Lęki dziecięce

Każde dziecko od czasu do czasu boi się czegoś, co rodzicom wydaje się niegroźne: ciemności, wody, psów, wysokości, różnych dźwięków, przestępców, śmierci. To normalne.

U zdrowego dziecka lęki przemijają - te, z których wyrasta po pewnym czasie zastępują nowe (wykaz lęków typowych dla danego wieku znajduje się w pierwszej książce podanej w bibliografii). Psychologowie zauważyli, że lęki nasilają się w wieku: 2 i pół roku, 6-7 oraz 10 lat.

Lęk to nie to samo co strach. Strach jest reakcją na konkretne zagrożenie, podczas gdy lęk powstaje na skutek wyobrażania sobie zagrożenia. Dziecko może przywoływać w wyobraźni zagrożenie, którego kiedyś już doświadczyło realnie (lęk odtwórczy) lub tworzyć własny świat lęków (lęk wytwórczy, mocno związany z żywą wyobraźnią naszej pociechy).

Przyczyną lęku może być także niezaspokojenie potrzeb dziecka - fizjologicznych (głód) czy psychicznych (brak poczucia bezpieczeństwa, miłości).

Lęk czasami spełnia pozytywną rolę - ratuje zdrowie i życie naszego dziecka. Dlatego powinno się uszanować naturalny odruch unikania tego, co wzbudza lęk, co wydaje się dziecku niebezpieczne.

Przykazania dla rodziców:

• Nie wyśmiewaj dziecka i nie zawstydzaj go.
• Zrozum lęk dziecka.
• Bądź cierpliwy, pamiętaj, że dziecko samo z tego wyrośnie.
• Nie stosuj terapii szokowej, nie zmuszaj dziecka do stawiania czoła lękotwórczej sytuacji, dopóki nie jest do tego gotowe. Przez pewien czas pozwól mu unikać tej sytuacji, potem stosuj metodę "małych kroków".
• Nie stymuluj lękliwości dziecka swoją własną pełną lęku postawą wobec życia. Nie strasz go niepotrzebnie (nie krzycz: "Nie biegaj, bo złamiesz nogę i przez miesiąc będziesz siedział w gipsie !" "Jak nie będziesz grzeczny, to przyjdzie czarownica i Cię zabierze !" "AAAA.... jaki pająk !").

Kiedy rodzice powinni się niepokoić?

Wprawdzie dziecięce lęki są czymś naturalnym, ale zbyt intensywne i nieprzemijające mogą być emocją negatywną i niszczącą. Poznamy to po tym, że:

• reakcja lękowa jest zbyt silna w stosunku do bodźca
• towarzyszą jej reakcje somatyczne: np. blednięcie, pocenie się, drżenie, zmiany akcji serca, utrata przytomności
• lęk permanentnie pochłania uwagę dziecka, nie przemija.

Uważna obserwacja dziecka gwarantuje dostrzeżenie niepokojących objawów. Tak silny lęk wymaga podjęcia dodatkowych działań, szukania przyczyn (np. może być sygnałem przemocy seksualnej).

Jak radzić sobie z "domowymi potworami" ?

Czasami do naszych domów wprowadzają się zrodzone w dziecięcej wyobraźni potwory, duchy, groźne zwierzęta. Oto kilka sposobów radzenia sobie z nimi:

• Strategia "zaprzeczania"
  Polega na wmawianiu dziecku, że nie ma się czego bać, bo potwory nie istnieją. To metoda popularna, ale zwykle nieskuteczna, a stosowana zbyt długo nawet szkodliwa. Dziecko nie znajduje zrozumienia u najbliższych, nie ma się na kim wesprzeć. Nie polecam.
   
• Strategia "walki i wygnania"
  Staramy się za wszelką cenę pozbyć potworów z domu. W tym celu:
  stosujemy obrzędy i rytuały (tańce, okadzania, zapraszamy do mieszkania Obrońcę - rzeźbę, pluszaka, maskę itp. symbolizującą dobro, odwagę i siłę);stosujemy magiczną broń (np. do spryskiwacza opatrzonego etykietą przedstawiającą przekreślonego potwora nalewamy "magiczną miksturę" - wodę, może być z olejkiem zapachowym; spryskujemy potwora a on znika; dziecko ma zawsze dostęp do spryskiwacza).
   
• Strategia "oswajania"
  Próbujemy nawiązać przyjaźń z potworami.
  Mówimy dziecku, że potwory nie jedzą maluchów, za to przepadają za rodzynkami (lub cukierkami, kamykami itp.), wystarczy je poczęstować, by stały się naszymi przyjaciółmi a nawet obrońcami (dziecko nosi smakołyki dla potwora w kieszeni lub trzyma w miseczce w swoim pokoju).
  Stosujemy opisaną wyżej "magiczną miksturę", która przemienia potwory w aniołki.

Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa i odwagi dziecka

• Bezpieczny kocyk. Wybieramy specjalny przytulny koc lub szal. Nazywamy go KOCEM BEZPIECZEŃSTWA i zawsze owijamy nim zalęknionego członka rodziny. 
• Amulet odwagi (podarowany przez Kogoś lub znaleziony i pomalowany np. kamień).
• Wieczorna modlitwa do Anioła Stróża.
• Powtarzanie (lub wyśpiewywanie) afirmacji, np.: "Jestem bezpieczny. Jestem odważny. Radzę sobie w każdej sytuacji".
• Czytanie bajek terapeutycznych - Irena Molicka "Bajki terapeutyczne" Wyd. Media Rodzina of Poznań (z dużym wstępem o lękach u dzieci).

Być może te sposoby nie spowodują zupełnego zniknięcia potworów, ale mogą zmniejszyć poziom lęku u dziecka, a to jest przecież najważniejsze !

Opracowała Ania Dmitruk w oparciu o:

1. F.L.Ilg, L.Bates Ames, S.M.Baker "Rozwój psychiczny dziecka. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy" Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1994
2. D.Chapman Weston, M.S.Weston "Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję emocjonalną dziecka" Prószyński i S-ka, Warszawa 1998
3. Uwagi naszego psychologa - Agnieszki Musiał
4. Doświadczenia Rodziców z naszej grupy dyskusyjnej