Jak rozmawiać z dzieckiem o niepełnosprawności

Niepełnosprawność dotyka dzieci i dorosłych, osoby z różnymi trudnościami możemy spotkać nie tylko w szpitalu, ale w szkole, sklepie czy urzędzie. Małe dzieci są ciekawe, pytają o wszystko. Chcą jak najwięcej wiedzieć i zrozumieć świat. Pytają również o niepełnosprawność, bez skrępowania, bez ironii i dla dorosłych często bez taktu. Jak rozmawiać z dziećmi o niepełnosprawności, co mówić, aby wszystko dobrze zrozumiały i miały szacunek do każdej osoby, bez względu na jej wygląd czy sprawność intelektualną?

Dlaczego ten pan nie ma nogi? Trudne pytania dzieci

Dzieci uwielbiają zadawać pytania, czy są one trudne i zawstydzające? Mogą takie być dla dorosłych którzy nie wiedzą jak odpowiedzieć. Są takie tematy, których dorośli między sobą nie poruszają, albo poruszają rzadko. Dzieci nie mają takich zahamowani. Pytają, są ciekawe, chcą zrozumieć. Dlatego nie bój się rozmawiać o niepełnosprawności, ona się zdarza, częściej niż myślisz.

Dziewczynki i chłopcy nie spostrzegają osób niepełnosprawnych jako dziwnych czy gorszych. Często takiego patrzenia uczą się dopiero od dorosłych. Dzieci zadając pytania nie mają złych intencji, one po prostu chcą wiedzieć, reagują spontanicznie i bez zahamowani. Jednak to, co ważne rodzic  powinien wytłumaczyć parę zasad, które w obecności osób z niepełnosprawnością warto przestrzegać. Czyli nie rozpraszać psa przewodnika osoby nie widomej, nie opierać się o wózek inwalidzki, nie bać się poprosić o powtórzenie czy zapisanie wypowiedzi osobie, która ma trudności z mową.

Niepełnosprawność jako normalność

Kiedy dziecko zadaje pytania, gdy widzi osoby jeżdżące na wózku, idące o kulach czy z amputowaną ręką – nie mów, aby nie patrzyło, nie zwracało uwagi. Wytłumacz, że niepełnosprawność może przydarzyć się każdemu w wyniku wypadku, choroby lub wad wrodzonych. Wyjaśnij dlaczego, ktoś wygląda lub porusza się odmiennie, pozwól maluchowi na pytania i szczegółowo na nie odpowiedz. Nie zbywaj go. Pokaż, że bez względu na niepełnosprawność może was bardzo dużo łączyć z tą osoba, nie podkreślaj różnic tylko cechy wspólne. Wtedy dziecku łatwiej zrozumieć, że drugiej osobie, bez względu na wszystko, należy się szacunek. Swoją postawą akcentuj akceptację, nie ukrywaj tematu niepełnosprawności, nie bagatelizuj go, ponieważ takie działanie pokazuje dziecku, że to temat wstydliwy.

Reakcja rodziców na pierwsze niewinne, pełne ciekawości pytania i komentarze ich dziecka, dotyczące niepełnosprawnych, ma ogromne znaczenie. Kształtuje myślenie o osobach niesprawnych i wpływa na sposób, w jaki mały człowiek będzie traktować innych.

Jak przedszkolak postrzega niepełnosprawność

Trzylatki zazwyczaj nie zauważają niepełnosprawności danej osoby, chyba że jest ona znaczna bądź ktoś wyraźnie zwrócił ich uwagę, wskazując na nią. Mimo to twój maluch dostrzega osobę, która nie ma nogi albo porusza się na wózku inwalidzkim. Czuje się zaciekawiony, może zadać pytanie bądź po prostu patrzeć.

Czterolatki i starsze dzieci szybko dostrzegają różnice - ktoś nie mówi, nie chodzi, nie je jak wszyscy inni. Najczęściej chcą dowiedzieć się czegoś więcej i oczekują od rodziców wyjaśnień. Czasami wręcz zastanawiają się, czy niepełnosprawność może spotkać ich albo kogoś bliskiego.

Jak rozmawiać o niepełnosprawności

Kiedy po raz pierwszy twoje dziecko zauważy, że ktoś jest niepełnosprawny, nie zwlekaj z rozmową na ten temat. Można na przykład zacząć tak: Widzę, że zauważyłeś  osobę, która jest inna niż ty. Wiesz już, że ludzie różnią się kolorem włosów, wzrostem, ale i innymi cechami również. Opowiedz prostymi słowami i szczerze, bez dodawania zbędnych informacji, co wiesz o niesprawności danej osoby - ten pan ma psa lub laskę dla osób niewidomych, ponieważ  nie widzi. Ta pani porozumiewa się za pomocą języka migowego, języka gestów, ruchów dłoni, bo nie słyszy.

Staraj się odpowiadać na pytania krótko i wprost; nie komplikuj wyjaśnień. Jeśli dziecko pyta o osobę na wózku, możesz powiedzieć: Wydaje mi się, że ta pani ma problem z nogami. Nie potrafi chodzić.

Zwróć uwagę, że dziecko słucha twoich słów. Uważaj, w jaki sposób opisujesz ludzi niepełnosprawnych. Unikaj obraźliwych określeń, takich jak „kaleka”, „upośledzony” itp. Pamiętaj, by oddzielić chorobę od osoby. To bardzo ważne! Lepiej powiedzieć: „dziecko, które ma autyzm” niż „autystyczny chłopiec lub dziewczynka”. Unikaj także określeń „normalne”, odwołując się do sprawnych dzieci, ponieważ w ten sposób jedynie podkreślasz nieprawidłowości lub defekty u innych.

Gdy spotkacie kogoś z niepełnosprawnością, nie ma potrzeby strofować dziecka, powtarzając: nie przypatruj się lub nie zatrzymuj się i idź dalej. Słysząc takie uwagi, osoby niepełnosprawne czują się wręcz napiętnowane przez tych, którzy ich unikają. Ponadto, twoja pociecha może odnieść wrażenie, że to wstydliwy problem i nie wolno zadawać ci pytań na ten temat. Zamiast tego opisz w kilku słowach odmienny sposób, w jaki ktoś niepełnosprawny chodzi lub komunikuje się z innymi.

Staraj się upewnić malucha, iż mimo niepełnosprawności fizycznej bądź psychicznej, jego kolega wciąż jest zwyczajnym dzieckiem. Podkreślaj co łączy rówieśnika z niepełnosprawnością z innymi przedszkolakami, w czym są do siebie podobni - wiek, ulubione książki, gry, filmy. Zawsze kładź nacisk na to, co wspólne – upodobanie do rysowania, jedzenia tych samych potraw, zainteresowanie bohaterami kreskówek. Potem możesz mówić o różnicach, na przykład – Jaś nie robi pewnych rzeczy tak jak koledzy, a wózek „wyręcza” go w chodzeniu.

Ucz szacunku dla każdego. Jeśli usłyszysz dziecko mówiące o kimś z niepełnosprawnością „głupi” lub określające jego sposób chodzenia, mówienia jako śmieszny, szybko zareaguj. Wyjaśnij, jak bardzo te słowa bolą i podkreślaj, iż fakt, że ktoś zachowuje się, patrzy, porusza inaczej pozostali, nie czyni go głupim.

3 wskazówki jak rozmawiać z dziećmi o niepełnosprawności

1.Wykorzystaj bajki

Kiedy nie wiesz, jak masz dziecku wytłumaczyć zagadnienie niepełnosprawności, jak to się dzieję, że niektórzy są niewidomi albo jeżdżą na wózku – posłuż się bajkami. Opowieści, które rozgrywają się w świecie bliskim dziecku z bajkowymi bohaterami, jednak opowiadające o prawdziwych problemach, są dobrym punktem wyjścia do rozmowy o niepełnosprawności. Rozmowa, która będzie nawiązywać do bajki, pozwoli dziecku lepiej zrozumieć perspektywę osób zmagających się z różnymi trudnościami.

2.Przeżyjcie to razem

Zabawa jest świetną okazją, do tego, aby wytłumaczyć dziecku czym jest niepełnosprawność oraz jak funkcjonują osoby niewidome, mające trudności z poruszaniem się, czy niesłyszące. W zabawie możesz wraz z dzieckiem odegrać różne scenki, wykorzystując rekwizyty takie jak szalik, szczudła, słuchawki wytłumiające. Dzięki doświadczeniu pokazujesz dziecku, jakie trudności mają osoby z niepełnosprawnością, a jednocześnie uwypuklasz, że dalej są takimi ludźmi –  jak mama, tata czy rodzeństwo. Pokazywanie urządzeń do komunikacji dla osób z trudnościami w zakresie mowy, alfabetu Brajla, budowy wózka dla osób niepełnosprawnych oswaja temat i przybliża go w zrozumiały dla dziecka sposób.

3.Odpowiadaj na pytania

Dostosuj język do wieku dziecka, nie używaj trudnych i skomplikowanych słów, mów wprost. Wstyd, obawa czy ukrywanie tematu niepełnosprawności, pokazuje dziecku, że to coś złego. A spokojna odpowiedź na pytania, nazwanie rzeczy po imieniu np. kiedy dziecko widzi osobę poruszającą się na wózku, która nie ma nogi, możesz odpowiedzieć, że "Pan ma chyba chore nogi, może zdarzył mu się wypadek i nie może chodzić, wózek pomaga mu się poruszać”, pozwala zrozumieć. Odpowiedzi bez lęku i nadmiernych emocji uczą dziecko odpowiedniego podejścia, szacunku, akceptacji i zrozumienia dla każdego bez względu na jego stan zdrowia.

Odpowiedzi na pytania o niepełnosprawność

Czy ja też mogę stać się takim? Jeżeli dziecko o to pyta, wyjaśnij: większość osób z niepełnosprawnością już się z nią rodzi. Zapewnij, że starasz się chronić swojego malucha przed urazami i chorobami, które prowadzą do niepełnosprawności. Dlatego wymagasz, by przestrzegał pewnych reguł – nie dotykał garnka z wrzątkiem, nie wyciągał wtyczki z kontaktu, jeździł w kasku na rowerze, rozglądał się przy przechodzeniu przez jezdnię itp.

Dlaczego ona nie mówi tak jak my? Gdy znasz odpowiedź na to pytanie, wyjaśnij swojemu przedszkolakowi w prostych słowach: Ala ma problemy z mięśniami, które nam pomagają w mówieniu. Dzięki nim to łatwe, ale Ala nie ma takich możliwości.

Mama, której synek od urodzenia cierpi na porażenie mózgowe, podpowiada, że można wyjaśnić nieco szerzej: „Karol choruje na coś, co nazywamy porażeniem mózgowym. Miał kontuzję w chwili urodzenia i jego mózg nie pracuje tak jak twój. Dlatego nie potrafi zrobić rzeczy, które ja i ty możemy robić. Niewykluczone, że kiedyś będzie chodzić i mówić, ale teraz nie umie”.

Dlaczego jej nogi „nie chodzą”? Odpowiedź powinna być krótka: Prawdopodobnie miała wypadek, który uszkodził jej nogi. Dlatego porusza się na wózku inwalidzkim.

Czy on mnie lubi? Czterolatki interesują się tym, czy ktoś je naprawdę lubi. Jeśli dziecko z autyzmem nie wchodzi w interakcje z innymi, twój przedszkolak może się zastanawiać, dlaczego, a nawet odczuwać to jako brak sympatii. Można wówczas wyjaśnić: Zosia cię lubi, ale nie wie jak to powiedzieć i pokazać. Warto zachęcać malca, by proponował dziecku z niesprawnością wspólną zabawę, dołączenie do gry lub innej aktywności. Dzięki temu uczy się, że „inność” niepełnosprawnych nie jest czymś wstydliwym i nie musi być przeszkodą w kontaktach w nimi.

Co jeszcze mogę zrobić, by moje dziecko traktowało osoby niepełnosprawne tak, jak innych?

Pomóż dziecku rozwinąć przyjaźnie z dziećmi niepełnosprawnymi. Zachęcaj do zabawy z nimi na podwórku, podczas wakacyjnych wojaży. Jeśli możesz, zapisz malucha do przedszkola integracyjnego, do którego uczęszczają również dzieci z różnymi niepełnosprawnościami.

Aby nauczyć malucha, że wszystkich należy traktować tak samo, niezależnie od stopnia sprawności, ukształtować w nim „normalny” stosunek do niepełnosprawnych, warto proponować książki, bajki, filmy dla dzieci i spektakle teatralne, w których pojawiają się niepełnosprawni bohaterowie. Oczywiście muszą być one dostosowane do wieku dziecka.

Na koniec rzecz najistotniejsza. Dobrze wiemy, iż najważniejszym w nauce zachowania, w kształtowaniu poglądów i empatii jest przykład rodziców. Pokazuj dziecku, że akceptujesz i szanujesz osoby niepełnosprawne. Kiedy zwracasz się do nich, delikatnie proponujesz pomoc, mówisz im „dzień dobry” w różnych miejscach, na przykład na placu zabaw, w kościele, w sklepie lub w szkole, uczysz dziecko szacunku do każdego.