stwarzać sposobność do nawiązywania kontaktu z gronem kolegów, zachęcać do wyjazdów na wycieczki, kolonie, aby tym sposobem uczyć radości z uczestnictwa w różnych wydarzeniach społecznych i towarzyskich. Dziecko nie powinno pozostawać na uboczu, cały czas wolny poświęcając nauce. Ale należy szanować jego prywatność, pozwolić na „bycie z samym sobą”. Ponadto warto pozwolić mu na „inność”, ekstrawagancję, by zbudowało poczucie własnej wartości, tak ważne dla każdego, dla niego również.

„Geniusz wyrośnie na każdym gruncie, bo wszystko, co robi, ma ogromną siłę przebicia. My, rodzice, musimy być uważni i wspierać te dzieci, które mają umiarkowany talent, bo taki najłatwiej przeoczyć”.

Rozwój każdego dziecka jest inny

Rodzice mają największe możliwości otworzenia dziecku drogi, po której będą razem z nim kroczyć i wspierać je w rozwoju. To oni tworzą atmosferę, która będzie dziecko stymulować intelektualnie, pobudzać jego ciekawość. A w każdym dziecku drzemie jakiś talent, im wcześniej zauważony i pielęgnowany przez rodziców, tym lepiej dla niego. Jednak by małemu człowieku udało się rozwinąć wrodzone zdolności, niezbędne jest ich właściwe wsparcie. Pamiętajmy przy tym, że nie można wychować człowieka sztuki, jeśli nie ma w nim ani predyspozycji, ani woli. Tylko połączenie ciekawości świata i wytrwałości, którą można wzmacniać chwaląc i nagradzając, przyniesie najlepsze dla dziecka rezultaty.