Co robić żeby rozwinąć kompetencje społeczne dziecka?

Umiejętność życia wśród ludzi, umiejętności społeczne czy właśnie kompetencje – takimi nazwami określa się zbiór zachowań, dzięki którym życie z innymi i wśród innych ludzi jest łatwe i przyjemne, a także przynoszące wszystkim korzyści.

Ani rodzice, ani nauczyciele nie uwzględniają w swych planach edukacji w tym zakresie, większość z nas uważa, że tego wszystkiego można nauczyć się mimochodem. Niestety nie każde dziecko potrafi nauczyć się umiejętności społecznych tylko obserwując innych, a są też takie, które wydają się postępować dokładnie na odwrót…

Dzieci z trudnościami w nawiązywaniu relacji

Wychowanie dziecka o minimalnym wyczuciu na sytuacje społeczne jest niezwykle trudne. Ciężko w ogóle zorientować się, co się dzieje: dziecko często popada w konflikty z rówieśnikami, ale zdarza mu się też być nieuprzejmym w stosunku do dorosłych: przedszkolanek, nauczycieli, krewnych i czasami wydaje się, że świat sprzysiągł się przeciwko niemu.

Nie wiadomo, co jest przyczyną tego, choć można podejrzewać, że to zaburzanie integracji sensorycznej, przetrwałe odruchy pierwotne czy inne – na pozór niewielkie, a jednak tak ważkie – zaburzenia pracy układu nerwowego. Sprawiają one, że dziecko nie umie wczuć się w to, co odczuwają inni, jest mało elastyczne na zmiany, niesłychanie przejmuje się rzeczami, które większość potrafi zignorować. Każdy dzień to walka o nawiązanie kontaktu, zrozumienie i takie zachowanie, które będzie społecznie akceptowalne i często jest to walka przegrana. Łatwo wtedy obwiniać: siebie o nikłe umiejętności wychowawcze, nauczycieli o złe podejście i inne dzieci o zaczepki. Na dłuższą metę to jednak nikomu nie pomoże i lepiej zamiast tego zadbać o to, aby dziecko nabyło kompetencje społeczne w nieco inny sposób.

Rozpoznaj problem

Kiedy już zaakceptujesz fakt, że dziecko ma jakiś problem, spróbuj go lepiej poznać: czy jego reakcje są spowodowane nadwrażliwością (na przykład na dźwięki, dotyk, światło), czy są to kłopoty z komunikowaniem się z innymi, a może dziecko ma trudności z przetwarzaniem słuchowym? Wszystko to może być przyczyną trudnych zachowań dziecka i warto jej szukać, jednocześnie godząc się z tym, że potrzebna jest przede wszystkim cierpliwość i zrozumienie potrzeb dziecka. Może upłynąć naprawdę dużo czasu, zanim uda się wam znaleźć jakąś wskazówkę czy rozwiązanie, ale i tak warto szukać.

Pokazuj i ćwicz

Ponieważ takim dzieciakom trudno jest uczyć się z obserwacji, musicie więcej ćwiczyć. Trzeba zacząć od odczytywania mimiki i mowy ciała. Można do tego użyć specjalnych kart z emocjami, ale równie dobrze przysłużą się zdjęcia – z rodzinnego albumu, gazet czy internetu – pokazuj je dziecku, niech spróbuje nazywać, co te osoby wyrażają. Miłym przerywnikiem będzie robienie min do lustra (np. pokaż jak wygląda ktoś, kto jest przestraszony) lub do aparatu i utworzenie własnego albumu min i emocji.
Obserwuj dziecko w czasie zabaw z domownikami, ale też kolegami na placu zabaw i jeśli trzeba, to interweniuj i przekazuj dziecku jasne komunikaty „to, co robisz, jest przez innych nieakceptowalne, jeśli potrzebujesz XYZ, to zrób tak… ” i podawaj możliwe, a ogólnie przyjęte, rozwiązania.

Zachowaj cierpliwość

Rodzicielstwo bywa frustrujące, szczególnie, kiedy wydaje się, że dziecko już opanowało daną umiejętność, a już po chwili wraca do poprzednio stosowanych – nieskutecznych i nie do przyjęcia – strategii. Takie regresy są normalne, bo w sytuacji stresującej dziecko zawsze sięga najpierw po te rozwiązania, które są mu bliższe. Trzeba czasu, żeby mogło swobodnie używać tego, czego się uczy biernie.

Graj i układaj

Wspólne gry, łamigłówki, zagadki i układanki, to idealny sposób na ćwiczenie umiejętności społecznych poprzez zabawę:

• wspólne rozwiązanie problemu: gry kooperacyjne, układanie puzzli – to zabawy, które wymagają rozwiązania jakiegoś problemu, trzeba też zadawać pytania, prosić o pomoc, wspólnie realizować jakieś założenia, a zatem uczyć się, jak to robić;
• czekanie na swoją kolej może być dla dzieci naprawdę trudne, a w grze jest to konieczne,
• słuchanie zagadki w skupieniu to świetna okazja do tego, aby skoncentrować się na tym, co ktoś mówi;
• poczucie satysfakcji z wygranej i okazywanie radości w taki sposób, który nie zraża innych;
• umiejętność przegrywania i radzenia sobie z frustracją;

Przede wszystkim jednak wspólne spędzanie czasu pozwala na budowanie pozytywnych relacji i pokazywanie modeli odpowiednich zachowań.