Style wychowania

Niezależnie od tego, czy rodzic w ogóle zastanawia się nad tym, jak wychowawczo chce poprowadzić swoje dziecko i czego go nauczyć, i tak, na co dzień, realizuje swój indywidualny, rodzicielski plan wychowawczy.

Ów model rodzicielstwa, rozumiany jako zbiór metod, pomysłów i sposobów, zmierzających do osiągnięcia określonych celów, jest wypadkową wielu czynników: wzorów wyniesionych z domu rodzinnego, własnych przemyśleń i doświadczeń, wyznawanych wartości, idei i przekonań czy porad – rodziny, przyjaciół czy fachowców.

Choć każda rodzina to niepowtarzalne środowisko wychowawcze i - co za tym idzie - unikalny styl rodzicielstwa, specjaliści z zakresu pedagogiki wyróżnili trzy główne, najbardziej charakterystyczne modele wychowania: autorytarny, liberalny i demokratyczny. Definiując je, wzięli pod uwagę takie czynniki, jak: stosunek do obowiązujących norm i zasad, szybkość reakcji wychowawczej (dyscyplina i posłuszeństwo dziecka), wolność i niezależność przyznawana wychowankowi, ciepło i wyrozumiałość ze strony rodziców czy styl komunikacji rodziny.

Należy pamiętać, że owe style wychowania to naukowe schematy - sytuacje modelowe. Rodzice najczęściej stosują mieszanki pomysłów i idei wychowawczych, wywodzących się z różnych stylów wychowania, stąd najczęściej balansują na ich granicy.

Styl autorytarny

Autorytarni rodzice zawsze starają się sprawować kontrolę nad swoimi dziećmi. Trzymają się ustalonych zasad, promują określone standardy. Są krytyczni, wymagający, rygorystyczni i surowi -  dla nich najwyższym dobrem jest utrzymanie ustalonego porządku. Mówią dzieciom, co i jak mają robić, nie dając im tym samym możliwości wyboru czy podejmowania decyzji.

Cóż, oni po prostu wszystko wiedzą lepiej, a kompromis dla nich nie istnieje. Nie czują potrzeby, by - wydając polecenie - wyjaśniać „po co” i „dlaczego”, ostatecznie posiłkując się odpowiedzią „Bo tak powiedziałem”. Skupiają się nie na emocjach i uczuciach, a zachowaniach – ganiąc za niepożądane, jednocześnie nie premiując pozytywnych, które są po prostu standardem i normą. W relacjach wewnątrz rodziny nie ma serdeczności, ciepła i uczucia, a komunikacja jest rzeczowa.

Dzieci autorytarnych rodziców zazwyczaj są grzeczne i dobrze się uczą, nie umieją jednak myśleć niesztampowo i samodzielnie, nie są elastyczne i nie rozumieją, dlaczego pewne rzeczy trzeba robić - działają mechanicznie. Mają niskie poczucie własnej wartości, są nieśmiałe i niepewne swego, łatwo nimi manipulować (zwłaszcza z pozycji władzy). Mają gorsze umiejętności społeczne i rzadko bywają radosne, spontaniczne i szczęśliwe – tak w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu

Styl liberalny

Liberalni rodzice nie są spętani kajdanami zasad i powinności – w ich życiu obowiązuje ich zaledwie kilka, a i one nie są konsekwentnie egzekwowane. To rodzice-kumple, którzy są mili i łagodni – unikają konfrontacji, karcenia, wymagań. Nie ustanawiają wyraźnych granic i jasnych oczekiwań. Oj tak, ich życiem nie rządzi rutyna. Chcą, żeby ich dzieci czuły  się wolne – dają im wiele okazji do podejmowania decyzji i dokonywania wyborów.

Mają tendencje do bezwarunkowej akceptacji zachowania dziecka – bez znaczenia zdaje się być to, czy dziecko zrobiło coś dobrze czy źle. Tacy rodzice rzadko dyscyplinują swoje dzieci, ponieważ mają stosunkowo niskie oczekiwania dojrzałości i samokontroli.

Dużo w nich ciepła i miłości - liberalni rodzice często swoim wychowaniem chcą dać dziecku wszystko to, co według nich najlepsze (miłość, wyrozumiałość, dobrobyt), a czego im brakowało, gdy byli dziećmi. Choć to piękna przesłanka, niestety często prowadzi do przykrych konsekwencji – jedną z nich jest agresywna, roszczeniowa postawa dzieci, trudności w relacjach na gruncie społecznym - wychowankowie "liberalni" mają problemy ze stosowaniem się do zasad i uznawaniem autorytetów, buntują się przeciw stawianym im wymaganiom.

Styl demokratyczny (autorytatywny)

Rodzice preferujący demokratyczny styl wychowania pomagają na co dzień nauczyć się dzieciom, jak być odpowiedzialnym za siebie, by myśleć o konsekwencjach zachowania, jednocześnie szanują ich indywidualność. Szukają równowagi między pragnieniem niezależności, a tym, co obowiązujące. Robią to poprzez rozmowy, jasne komunikaty, racjonalne oczekiwania oraz wyjaśnienia, dlaczego oczekują, że ich dzieci zachowują się w określony sposób.

Monitorują zachowania swoich dzieci, przestrzegają zasad - robią to jednak w sposób ciepły, pełen miłości i zrozumienia. Najczęściej koncentrują się na wzmacnianiu pozytywnych zachowań, ale i korygują te, które są – z ich punktu widzenia – niekorzystne. Są wymagający, ale wrażliwi, stanowczy, ale nie bezwzględni. Chcą, by ich dzieci były asertywne, ale i społecznie odpowiedzialne.

Dzieci mają wiele okazji do podejmowania decyzji, dokonywania wyborów i wyrażania własnej opinii, a z wiekiem zaczynają współtworzyć zasady w domu. Rodzice pełnią rolę przewodników, którzy pokazują kierunek i na każdym kroku są - wspierają. Badania nad rozwojem dzieci dowodzą, że jest to optymalny, najbardziej korzystny model rodzicielstwa.

Monika Zalewska-Biełło