Dziecięca apraksja mowy

Dziecięca apraksja mowy to niezbyt  często występujące zaburzenie, w którym dziecko wykazuje znaczną trudność w inicjowaniu i wykonywaniu precyzyjnych ruchów, potrzebnych do artykulacji, mimo że nie ma u niego fizycznych przeciwwskazań do mówienia.

U malucha nie występują żadne uszkodzenia mięśni, nieprawidłowości w napięciu mięśniowym czy brak siły tych mięśni, które warunkują bardzo wyrafinowany i specyficzny cykl ruchów języka, warg, szczęki i podniebienia, niezbędny do tworzenia zrozumiałej mowy.

Apraksja mowy bywa czasem nazywana apraksją werbalną albo rozwojową apraksją mowy. Bez względu na nazwę, najważniejszym pojęciem jest słowo „praksja”, czyli planowanie ruchu. Owa niemożność w planowaniu celowych ruchów aparatu artykulacyjnego, uniemożliwia malcowi mówienie. Dziecko z apraksją mowy chce i stara się mówić, ale nie wie, jak to zrobić.

Nauka mowy

Zwróćmy uwagę, że aby mówić poprawnie, mózg dziecka musi „nauczyć się”, jak poruszać ustami i językiem, by wyprodukować konkretne dźwięki, a potem złożyć je w słowa. Każde słowo zawiera specyficzną sekwencję dźwięków (zwanych także fonemami) i sylab, które muszą być prawidłowo, w odpowiedniej kolejności wyartykułowane.

Wymaga to serii skoordynowanych, mechanicznych ruchów warg, języka, szczęki oraz podniebienia miękkiego. Kieruje tym mózg i tylko on może „wydawać dyspozycje” mięśniom artykulatorów. W dodatku wszystko to dzieje się w błyskawicznym tempie.

Oczywiście same mięśnie też muszą działać prawidłowo, z odpowiednią siłą i napięciem.
Gdy mowa rozwija się w prawidłowy sposób, dzieci uzyskują informacje zwrotne na jej temat od otaczających je osób oraz od własnych wewnętrznych systemów sensorycznych. Czy wymawiam słowa poprawnie, tak jak zaplanował mózg? Jak mam skorygować błędy?

Przy następnych próbach mówienia, maluchy wykorzystują te informacje i zasadniczo, dzięki licznym doświadczeniom, są w stanie zautomatyzować akt mowy. Przecież nikt z nas nie musi zastanawiać się, jak powiedzieć konkretne słowo lub frazę! Mózg przechowuje plany i programy motoryki artykulatorów i używa ich szybko, bez wysiłku wtedy, gdy są potrzebne.

Dzieci z apraksją mowy tego nie potrafią, techniczna zdolność do planowania mowy jest u nich zaburzona i nie są w stanie  wykonać celowych ruchów umięśnionych organów mowy (warg, języka, podniebienia miękkiego ). Jeśli za pierwszym razem plan działania powstający w ich mózgu zawiedzie, nie potrafią go zmodyfikować w sposób, który następnym razem pozwoliłby wymówić słowo poprawnie. Kolejny deficyt obserwowany w dziecięcej apraksji , to brak sensorycznego sprzężenia zwrotnego, czyli czucia, gdzie znajdują się poszczególne części aparatu artykulacyjnego i w jakiej są one do siebie relacji. Dlaczego tak się dzieje? Tak naprawdę nie wiadomo.

Przyczyny apraksji dziecięcej

Część specjalistów uważa, iż przyczyna leży w zaburzeniach pracy mózgu. Jednak badania tego nie potwierdzają. Gdy skanowano mózgi dzieci z apraksją mowy, wyglądały one całkiem normalne. Inna teoria wskazuje na zakłócenia komunikacji między mózgiem a mięśniami, stąd trudności z kierowaniem lub koordynacją ruchów. Niektórzy terapeuci zajęciowi sugerują, że dzieci, które począwszy od urodzenia nie były aktywne i nie poruszały się wystarczająco w dzieciństwie, z różnych przyczyn, nie rozwinęły potrzebnych planów dla ruchu. Dotyczy to również specyficznych i precyzyjnych ruchów artykulacyjnych  

Apraksja mowy często towarzyszy innym zaburzeniom wieku dziecięcego, takim jak autyzm, zespół Downa czy porażenie mózgowe. Poza tym może być wynikiem udaru mózgu, infekcji lub urazowego uszkodzenia mózgu; wystąpić jako objaw choroby genetycznej, zespołu metabolicznego albo stanowić samodzielny deficyt.

Objawy apraksji

U dzieci z apraksją mowy często odnotowuje się opóźnione wystąpienie pierwszych słów (po 12 a nawet 18 miesiącu życia), ograniczoną liczbę wypowiadanych słów lub zdolność do tworzenia tylko kilku spółgłosek lub samogłosek. Objawy te zazwyczaj można zauważyć w okresie od 18 do 24 miesiąca życia. Dzieci te mogą wykazywać trudności w rozumieniu mowy, którą charakteryzuje ograniczone słownictwo oraz mylny szyk wyrazów.

Wiele z nich ma problemy z ułożeniem szczęk, warg i języka we właściwej pozycji, warunkującej artykulację danego dźwięku, a potem z płynnym przechodzeniem do następnego.

Inne, szczególnie często występujące w apraksji dziecięcej zaburzenia, to:

• zniekształcenia samogłosek,
• korzystanie z ograniczonej liczby spółgłosek i samogłosek,
• ograniczenia w liczbie lub różnorodności dźwięków wydawanych przez dziecko podczas zabawy wokalnej,
• nienaturalne oddzielanie sylab poprzez wprowadzenie pauzy między sylabami,
• nieprawidłowy akcent wyrazowy, akcentowanie każdej sylaby,
• niespójność i niestałość w produkcji dźwięku – dziecko za każdym razem popełnia inne błędy, próbując powiedzieć to samo słowo,
• zaburzenia dźwięczności,
• trudności w powtarzaniu prostych słów.

Objawy mogą się różnić w zależności od wieku dziecka i stopnia nasilenia problemów z mówieniem.

Trudności w diagnozowaniu

Niektóre z wymienianych przez specjalistów objawów mogą być pomocne w diagnozowaniu apraksji. Jednakże część z nich jest charakterystyczna również dla innych rodzajów zaburzeń, dlatego tak trudno stwierdzić, czy dziecko cierpi na apraksję czy nie. Co więcej, u dziecka z apraksją mowy mogą wystąpić trudności w siedzeniu, czołganiu się, chodzeniu, potem ubieraniu, zapinaniu guzików i innych umiejętnościach motorycznych, takich jak skoki i gry.

Niemożliwe jest postawienie diagnozy apraksji zanim dziecko zacznie mówić. Logopeda może rozpoznać apraksję, jeśli dziecko zaczynające mówić często popełnia niekonsekwentne błędy, zniekształca samogłoski, mówi z wielkim wysiłkiem i ma ogromne trudności w produkowaniu mowy w dłuższych, bardziej skomplikowanych wypowiedziach. Do tej pory nie opracowano jednego testu, którym można by sprawidzić, czy za problemy mowy u dziecka odpowiedzialna jest apraksja. Lekarze sugerują, że najpierw należy wykluczyć inne warunki, takie jak słabość mięśni. Potem należy obserwować mowę dziecka na przestrzeni czasu i oceniać ją poprzez testy, takie jak powtarzanie pewnego słowa lub serii słów.

Terapia apraksji

Dzieci z apraksją rozwojową wymagają zazwyczaj wczesnej, intensywnej terapii i wspomagania, aby w przyszłości mogły skutecznie komunikować się z otoczeniem. Trzeba pamiętać, że „nie wyrastają” z choroby, dlatego konieczne są regularne zajęcia logopedyczne. Nuerologopeda dostosowuje terapię indywidualnie dla danego dziecka, ponieważ zaburzenia w apraksji bywają różnorodne, inne u każdego malucha. Niestety, niektóre nigdy całkowicie nie pokonają choroby.
W przypadku, kiedy apraksja jest bardzo poważna, aby pomóc dziecku w porozumiewaniu się z otoczeniem, specjaliści muszą wprowadzić alternatywne i wspomagające metody komunikowania się, na przykład język migowy.

Na koniec jeszcze jedna uwaga: jednym z najważniejszych aspektów leczenia dziecka z apraksją jest wpajanie mu poczucia własnej wartości i budowanie pewności siebie. Terapeuta może to osiągnąć tylko w porozumieniu z rodziną i opiekunami.

Anna Czajkowska
pedagog, logopeda