Dlaczego rozwój sensomotoryczny jest tak ważny?

Każdemu rodzicowi zależy na tym, żeby jego pociecha rozwijała się prawidłowo. Nie ma przecież większej wartości niż zdrowie naszych dzieci. Okazuje się, że wcale nie trzeba kończyć specjalistycznych studiów, żeby mądrze wspierać rozwój. Ważne, jest towarzyszenie dziecku i stworzenie mu możliwości do ruchu, eksploracji i doświadczania świata wszystkimi zmysłami. Jak to zrobić? Odpowiedź na to pytanie znajdziesz poniżej.

ROZWÓJ SENSOMOTORYCZNY – CO TO W OGÓLE JEST ?

No dobrze, to zacznijmy od samego początku. Na czym polega rozwój dziecka? Co to w ogóle jest?

Rozwój dziecka to nic innego jak stopniowe dojrzewanie układu nerwowego, dzięki czemu może ono osiągać kolejne etapy czyli tzw. „kamienie milowe w rozwoju”.  Bo przecież, żeby przedszkolak mógł biegać, skakać najpierw musi (jako niemowlę) poradzić sobie z siłą grawitacji – usiąść, stanąć na nogach i zrobić pierwsze kroki. Żeby zaśpiewać piosenkę o misiach, trzeba najpierw wiedzieć czym jest i jak wygląda miś, wypowiadać sylaby i  naśladować dźwięki jakie wydaje.

Tutaj nie da się niczego ominąć czy wyprzedzić. Wiemy, że przyspieszanie rozwoju dziecka niesie za sobą negatywne konsekwencje: dlatego coraz więcej mówi się o tym, żeby nie sadzać dzieci, które nie siedzą samodzielnie czy nie prowadzać za rączki dzieci niechodzących. Nie posadzimy przecież niemowlęcia na rower i nie będziemy go uczyć na nim jeździć. Nie będziemy też uczyć roczniaka na pamięć „Roty”, które mówi jedynie mama i tata. Tak samo powinno być w przypadku etapów rozwoju następujących po sobie. Wszystko po kolei.

SENSOMOTORYKA

Rozwój małego dziecka określamy jako sensomotoryczny, opiera się on bowiem, na dwóch najważniejszych filarach: sensoryce (zmysłach) i motoryce (ruchu) – które bardzo ściśle ze sobą współpracują i nieustannie się przenikają. Są one bazą o podstawą prawidłowego rozwoju dziecka.

• Sensoryczny – czyli doznawany za pomocą zmysłów. Nie ma innej możliwości, żeby do mózgu docierały informacje niż poprzez zmysły. Wszystko to czego dziecko dowiaduje się o świecie, w jaki sposób poznaje świat, jest oparte na doznaniach zmysłowych. Odbiór rzeczywistości, nauka poprzez zmysły jest jednym z najważniejszych zadań okresu dziecięcego.
   
• Motoryczny - czyli ruchowy. Dziecko rozwija się w ruchu i poprzez ruch. Jest to stopniowe uczenie się coraz bardziej złożonych czynności ruchowych. Ruch możliwy dzięki zastępowaniu odruchów pierwotnych z którymi noworodek przychodzi na świat, bardziej złożonymi reakcjami ośrodkowego układu nerwowego.

Tak więc sensoryka i motoryka są tymi dwoma obszarami na które powinniśmy zwrócić uwagę, przyglądając się naszemu dziecku. Jak przebiega jego rozwój ruchowy? Czy osiąga wszystkie umiejętności po kolei, czy niektóre omija? Jak reaguje na bodźce sensoryczne? Uważna obserwacja dziecka, da nam odpowiedź jak przebiega jego rozwój.

Ile mamy zmysłów?

Obecnie bardzo dużo mówimy o sensoryce i jej roli w rozwoju dziecka. To bardzo modny temat, także wśród rodziców. Ale nie da się go zgłębiać, bez ustalenia jednej bardzo ważnej rzeczy! Ile mamy w końcu tych zmysłów? I które są najważniejsze w rozwoju dziecka? Czy wszystkie tak samo? Czy może jednak nie?

Wiemy, że mały człowiek, dla prawidłowego rozwoju musi poznawać własne ciało, eksplorować otoczenie, w którym żyje, oraz zdobywać wiedzę o otaczającym świecie.
I  właśnie wszystkie te informacje są dostarczane poprzez zmysły.  Okazuje się jednak, że jest ich więcej niż powszechnienie znana „arystotelowska piątka”, czyli: wzrok, słuch, węch, dotyk i smak.

Wyróżniamy pięć zmysłów, które odbierają bodźce z otoczenia czyli bodźce zewnętrzne:
· dotyk,
· słuch,
· wzrok,
· powonienie,
· smak

A także te, które odbierają informacje z naszego ciała oraz jego wnętrza;

• zmysł równowagi,
• czucie ułożenia i ruchów ciała (propriocepcję)
• czucie somatyczne (interocepcję)

Każdy układ zmysłowy to swoista droga do mózgu, i na ten moment wiemy że jest tych dróg aż osiem. Różnorodne i systematyczne bodźce zmysłowe, pozytywnie wpływają na rozwój mózgu i dojrzewanie układu nerwowego, a ścisłe współdziałanie wszystkich narządów zmysłowych (czyli ich integracja) jest bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju człowieka.

Najważniejsze zmysły w rozwoju

Stymulowanie wszystkich układów zmysłowych jest kluczowe dla harmonijnego rozwoju dziecka. Trzeba pamiętać o wszystkich zmysłach by oferować najmłodszym zróżnicowane i zrównoważone aktywności i doznania. Natomiast szczególną uwagę warto przyłożyć do 3 z nich:

· dotyku
· równowagi (tzw. układ przedsionkowy)
· propriocepcji (tzw. czucie głębokie).

Okazuje się, że są to trzy podstawowe, najbliższe nam układy sensoryczne, które bardzo intensywnie rozwijają się już w okresie prenatalnym oraz w pierwszych latach życia dziecka. Najważniejszy z nich jest dotyk – istotny przy zbieraniu informacji z otoczenia, a także przy budowaniu więzi z bliskimi. Układ przedsionkowy zwany równoważnym odpowiada za nasze relacje z grawitacją. Jest związany ze wszystkimi układami sensorycznymi i dlatego często nazywamy go – zawiadowcą procesów integracji sensorycznej.

Bardzo ważna i często niedoceniana jest także propriocepcja,  czyli czucie ciała i jego ruchu. Poprzez stymulację propriocpetywną można obniżyć poziom stresu i ułatwić najmłodszym samoregulację. Zmysły bazowe bardzo intensywnie ze sobą współdziałają – zaburzenia w obrębie jednego z nich, powodują zwykle nieprawidłowości  w funkcjonowaniu pozostałych i powodują zaburzenia integracji sensorycznej.

Integracja  sensoryczna

Mówiąc o rozwoju sensomotorycznym dziecka, nie sposób nie wspomnieć o Integracji Sensorycznej. Jest to całkowicie nieświadomy proces neurologiczny, w którym mózg dziecka uczy się rejestrować, segregować, interpretować bodźce sensoryczne – tak żeby mieć pełny obraz otaczającej go rzeczywistości. Dzięki temu jest w stanie prawidłowo odpowiadać na informacje płynące z otoczenia oraz własnego ciała.

Integracja sensoryczna pozwala zarówno poznawać świat jak i uczyć się jego w całej okazałości. Dzięki temu, dziecko prawidłowo reaguje na różnorodne bodźce sensoryczne. Fascynuje go dotyk letniego wiatru na skórze, cieszy chłodna kąpiel w upalny dzień. Z zachwytem obserwuje kolorowe światełka na choince, lubi huśtanie w hamaku, z ochotą wtula się w ramiona rodzica czy nie przeraża go szczekanie psa. Proces ten wpływa na całościowy rozwój i wszystkie sfery funkcjonowania dziecka: ruchową, społeczną, emocjonalną, funkcjonowanie w szkole oraz rodzinie.

Jak wspierać rozwój sensoryczny dziecka?

Już od pierwszych dni po urodzeniu, możemy stymulować prawidłowy rozwój sensomotoryczny naszych pociech. Co więcej nie potrzebujemy do tego specjalistycznych studiów czy skomplikowanych sprzętów. Wystarczy pamiętać o najważniejszych, podstawowych zasadach wspierania Integracji Sensorycznej. Do tego warto dodać odrobinę dobrych chęci oraz pomysłowości, a na pewno uda się uczestniczyć we wspaniałej wędrówce po świecie zmysłów. Wspieranie rozwoju sensomotorycznego może okazać się niezwykłą przygodą, podczas której uważnie obserwujemy i poznajemy nasze dziecko.

Co jest kluczem wspierania rozwoju tych najmniejszych? O czym musimy pamiętać? Świadome wspieranie rozwoju dziecka powinno opierać się na trzech głównych filarach.

Bliska relacja

Pamiętajmy by w pierwszej kolejności zadbać o bliską relację z naszym dzieckem. Bez poczucia bezpieczeństwa i bliskości, zarówno psychicznej, jak i fizycznej, nie ma fundamentów niezbędnych do prawidłowego rozwoju dziecka. Maluch musi czuć się dobrze, żeby mógł prawidłowo funkcjonować, uczyć się świata, bawić się i nawiązywać pierwsze relacje z rówieśnikami

 Co kształtuje bezpieczną więź? Dostępność emocjonalna rodzica i responsywność – czyli odpowiadanie na potrzeby dziecka. Zatem  ‘Najpierw relacja, potem stymulacja!’ – to zdanie najlepiej podsumowuje podstawową zasadę, którą powinniśmy kierować się jako rodzice.

Ruch

Niestety we współczesnym świecie, bardzo często ograniczamy rozwój ruchowy naszych dzieci. Nie mogą swobodnie eksplorować otoczenia, biegać, skakać, wspinać się tyle ile potrzebują.  A jest to konieczne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Zbyt wcześnie sadzamy dzieci przy stolikach, dając im do rąk ołówki i kredki. Zapominamy, że najpierw trzeba dobrze wyćwiczyć motorykę dużą poprzez ruch, żeby potem ćwiczyć motorykę małą i czynności manualne.

Jak wspierać najlepiej rozwój ruchowy? Poprzez pozwolenie dzieciom na tyle aktywności ruchowych, ile aktualnie potrzebują. Pamiętajmy też, żeby nie przyspieszać rozwoju ruchowego małych dzieci i dać im czas na samodzielne zdobywanie umiejętności siedzenia czy chodzenia.

Sensoryka

Bardzo często sensoryka kojarzona jest głównie z książeczkami kontrastowymi i zajęciami, na których dzieci mogą się pobrudzić. A to znaczne spłycenie i uproszenie tematu! Prawdziwą ideą sensoryki jest kompleksowe spojrzenie na malucha poprzez „sensoryczne okulary”. A co to właściwie oznacza?

Ważne by zabawy wspierające zmysły były dostosowane do wieku i możliwości dziecka.  Idealnie sprawdzą się tu zasady: „mniej znaczy więcej” lub „co za dużo to niezdrowo”. Okazuje się bowiem, że to co proste i naturalne jest o wiele bardziej atrakcyjne i korzystne dla dzieci niż np. wymyślne zabawki na baterie. Niestety współczesne dzieci bardzo często narażone są na nadmierną stymulację – zwłaszcza wzrokową i słuchową. Pamiętajmy też o wszystkich ośmiu zmysłach ale w szczególności o tych 3 najważniejszych w rozwoju.

Jak stymulować zmysły? 

No dobrze, to jak w końcu bawić się z dzieckiem, żeby wspierać jego rozwój sensomotoryczny? Skupię się przede wszystkim na trzech bazowych zmysłach:

1. Dotyk – stymulujemy w relacji z drugim człowiekiem, tak więc sprawdzają się wszystkie lubiane przez dzieci wierszyki masażyki oraz zabawy paluszkowe. Do tego zabawy różnymi fakturami: książeczki, piłeczki, puzzle dotykowe. Kolejnym świetnym pomysłem są wszelkiego rodzaju masy plastyczno-sensoryczne: plastelina, ciastolina, piasek kinetyczny, Masa Kreatywności Netto i inne. Świetnym treningiem dotykowym są różnorodne aktywności domowe, zwłaszcza w kuchni.
2. Czucie głębokie/ Propriocepcja – ten zmysł będą stymulowały wszystkie aktywności aktywujące pracę mięśni, więzadeł, stawów oraz mocny docisk. Będą to mocne przytulanie, baraszkowanie i siłowanki, dźwiganie oraz aktywności związane z przepychaniem, ściskaniem, ugniateniem i wyciąganiem. Do tego mocny masaż i docisk oraz wszystkie aktywności ruchowe, mocno angażujące pracę mięśni np: jazda na rowerze, wiosłowanie czy wspinaczka. Możemy też doskonale ćwiczyć ten zmysł podczas rożnych prac domowych i w ogrodzie.
3. Przedsionek/ równowaga – tutaj  będziemy wykorzystywać wszystkie aktywności związane z ruchem i zmianą pozycji głowy: bujanie, kołysanie, huśtanie, skakanie a nawet kręcenie. Na ruch rotacyjny musimy jednak bardzo uważać, jest to najbardziej stymulujący rodzaj aktywności i może doprowadzić do przeładowania sensorycznego. Do tego zabawy z rodzicem w samolociki czy bujanie na kolanie. Powinniśmy też pozwolić dzieciom chodzić po murkach i krawężnikach, wspinać się na drzewa – jest to świetny trening równoważny.

W przypadku pozostałych zmysłów (wzrok, węch, słuch), nie chodzi o ich ilość ale o dobrą jakość. Zawsze bodźce naturalne będą miały przewagę nad tymi sztucznymi: wycieczka do lasu zamiast sali zabaw, szum lasu oraz śpiew ptaków zamiast zgiełku miasta. Zbyt duża ilość bodźców zewnętrznych prowadzi do przeładowania sensorycznego – czyli sytuacji w której układ nerwowy nie radzi sobie ze zbyt dużą ilością silnych bodźców. Nie jest w stanie ich efektywnie przetworzyć, co często powoduje u dzieci nadmierne reakcje o charakterze walki lub ucieczki.

Sensoryczne okulary

Przyglądając się naszemu dziecku: jego zachowaniom (czasami trudnym i niezrozumiałym), jego rozwojowi sensomotorycznemu, warto spojrzeć na nie przez sensoryczne okulary. Co to właściwie oznacza?

Oznacza, to nic innego jak patrzenie na dziecko, przez pryzmat sensoryki, która jest tak ważna w całym jego życiu.

• Czy maluch ma odpowiednią ilość ruchu ile potrzebuje? A może nie ma możliwości codzienne wyszaleć się na dworze?
• Czy jego zabawy stymulują wszystkie systemy zmysłowe? A może głównie spędza czas przed telewizorem czy tabletem?
• Jakie zabawki królują w pokoju dziecka?
• Czy ma swój kącik sensoryczny do wyciszenia i zabaw takich jak malowanie, ugniatanie mas i gniotków.
• Czy w końcu, nie ma w swoim otoczeniu zbyt dużo bodźców, które powodują u niego stan przebodźcowania?

Warto odpowiedzieć sobie na te pytania. Czasami nasze niewielkie działania, powodują ogromne zmiany u dziecka. Korzystajmy więc i czerpmy z wiedzy, jaką nam daje sensoryka.

Uwaga: Chcesz wesprzeć rozwój sensoryczny dziecka? Zależy Ci na budowaniu w nim poczucia kreatywności i sprawczości -dołącz do masy kreatywności na Farmie Świeżości