Jakie są objawy traumy u dziecka? Poznaj 9 alarmujących objawów

Wydarzenie, które wywołuje zagrożenie utraty życia lub zdrowia swojego lub bliskich powoduje zmiany w psychice dziecka, jego ciele oraz duszy. Zdarzenie traumatyczne jest niszczące nie tylko wtedy, kiedy trwa, ale również kiedy ustaje. Jak rozpoznać, że dziecko ma objawy traumy? Jak pomóc mu poradzić sobie ze strasznymi wydarzeniami, których doświadczyło lub było światkiem?

Zdarzenia traumatyczne – kiedy zagrożone jest życie

Trauma jest związana z doświadczeniem zagrożenia utraty życia lub zdrowia, przezywania intensywnego strachu, bezradności, braku pomocy. Dzieci, które spotkały się ze zdarzeniami traumatycznymi doświadczają wielu objawów, które utrudniają im życie i powodują znaczne zaburzenia w rozwoju.

Wydarzenia, które wywołują bardzo duży stres w życiu dziecka to np. konflikty, szczególnie z użyciem przemocy fizycznej i psychicznej, zagrażające życiu choroby przewlekłe somatyczne i psychiczne, śmierć bliskiej osoby, molestowanie seksualne, gwałt, wypadek. Wszystko, co na pewnym etapie rozwoju mogło w wyraźny sposób zakłócić funkcjonowanie dziecka, w sposób drastyczny i jednoznaczny wpływa na możliwość wystąpienia trudności psychologicznych, społecznych i somatycznych.

Dla dzieci ciężkie zranienie, narażenie na znaczny stres spowodowany przemocą fizyczna, udziałem w katastrofie czy wypadku losowym, może powodować zróżnicowane objawy, które zmieniają charakter dziecka i jego zachowanie.

Zespół stresu pourazowego – co to takiego?

Zespół stresu pourazowego (PTSD) jest to zestaw charakterystycznych objawów, pojawiających się wskutek sytuacji traumatycznych, które dostarczają bardzo silnych emocji negatywnych, stresu. Wywołują go zarówno jednorazowe sytuację o bardzo silnym natężeniu, jak i długotrwałe oddziaływania negatywne na mniejszą skalę.  

W ich wyniku pojawiają się emocje, takiej jak: wzmożony lęk, bezradność, poczucie uwiezienia i braku wpływu na sytuację. Tak ogromny stres ma wielki wpływ na małego człowieka. Zmiany emocjonalne, wycofanie się z kontaktów społecznych, zamknięcie się w sobie, brak energii ospałość, czy moczenie nocne i regresja do wcześniejszego stadium rozwoju to częste objawy traumy, które można zaobserwować u wielu dzieci.

Na wystąpienie PTSD są narażone dzieci doświadczające przemocy oraz świadkowie przemocy wobec członków rodziny. Chłopcy i dziewczynki, które padły ofiarą molestowania seksualnego, katastrof naturalnych i wypadków. Dzieci ze stref, gdzie prowadzone są działania wojenne, a także zaniedbywane i upokarzane.

Traumy ze strony bliskich i obcych

Zdarzenia traumatyczne, które mogą dotknąć dzieci można podzielić na dwa rodzaje. Doświadczane ze strony bliskich osób podważają zaufanie, bliskość, więzi. Są bardzo destruktywne, ponieważ dziecko dostaje od rodzica lub innego członka rodziny - zamiast miłości, wsparcia i bliskości – upokorzenie, przemoc, złość. Dziecko może doświadczać konfliktu między swoim cierpieniem i bólem, a nakazem kochania i szanowania bliskich. Trauma ze strony obcych burzy zaufanie do świata, pokazuje ludzi jako istoty podstępne i zagrażające, tworzy przekonanie o braku wpływu na swoje życie.

Trauma w bliskich relacjach:

• zespoły zburzeń więzi,
• chroniczne doświadczanie traumatyczne – zaniedbanie,
• przemoc fizyczna i psychiczna,
• bycie świadkiem przemocy wobec osób znaczących,
• psychopatologiczne zaburzenia rodziców/opiekunów,
• wykorzystywanie seksualne,
• alkoholizm i inne uzależnienia w rodzinie,
• traumatyczne utraty np. śmierć rodzica w wypadku, samobójstwo.

Trauma ze strony obcych:

• napaść, pobicie,
• porwanie,
• molestowanie, nadużycie seksualne,
• gwałt,
• przemoc rówieśnicza, doświadczenie bullingu,
• niespodziewane, porażające doświadczenia wywołujące wstrząs.

9 objawów traumy u dzieci

1.Ponowne przeżywanie tragedii – odgrywanie wstrząsającej sytuacji w zabawie, w trakcie rysowania, budzenie się w nocy z płaczem, opowiadanie o strasznych koszmarach, odczuwanie kołatania serca, dreszczy.

2.Unikanie sytuacji i osób przywołujących w pamięci wydarzenie – gwałtowna relacja złości, płaczu, stuporu, w chwili kontaktu z osobami lub miejscami skojarzonymi ze strasznym wydarzeniem.

3.Przeżywanie wzmożonego lęku i strachu – doświadczanie objawów somatycznych i emocjonalnych związanych z lękiem. Trudność z rozstaniem się z osobą, która daje poczucie bezpieczeństwa, trzymanie się jej za wszelką cenę.

4.Permanentne, nadmierne pobudzenie i rozdrażnienie – nagłe, niespodziewane ataki furii i złości, nieadekwatność reakcji do sytuacji. Trudność z uspokojeniem się, zasypianiem, koncentracją uwagi choć na chwilę.

5.Wycofanie się z dotychczas cenionych relacji społecznych – izolowanie się, niechęć do przebywania z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Milcząca obecność, brak interakcji, które dotychczas cieszyły.

6.Zmiana zachowania i sposobów funkcjonowania – dzieci, które były żywiołowe i radosne mogą stać się bardzo ciche i spokojne, małomówne i zalęknione. Dzieci, które były spokojne mogą doświadczać napadów niekontrolowanej złości, smutku, lęku.

7.Koszmary senne – mogą pojawić się zmożone, straszne koszmary senne, przywołujące traumatyczne zdarzenie.

8.Zregresowanie się, czyli podjęcie zachowań charakterystycznych dla młodszych dzieci np. kiedy dziecko opanowało już trening czystości i dobrze sobie z nim radziło, w wyniku zdarzenia trudnego może pojawić się moczenie nocne.

9.Zaburzenia jedzenia – trudności z jedzeniem, brak apetytu, niechęć do posiłków.

Reakcje dzieci na reakcje traumatyczne mogą być bardzo zróżnicowane, zależne od wieku dziecka, natężenia negatywnych emocji, rodzaju sytuacji, charakteru dziecka, rodzaju wsparcia jakie otrzyma. Jeśli mamy podejrzenia, że dziecko doświadczyło bardzo trudnej sytuacji, zmieniło się jego zachowanie, bawi się w sposób niepokojący – warto zgłosić się z córką lub synem do psychologa dziecięcego, aby sprawdzić sytuację.

Bibliografia:
Steuden S., Janowski K. Trauma – kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne. Roczniki psychologiczne, 2016 (XIX), 3, 549-565
Oszwa U. Zespół stresu pourazowego u dzieci. Remedium.Edukacja, Oświata, Wychowanie. Zaburzenia rozwojowe, 2003 (1) 10 - 12