3 częste problemy behawioralne u dzieci - jak je rozwiązać

Twoje dziecko jest głośne w miejscach publicznych, wścieka się w sklepie, kiedy nie chcesz mu czegoś kupić, a może głośno przeklina, kiedy prosisz go o posprzątanie swojego pokoju? Różnorodne zachowania przejawiane przez dzieci wzbudzają obawę, bunt, strach, albo złość. Jak sobie radzić z trudnymi zachowaniami dzieci i kiedy to jeszcze norma, a kiedy powinniśmy zacząć się martwić?

Typowe zachowania dzieci

Nie ma jednej normy dotyczącej zachowania dzieci. Dane zachowanie może być typowe dla nastolatka, a niespotykane u dzieci w wieku młodszym szkolnym. Wszystko zależy od wieku, momentu rozwoju, kontekstu, w jakim obserwujemy dane zachowanie.

Wpływ na nie mają dojrzałość, temperament, stan emocjonalny, jak i środowisko, w jakim wychowuje się dziecko. Normalne zachowanie to zazwyczaj takie, które kulturowo i rozwojowo są odpowiednie. Może być typowe, nawet jeśli nie spełnia społecznych standardów lub oczekiwań, jednak jest związane z wiekiem i nie jest szkodliwe zarówno dla dziecka jak i otoczenia.

Kiedy zachowanie wskazuje na problem?

Kłótnie, spory lub napady gniewu, które zdarzają się co jakiś czas, są powiązane z określoną sytuacją to są zwyczajnym, typowym zachowaniem. Jednak kiedy powtarzają się ciągle, zachowanie jest bardzo nieadekwatne do wieku i się nasila, to może nas zaniepokoić.

Jakie jeszcze zachowania nie są standardowe?

• Impulsywne i bardzo gwałtowne zachowania bez widocznej przyczyny np. uderzanie głową o ścianę, wzmożony krzyk, rzucanie przedmiotami może być związane z trudnościami w zakresie kontroli i zarządzania emocjami.
• Kiedy Twoje dziecko zazwyczaj jest gadatliwe, wesołe – staje się wycofane, lękliwe, izoluje się od otoczenia lub staje się bardzo niegrzeczne.
• Kradzieże, zabieranie przedmiotów, chowanie ich, nagminne kłamstwa mogą stać się destrukcyjnym nawykiem.
• Pogorszenie się w nauce, spóźnienie się na lekcje, wagarowanie, bójki.
• Brak koncentracji, duży niepokój ruchowy i psychiczny, częste stany dezorientacji.
• Przejawianie zachowań seksualnych, które nie są odpowiednie dla wieku.
• Kwestowanie Twoich próśb i zakazów, brak szacunku wobec Ciebie i dyscypliny mimo młodego wieku. Rzucanie wyzwań dotyczących sprawowania kontroli.
• Samookaleczenia, myśli i plany samobójcze.

3 ważne problemy behawioralne u dzieci

Wiele zachowań może być niwelowanych przez odpowiednie postawy rodzicielskie oraz włączenie terapii. Niektóre mogą wskazywać na głębsze problemy behawioralne dzieci, z których warto zdawać sobie sprawę.

1. Brak szacunku i kwestionowanie Twoich poleceń

Kiedy Twoje sześcio-siedmioletnie dziecko ciągle kwestionuje Twój autorytet, za każdym razem, kiedy prosisz je o pomoc lub wykonanie polecenia słyszysz "nie” – możesz się zdenerwować. Zamiast jednak zacząć się kłócić, możesz zrobić inne rzeczy. Jeśli Twój syn mówi "nie” i zaczyna kwestionować Twoją decyzję, a jednocześnie wykonuje Twoje polecenia – ignoruj jego słowa. Doceń, że zrobił daną rzecz, nawet jeśli nie chciał.

Możesz wyjaśnić, że można być złym, kiedy nie chce się czegoś wykonywać, ale to nie znaczy, że można odnosić się do drugiej osoby bez szacunku.

Jeśli dziecko zagraża sobie lub innym, zwróć uwagę na to, co mówi i robi. Nie reaguj impulsywnie. Pozwól mu się wygadać i odpowiedz na jego słowa. Im spokojniej odpowiesz, tym większa szansa na konstruktywne rozwiązanie sytuacji.

Ustal konsekwencje danego zachowania, nie groź i nie strasz. Powiedz o swoich oczekiwaniach, spróbuj być również elastyczna, kiedy sytuacja tego wymaga i zobacz sytuację w szerszym kontekście.

2. Obraźliwy język

Dzieci często krzyczą i chcą zaznaczyć swoje zdanie. Jednak kiedy zaczynają używać wulgaryzmów mając mniej niż dziesięć lat, powinno Cię to zaniepokoić. Przekleństwa mogą być prowokacją do kłótni, mają zwrócić Twoją uwagę i wywołać silne wrażenie.

Zastanów się, czy dziecko nie słyszy podobnych słów z Twoich ust. Jeśli tak – powinieneś to zmienić, ponieważ to Ty modelujesz jego zachowanie.

Powiedz dziecku, że nie ma miejsca na takie słowa, że przeklinanie jest niedopuszczalne, a używanie wulgarnego słownictwa ma swoje konsekwencje. Ustal je wcześniej i trzymaj się ich w takich sytuacjach.

Jeśli wulgaryzmów używa maluch, może to zignorować lub porozmawiać z nim, że takie słowa są niemiłe dla innych i nikt nie lubi takich słów.

3 Zachowania agresywne

Złość jest normalną emocją, można się złościć w różnych sytuacjach, jednak jeśli dziecko wyładowuje gniew na sobie lub innych w postaci agresywnych zachowań – nie możemy się na to zgodzić.

Pokazuj, że można spokojnie rozwiązywać konflikty, nie podnoś głosu. Pertraktuj i negocjuj bez krzyków i wulgaryzmów. Modeluj pozytywne zachowanie, a nie kłótnie.

Odzwierciedlaj jego uczucia i empatyzuj, ale wyraź, że uderzanie, kopanie lub gryzienie nie jest dozwolone. Możesz powiedzieć coś w rodzaju: "Wiem, że jesteś zły. Ale nie gryziemy, nie uderzamy ani nie kopiemy. Bez bicia!"

Powiedz, jakie byłyby konsekwencje, gdyby zachowania okazały się brutalne. Jeśli masz do czynienia z młodszym dzieckiem, powiedz mu, co może zrobić. Daj mu alternatywę, ale nie zostawiaj ich samych. Na przykład naucz go używać słów i zwrotów, takich jak "Jestem zły", lub "Nie podoba mi się to", lub "Nie jestem szczęśliwy z tego powodu", gdy jest zdenerwowane, zamiast uciekać się do fizycznej przemocy.

Kiedy udać się po pomoc do specjalisty?

W sytuacji, kiedy różne wychowawcze sposoby zawodzą, a kłótnie przeradzają się w sytuacje niebezpieczne dla zdrowia i życia dziecka, gdzie próbuje robić sobie krzywdę, rzuca przedmiotami, krzyczy, a nasz wpływ na jego postępowanie jest bardzo ograniczony, czas wybrać się do specjalisty. Może on zdiagnozować wskazane niżej zaburzenia, a przede wszystkim pomóc zaplanować oddziaływania terapeutyczne i znaleźć rozwiązanie sytuacji.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Zachowania opozycyjno-buntownicze to zaburzenie zachowania związane z destrukcyjnymi działaniami, takimi jak: impulsywne napady gniewu, agresja w stosunku do otoczenia, duża wrogość wobec reguł i narzuconych zobowiązań, obwinianie innych za swoje złe zachowanie. Duża niepewność siebie i niska samoocena, postrzeganie innych, że celowo ich denerwują, dzieci nie przestrzegają zasad, często kłamią i mogą wchodzić w konflikt z prawem.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)

Duża nadpobudliwość, trudności ze skupieniem uwagi na jednym działaniu, duże rozproszenie powodowane nawet niewielkimi bodźcami. Poczucie dezorientacji, trudność w zapamiętywaniu informacji, wskazówek.

Trudności w uczeniu się umiejętności społecznych

Brak podejmowania interakcji społecznych lub duża nieadekwatność w zrachowaniach społecznych. Trudności w zrozumieniu niepisanych zasad taktownego zachowania w różnych kontekstach. Duża bezpośredniość, nieadekwatność zachowań do sytuacji. Nie podejmowanie interakcji społecznych ze względu na obawę odrzucenia przez innych.

6 wskazówek jak sobie radzić z trudnymi problemami u dzieci

• Pozostań pozytywny. Spokojne zachowanie i pozytywne nastawienie nawet w trudnych sytuacjach działa na dzieci wyciszająco. Skoncentruj się na rozwiązaniach, a nie problemach.
• Nie reaguj. Czasami określone zachowanie ze strony dziecka to prowokacja, sprawdzenie granic.
• Bądź konsekwentny. Jeśli ustalisz zasady oraz konsekwencje ich złamania – trzymaj się tego. Dzięki takiemu postępowaniu mówisz dziecku, że wiesz co robisz i, że trzymasz się ustalonych ram.
• Bądź wzorem. Jeśli wymagasz jakiegoś postępowania sam również przestrzegaj danych reguł. Zwróć uwagę na to jak mówisz i jak sam zachowujesz się w stresujących sytuacjach.
• Dyscyplina. Bądź elastyczny, ale konkretny. Wymagaj, jednak z szacunkiem dla drugiej osoby.
• Spędzaj z dzieckiem dobry jakościowo czas – pokazuj mu, że jest dla Ciebie ważne, że nie liczysz minut, kiedy wrócisz do swoich obowiązków czy przyjemności. Nie rozpraszaj się, kiedy spędzasz czas z dzieckiem, dzięki temu ono widzi, że sam potwierdzasz swoje słowa zachowaniem.

Paulina Gaworska